E9
Van kraonweie tot kraaien'ol
De pauwen mogen niet geënt worden
weie
Kinderen van de
dorpsnotabelen
leefden zorgeloos
23
Laatste deel serie
veldnamenboeken
dinsdag 28 maart 2006
Ze houdt zich groot, maar
het was toch even schrik
ken. Bar.tje is dood, de knuffelca
via van cliënte Olga. Opeens lag
'ie daar, roerloos in zijn hokje.
Oorzaak? Kou? Ouderdom? Wie
het weet mag het zeggen. Olga
gaat ogenschijnlijk onverstoor
baar door met haar werk, maar
het kan haast niet anders dan
dat ze verdriet heeft.
Elke dag pakte ze Bartje even
op. Even een momentje met
haar favoriete diertje, zomaar
een paar minuten stevig knuffe
len. Olga moet nu dus op zoek
KINDERBOERDERIJ
De kinderboerderij aan de
Evertsenlaan in Terneuzen
is een drukbezochte plek.
Even brood brengen voor
de dieren, even eruit met
de kinderen, even een om
metje maken. Verstande
lijk gehandicapten van de
stichting Tragel verzorgen
de dieren en onderhouden
de stallen. In deze rubriek
wekelijks bericht over het
wel en wee op de Terneu-
'zense kinderboerderij.
De Stichting Het werkend
trekpaard Zeeland houdt
zaterdag de jaarlijkse open dag.
Bij elf paardenhouderijen kun
nen belangstellenden terrecht
tussen 10 en 12 en van 13.30 tot
15.30 uur. Diverse voorjaars
werkzaamheden zijn dan te
zien.
De meewerkende bedrijven zijn:
K. Brooymans, Bartelmeetweg
Tholen; C. Maurice, Notenboom-
dijk Nisse; M. Moermond, Dorps-
ring Noordwelle; C. Mol, Weel-
weg Waarde; A. Paauwe, Wéel-
weg Gapinge, A. Verhage, Sn.
Hurgronjeweg Serooskerke (W);
R. Vermeer, Smidsweg Noord
welle; A. Blaas, Westhovense-
weg Oostkapelle; L. de Visser,
Zandweg Ritthem; B. v.d. Wek
ken, Heuvelsweg, Kerkwerve en
A. Krijger, Molenwerf Melisker-
ke.
Het Zeeuws Biologisch Museum
in Oostkapelle houdt zondag
een stinzenwandeling.
Onder leiding van een gids
wordt gewandeld in en om het
museum. De wandeling begint
om 14 uur bij het museum en
duurt ongeveer andserhalf uur.
Opgeven vooraf is noodzakelijk.
Dat kan tot en met vrijdag tus
sen 9 en 14 uur bij het museum,
tel. 0118-582620.
Het Clara's Pad in Heinkenszand zoals het vroeger was.
illustratie boek Kind in Heinkenszand
Wat moeten kinderen van
de dorpsnotabelen vroe
ger, zeg maar vóór de Tweede
Wereldoorlog, een zorgeloos le
ventje hebben gehad. Zeker in
vergelijking tot de kinderscha
ren van (land)arbeiders. Geen
gebrek aan geld, altijd goed en
lekker te eten, volop leuke kle
ren, allerlei uitstapjes naar fami
lie, de grote stad en het strand.
Kortom, een luizenleven.
Althans, dit beeld stijgt op uit
het boek Kind in Heinkenszand
1933-1945, waarin Elly van
Haersma Buma, geboren Van
Werkum, haar herinneringen
aan Zeeuwse jaren beschrijft.
De tijd waarin burgemeester, do
minee, dokter en notaris een ver
heven rol in het dorpsleven ver
vulden. Dat straalde af op him
kinderen. Het zijn herinnerin
gen, later opgeschreven en dan
wil de werkelijkheid soms wel
eens wat vervaagd zijn.
Van Haersma Buma heeft zich
echter goed gedocumenteerd. Ze
beschikte naast haar persoonlij
ke ervaringen, onder meer over
het familie-archief en een oor
logsdagboek van haar in 1980
overleden broer Paul van 17 sep
tember tot begin 1945. Namen
en tijdstippen zijn nauwgezet
vermeld. Zo ontstaat een schets
van het leven dat de bovenlaag
in een dorp leidde (Heinkens
zand had al een heuse, zij het be
tegelde, tennisbaan) en van de
omstandigheden op het platte
land tijdens de oorlogsjaren.
Voor ze zich aan het uitwerken
van haar herinneringen zette,
bezocht Van Haersma Buma het
huidige Heinkenszand. „We re
den stapvoets door het dorp, ter
wijl ik van de ene verbazing in
de andere viel. Mijn school met
het huis van de bovenmeester
was van de aardbodem verdwe
nen, evenals het gemeentehuis
schuin tegenover de hervormde
kerk. Links van de Kraaiendijk
stonden nieuwbouwhuizen in de
steigers. De 's Heer Arendsker-
kedijk was als in het niet opge
lost."
Elly van Werkum wordt 3 okto
ber 1933 door dokter C. Griep
op.de wereld geholpen. Tweede
kind in het notarisgezin. Tot
haar dierbare vriendinnen re
kent ze dochters Juut en Tity
van dominee Booy. Meelopen
met de groentekar van Lokerse
of Hannewijk (en soms erop mee
rijden) is een heel avontuur.
Evenals familiebezoek aan Den
Haag, per auto. Steevast De Bij
enkorf in om kleren te kopen.
,,In Heinkenszand waren geen
kledingwinkels en in Goes hoef
de je ook niet op een aardige mo
dezaak te rekenen."
Tot de hoogtepunten van het
jaar behoren de verjaardagen
van haar ouders. Zondagse jurk
aan, de hele dag feest, 's Mid
dags visite van mensen die be
slist niet 's avonds wilden ko
men. „Voor het grootste deel
viel de reden van deze voorkeur
toe te schrijven aan sociale klas
se en religie." Het huishouden
verloopt volgens een vast ritme
en ijzeren schema. Hulp Marie"
IJzerman kookt.
Het uitbreken van de oorlog be
tekent koperen voorwerpen be
graven, deaanleg van een schuil
kelder in de moestuin en voor
oma wordt een stoel in de kluis
gezet. Korte tijd evacués uit
Hansweert. Het leven ,gaat vér
der, maar niet meer rimpelloos.
Van haar slaapkamerraam ziet
Elly het neerschieten van een
vliegtuig, dat brandend bij de
rijksweg belandt. Het eerste
versje in een poëziealbum
maakt minstens zoveel indruk.
De hele oorlog worden konijnen
gehouden en Elly zorgt ervoor.
Met kerst moet er een de pan in.
„Het mag eigenaardig lijken,
maar ik heb daar nooit wakker
van gelegen", noteert ze. Ze
vindt het veel griezeliger dan
een konijnen vel. als vloerkleed
je, dat door haar broer wordt ge
bruikt. Omdat de Duitsers de
school vorderen, moeten de leer
lingen uitwijken naar de consis
torie van de kerk. Een donkere,
benauwde, te kleine ruimte,
blikt Elly terug. Bovendien kan
ze absoluut niet opschieten met
meester Hak.
De oorlogsschaarste uit zich in
hergebruik van kleren (niks
meer De Bijenkorf) en gebruik
van klompschoenen. Voor het
eerst worden groenten inge
maakt: een monnikenwerk,
vindt Elly. Toch nog kreeft (van
Nolet uit Yerseke) en paling,
maar een houtkacheltje in
plaats van de kolenhaard en
oude kranten als wc-papier. Te
gen het eind van de oorlog in
kwartiering van Duitse solda
ten. Honger wordt er niet gele
den.
Eind oktober 1944 raakt het no
tarishuis aan het Clara's Pad
door beschietingen flink bescha
digd. De vreugde om de bevrij
ding is er niet minder om. Hulp
Marie raakt verliefd op een mili
tair van de Irenebrigade en
trouwt ermee. Eén jaar later
sluit Elly haar kinderjaren af
met het toelatingsexamen voor
het gymnasium in Middelburg.
Het zijn herinneringen aan kin
derjaren. Daarom zijn de bijla
gen die Van Haersma Buma toe
voegt zéker zo aardig. Het be
treft liedjes, spelletjes binnens-
en buitenshuis, kringspelletjes
en knutselwerkjes.
Rinus Antonisse
Kind in Heinkenszand
1933-1945. Herinneringen aan
Zeeuwse kinderjaren. Door Elly
van Haersma Buma-van Wer
kum. Uitgave Totemboek, Am
stelveen. Prijs 18,75 euro; 184
pagina's.
In 1975 gaf de Heemkundi
ge Kring Walcheren het
eerste veldnamenboek uit,
over Ritthem, Nieuwerve en
Welzinge. Ruim 30 jaar la
ter is nu het zesde en laatste
deel verschenen, over
Arnemuiden/Kleverskerke,
Middelburg, Oost- en
West-Souburg en Sint-Lau-
rens. Daarmee zijn alle be
kende, historische veldna
men van het eiland voor het
nageslacht vastgelegd.
De turfweie, kraaien'ol,
Trampeiiand,t lange
wend, de Galgeberg, de duzend
roeën, d'n Ovijns weie, 't breek-
potje, 't weitje van Bombelulles.
Enkele van de bijna 6100 veldna
men die in het verleden op Wal
cheren aan stukken land wer
den gegeven.
Ze vertellen stuk voor stuk iets
over de situatie van vroeger,
over eigendom en gebruik. Bij
voorbeeld de naam derrienk-
moerweien duidt op zompige
veengrond, de kraonweie heeft
te maken met de aanwezigheid
van kraanvogels, de weie van
Wisse was ooit in bezit van boer
Wisse en op de galgeberg zal on
getwijfeld een galg hebben ge
staan. In 1972 besloot de nog
jonge heemkundige kling Wal
cheren de veldnamen in kaart te
brengen. Vóór ze voorgoed uit
het geheugen van mensen ver
dwenen waren. Wim van der He
ijden uit Kleverskerke werd se
cretaris van de commissie veld
namen. Inmiddels is hij voorzit
ter van de commissie en ligt er
een serie van zes boeken op ta
fel.
„Het was leuk, we hebben het
gaandeweg gedaan. Er zat niet
de drang achter dat het voor een
bepaalde tijd klaar moest zijn.
Het was ontspannend", zegt
Van der Heijden. Hij beklem
toont dat de commissie veel
steun kreeg van vrijwilligers,
die in de verschillende deelgebie
den het veldwerk voor hun reke
ning namen. Ze gingen, gewa
pend met oude kaarten, letter
lijk de boer op.
Van der Heijden legt uit dat het
vroeger, voor de komst van het
kadaster, gewoonte was om een
perceel land een naam te geven.
Wim van der Heijden
Voor boeren en arbeiders wel zo
gemakkelijk. Vaak werd de
naam ontleend aan de situatie
ter plekke. Eén hoger gelegen
weiland werd simpel d'oge weie
genoemd, de huisboomgaafd'bij
de boerderij de bogerd. Of een
stuk grond kreeg de (bij)naam
van de eigenaar. De namen do
ken op in koopactes, in de boek
houding van het waterschap en
andere documenten. Maar ze la
gen vooral vast in het geheugen
van mensen. Zo werden ze ook
van generatie op generatie over
gedragen.
Door de enorme veranderingen
in het landschap - in het bijzon
der de ruilverkavelingen - veran
derden de eeuwenoude grenzen.
De percelen werden vooral gro
ter. Bovendien kregen ze ka
dastrale nummers. De noodzaak
om ze door een naam te onder
scheiden nam af. En daarmee
dreigden de historische namen
in de vérgetelheid te raken;
Van der Heijden vindt het een
goede zaak dat de Walcherse na
men nu zijn vastgelegd. Ze ge
ven veel van vroeger bloot, weet
hij.
„Er is een perceel dat heet 't
ouwe kerk'of. Daar lag het ver
dwenen dorp Nieuwerkerke. Er
zijn stukjes die Amerika heten
en ook kom je Egypte tegen. Dat
waren meestal percelen die ver
van de boerderij af lagen."
Het bewaren en verklaren van
historisch erfgoed is niet het eni
ge nuttige van het veldnamen-
pi'oject, geeft Van der Heijden
aan. Hij wijst erop dat de infor
matie ook handig is bij onder
meer straatnaamgeving. Zo zijn
veel namen in Middelburg-Zuid
(zoals Grootmede) geput uit een
dertiende eeüws overzicht van
de bezittingen van de abdij van
Echternach.
De zoektocht naar de veldna
men op Walcheren loopt tot aan
de inundatie in 1944. Daarna
verdween de Middeleeuwse per
ceelsindeling grotendeels. De
laatst genoteerde veldnamen da
teren uit de Tweede Wereldoor
log. Van der Heijden kan zich
voorstellen dat er trouwens nog
steeds nieuwe veldnamen wor
den geven aan stukken land.
„Dat benoemen zal altijd wel
blijven."
De opzet van de zes veldnaam-
boeken is steeds hetzelfde geble
ven. Namen uit de oude overlo
pers van de Polder Walcheren
en de tiendblokken (belastin-
foto's Ruben Oreel
gen) werden overgenomen. De
vrijwilligers spraken met veel
mensen. Zoveel mogelijk is ge
probeerd de herkomst van de na
men te verklaren. Bij de spelling
van namen is uitgegaan van het
woordenboek der Zeeuwse dia
lecten.
De veldnamen zijn op grond van
verschillende kenmerken in 14
groepen opgedeeld, zoals hoog
en laag, grondgebruik, bodemge
steldheid, grootte en vorm, lig
ging, natuurlijke vegetatie, wa
ter. Soms was het wel eens puz
zelen, lacht Van der Pleijden.
Vooral als een naam in de loop
der tijd verbasterd was. Bij het
horen van de naam Les Perrans
werd gedacht aan Spaanse wor
tels, het bleek echter om l'Espe-
rance te gaan.
Rinus Antonisse
Meer informatie bij de Heemkun
dige Kring Walcheren,
0118-629449 of Www.hkwalche-
ren.nl
naar een nieuw aaidier, maar
niet getreurd; die zijn er op de
boerderij in overschot. En over
een paar weken dienen zich ook
nog eens een boel nieuwe konijn
tjes aan. „De konijnen zijn vori
ge week gedekt. Da's een fluitje
van een cent. Zet een ram een
halfuur bij een vrouwtjeskonijn
en hij heeft vast en zeker zijn
best gedaan. Dat is best apart
om te zien. Als de ram klaar is,
valt 'ie van de rug van het
vrouwtje af, op een manier alsof
hij is flauw gevallen. Over een
maand worden de eerste jonkies
verwacht", vertelt beheerster
Angelique.
Het is maar dat de bezoekers
het alvast weten, want vorig
wèekend kregen de beheerders
veelvuldig te maken met een
misverstand. Een regionaal dag
blad plaatste bij een verhaaltje
over de financiële nood van de
kinderboerderij (overigens drup
pelen er steeds meer giften van
particulieren en bedrijven bin
nen) een archieffoto van een
ezelveulen, dat twee jaar gele
den was geboren. Nu verwacht
ezelin Ramechan een dezer we
ken opnieuw een kleintje, maar
de bevalling laat nog even op
zich wachten.
„Er kwamen naar aanleiding
van die foto mensen uit Sint Jan
steen, Sas van Gent... allemaal
om ons nieuwe ezeltje te fotogra
feren. Maar goed, dat zit dus
nog steeds in de buik van Rame
chan", zegt beheerster Andrea.
Een ezeltje, lammetjes, konijn
tjes... de boerderij is volop in
verwachting van nieuw spul. Zo
ook kantinebazin Lia, hoewel
dat natuurlijk niet al te letter
lijk moet worden genomen. Lia
De duiven mogen weer vrij rondvliegen.
foeterde de voorbije weken wat
af, nadat de vaatwasser het had
begeven. Andrea: „Er werd ons
meegedeeld dat het ook nog een
hele tijd kon duren voordat er
een nieuw apparaat zou worden
geïnstalleerd. Opeens stond er
een man op de stoep, die vertel
de dat hij de oude machine
kwam ophalen. Dus vroeg Lia
meteen of hij ook een nieuwe
vaatwasser had meegebracht.
Die man moet instructies heb
ben gehad, want hij zei meteen
dat van hoger hand was beslo
ten dat ze voortaan alles weer
met de hand moest doen. Lia be
gon al aardig te koken, toen hij
alsnog een nieuw apparaat te
voorschijn toverde."
Lia blij, beheerders blij, ieder
een blij. Behalve het pluimvee.
Dat zit nu al weken hutjemutje
opgesloten in verband met de op-
hokplicht. De duiven mogen van
de minister wel weer vrij rond
vliegen, maar de pauwen, kip
pen, eenden en kalkoenen moe
ten voorlopig nog in de volière
blijven.
„We hebben besloten om de kip
pen in te enten. Enerzijds is dat
duur en resulteert het in stress
bij de dieren, maar aan de ande
re kant hebben we ook te maken
met de volksgezondheid. Je hebt
foto Peter Nicolai
als kinderboerderij bovendien
toch een soort voorbeeldfunc
tie", zegt Angelique.
Binnenkort komt de dierenarts
dus langs met een setje afge
paste vaccinatieporties.
Andrea: „Maar gek genoeg
mogen de pauwen niet worden
ingeënt, terwijl juist die dieren
heel gestresst raken door kleine
ruimtes. Maar er zijn geen
tests gedaan op pauwen die uit
wijzen dat het vaccin effect
heeft. De dierenarts zoekt daar
om uit of het misschien alsnog
kan."
Raymond de Frel
