PZC
De terugkeer van de kernenergie
Ie moet het oplossen met watje nog wel voelt
25
Borssele wordt altijd genoemd
als mogelijke locatie centrale
zaterdag 11 maart 2006
Kernenergie staat weer op
de politieke agenda. De
komende maanden beslist de
Tweede Kamer niet alleen over
het langer in bedrijf houden
van de kerncentrale Borssele,
maar wordt wellicht ook de
deur opengezet voor de bouw
van nieuwe kerncentrales.
Voorzichtig peilt het kabinet
hoe groot het draagvlak is.
Het lijkt sciencefiction. Het tijd
schrift Natuurioetenchap tech
niek presenteert in zijn editie van de
ze maand een Deltaplan Kernenergie.
Daarin wordt gepleit voor de bouw
van twaalf grote kerncentrales in Ne
derland - waarvan vier bij Borssele -
en enkele kleine kernreactoren bij
energie-intensieve bedrijven. In 2045
moeten zij er staan. De komende twin
tig jaar zou het kernafval nog tijdelijk
bovengronds kunnen worden opgesla
gen bij de Covra in Vlissingen-Oost,
maar vanaf 2025 permanent onder
gronds, te beginnen in een kleilaag on
der het Belgische Mol en vanaf 2035
in een onderzeese zoutkoepel in de
Noordzee.
Dit ambitieuze plan kost veertig mil
jard euro, verdeeld over ruim dertig
jaar. Uiteindelijk verdienen de centra
les zich terug, betogen de schrijvers
van het artikel in Natuurwetenschap
techniek. Kerncentrales kosten drie
keer zoveel als gascentrales, maar de
bedrijfskosten liggen veel lager. We
tenschappers van de Finse Lappeen-
ranta University of Technology heb
ben berekend dat atoomstroom 24 eu
ro per megawatt-uur kost, stroom uit
steenkool 28 euro, uit gas 32 euro en
uit windenergie 50 euro. Anders dan
windmolenparken zijn kerncentrales
vrijwel nooit buiten bedrijf en anders
dan de gasprijs (die de komende decen
nia waarschijnlijk alleen maar op
loopt) is de uraniumprijs stabiel. Als
indirecte kosten van kooldioxide-uit
stoot ook nog eens in de fossiele ener
gievoorziening worden doorgerekend,
dan zou het prijsverschil nog groter
worden, ten gunste van kernenergie.
Met een dozijn kerncentrales zou Ne
derland grotendeels in de eigen ener
giebehoefte kunnen voorzien en niet
meer afhankelijk zijn van politiek in
stabiele regio's als Rusland en het Mid
den-Oosten. De grondstof voor kern
centrales kan worden gedolven in Au
stralië en Canada, wat de kans op
energie-embargo's minimaliseert.
Onhaalbaar
Het plan lijkt volstrekt onhaalbaar,
maar de discussie rond het openhou
den van de kerncentrale Borssele
heeft aangetoond hoezeer standpun
ten over dit onderwerp kunnen ver
schuiven. Ruim een jaar geleden lag
nog stevig in het regeerakkoord veran
kerd dat de kerncentrale in Borssele
in 2013 dicht moest. Deze week verga
dert de Tweede Kamer - in een hoor
zitting - voor het eerst over het kabi
netsbesluit de atoomstroomfabriek
twintig jaar langer door te laten
draaien.
De coalitiepartijen CDA, WD en D66
zijn voor, zodat het openbreken van
het regeerakkoord geen probleem is.
Meer nog dan over de sluitingsdatum
van Borssele zou de discussie daarom
de komende tijd wel eens kunnen
gaan over de wenselijkheid en moge
lijkheid om kerncentrales te bouwen.
Niet alleen heeft staatssecretaris Pie-
ter van Geel (CDA, Milieu) vrijwel te
gelijk met het kabinetsvoorstel over
Borssele een nieuwe Kernenergiewet
naar de Kamer gestuurd, hij heeft de
kat nog eens de bel aangebonden door
nadrukkelijk te verklaren dat Neder
land de klimaatdoelstellingen in 2020
waarschijnlijk niet haalt als geen
kerncentrales worden bijgebouwd.
Wanneet het daarover gaat, wordt
In de komende maanden neemt de Tweede Kamer een besluit over het langer openhouden van de kerncentrale in Borssele.
Borssele altijd genoemd als mogelijke
locatie. In het Deltaplan Kernenergie
is sprake van de Eemshaven, de Maas
vlakte en Borssele. De belangrijkste
argumenten zijn ruimte en de beschik
baarheid van voldoende koelwater.
Van Geel heeft precies dezelfde loca
ties genoemd, met de toevoeging dat
in Borssele ook draagvlak zou zijn
voor een nieuwe kerncentrale, omdat
de mensen daar al meer dan dertig
jaar gewend zijn te wonen onder de
rook van een atoomstroomfabriek.
De staatssecretaris maakte zijn opmer
kingen naar aanleiding van een vorige
maand verschenen rapport van het
Energie Centrum Nederland (ECN).
Daarin is uitgerekend wat het Neder
land kost om in 2020 de uitstoot van
broeikasgassen, zoals kooldioxide,
met 15 procent te verminderen. Dat is
de minimale doelstelling. „Iedereen
die zich met het klimaatdossier bezig
houdt, weet dat wij waarschijnlijk 30
procent zullen moeten halen", zei Van
Geel vorige maand in de Tweede Ka
mer. Met kernenergie kost het terug
dringen van de kooldioxide-uitstoot
met 15 procent 1,4 miljard euro per
jaar, zonder kernenergie kost het 600
miljoen euro per jaar meer.
Van Geel verbond daaraan een interes
sant rekensommetje. Als je vijftien
jaar lang 600 miljoen euro opzij zet,
dan kom je in 2020 aan een bedrag
van 9 miljard euro. Dat zet de astrono
mische bedragen uit het Deltaplan
Kernenergie in een ander licht, te
meer omdat daarin wordt uitgegaan
van een periode van dei'tig jaar en een
mogelijke oplossing van het afvalpro
bleem.
Wie het heeft over 2020 laat piet zo
maar een proefballon op. Als kerne
nergie voor die tijd een wezenlijke bij
drage moet leveren aan een oplossing
van het klimaatprobleem, dan kan
niet lang worden gewacht met de
bouw van kerncentrales. Directeur Da
vid Luteijn van Delta heeft al verschei
dene keren te kennen gegeven dat zijn
bedrijf een nieuwe kerncentrale wil
bouwen, het liefst bij Borssele. En de
ze week bleek nog eens dat Van Geel
bepaald geen roepende is in de woes
tijn.
vijftig jaar een nieuwe kerncentrale te
bouwen. Bijvoorbeeld als het alleen
centrales van de vierde generatie mo
gen zijn. Dat zijn de allermodernste
en allerduurste centrales die nu in de
Verenigde Staten worden ontwikkeld.
Ter vergelijking: Borssele is van de
tweede generatie en de kei-ncentrale
die nu in Finland wordt gebouwd is
van de derde generatie.
Daarentegen zou de Staat de bouw
van kerncentrales ook kunnen stimule
ren, zoals in het Deltaplan Kernener
gie wordt bepleit. Daarin wordt voor-
Voorzitter Barroso van de Europese
Commissie pleitte afgelopen week
voor een debat zonder taboes over nu
cleaire centrales.
Serieuze optie
Deze zomer moet duidelijk worden of
Van Geel het meent als hij kernener
gie een 'serieuze optie' noemt. Wan
neer de Kamer de nieuwe Kernenergie
wet aanneemt, kunnen private inves
teerders in Nederland een kerncentra
le bouwen met een exploitatievergun
ning die veertig jaar geldig is. In een
aanvullende notitie wil Van Geel aan
geven welke voorwaarden de regering
verder stelt aan nieuwe kerncentrales.
Die kunnen zo streng zijn dat het on
mogelijk wordt de eerste veertig of
gesteld de benodigde miljarden uit
het Fonds Economische Structuurver
sterking (FES) te halen,vzeg maar het
potje met aardgasbaten.
Het onmogelijk maken van kernener
gie lijkt in strijd met het streven de kli
maatdoelstellingen te halen, maar
Van Geel wil ook niet zo ver gaan dat
hij een nieuwe kerncentrale subsidi
eert. Dat gaf hij vorige maand duide
lijk aan. Maar je kunt de bouw van
een kerncentrale ook stimuleren zon
der mee te betalen. EnergieNed, de fe
deratie van energiebedrijven in Neder
land, heeft onlangs een voorschot ge
nomen op de notitie van Van Geel. In
een brief aan de Tweede Kamer
schrijft voorzitter Richard de Lange
'dat het maatschappelijk draagvlak
voor nieuwe kernenergieproductie in
Nederland weliswaar groeiende is,
maar nog te gering om een investering
in een kerncentrale aan te durven'.
Hij doet een aantal suggesties. Waar
om een vergunning van ten hoogste
veertig jaar verlenen als de ontwerp-
technische levensduur voor nieuwe,
Europees gestandaardiseerde kerne
nergiecentrales inmiddels zestig jaar
is? En waarom moet een vergunning
voor het opwerken van radioactief ma
teriaal elke tien jaar opnieuw worden
aangevraagd? 'Ten einde goede inves
teringsbeslissingen te kunnen nemen
is een verdere horizon dan tien jaar no
dig', aldus De Lange.
De Kernenergiewet eist van de exploi
tant van een kerncentrale financiële
zekerheid dat de kosten van het bui
ten gebruik stellen en het ontmante
len kunnen worden gedekt. Van Geel
heeft aangegeven dat daar op twee ma
nieren mee kan worden omgegaan.
Moet het bedrag van meet af aan zijn
gereserveerd, of kan het in de loop
van veertig jaar bij elkaar worden ge
spaard? In het eerste geval wordt
'dood kapitaal gecreëerd', stelde De
Lange onlangs in Het Financieele Dag
blad. Feitelijk wordt dan een blokka
de opgeworpen om een nieuwe kern
centrale te bouwen.
Tegenstanders
Uiteraard klinken ook tegengeluiden.
De tegenstanders van kernenergie
zien dat zij terrein verliezen. Ook zij
beseffen dat de aanvullende voorwaar
den die Van Geel stelt bij de nieuwe
Kernenergiewet bepalend zullen zijn
voor de haalbaarheid van nieuwe
foto Mechteld Jansen
kerncentrales. Wat hen betreft wordt
de bouw daarvan onmogelijk ge
maakt.
De stichting Natuur en Milieu heeft
meteen kanttekeningen geplaatst bij
het ECN-rapport. De kosten van lan
ge termijn opslag en de beheerskosten
van nucleair afval zijn daarin niet
meegenomen, evenals een deel van de
verzekeringskosten van een ramp met
een kerncentrale en de beveiligings-
kosten. Ongetwijfeld met het oog op
de notitie die Van Geel voorbereidt, is
daaraan toegevoegd dat deze kosten
in een liberale energiemarkt door de
exploitant moeten worden gedragen
en niet door de Staat.
In werkelijkheid zouden de kosten
van kernenergie dus nog flink kunnen
tegenvallen. Fractieleider Femke Hal-
sema van GroenLinks liet zich on
langs bij een bezoek aan de Covra in
Vlissingen-Oost in vergelijkbare be
woordingen uit. Bovendien noemde
zij de ondergrondse opslag van kernaf
val ongewenst.
De droom van de een, blijkt de nacht
merrie van de ander.
Van Geel speelt het spel slim. Hij
heeft een voorzet gegeven, zonder zelf
het achterste van zijn tong te laten
zien. Als de voorstanders van kern
energie zijn bal keihard inkoppen,
dan zal de toon van zijn notitie deze
zomer heel anders zijn dan wanneer
de tegenstanders de bal het stadion
uitknallen. Van Geel lokt een maat
schappelijke discussie uit. Het resul
taat daarvan zal bepalen of kernener
gie in Nederland sciencefiction blijft.
Ernst Jan Rozendaal
Wie na een ernstig ongeluk moet revalideren,
krijgt hulp om te weer zelfstandig te leren zit
ten, zich aan te kleden of naar de wc te gaan. Over
seks wordt nauwelijks gesproken. „Er komen veel
scheidingen doordat de partner het laat afweten."
Het was een mooie zonnige zomerdag in 1991. Hoog
in de Franse Alpen deed Jan de Boer mee aan de Ne
derlandse kampioenschappen deltavliegen. Boven
hem profiteerden zijn tegenstanders al van de ther
miek. Dat liep voor hem anders. De Boer vond geen
thermiekbel die hem omhoog zou kunnen stuwen en
raakte al snel in de problemen. Met een klap kwam
hij op de grond terecht.
„Ikbegreep al vrij snel dat er iets finaal fout zat." De
Boer liep bij het ongeval een dwarslaesie op. „Ik be
sefte dat ik die dag voor het laatst had gelopen en din
gen had gedaan die ik nooit meer zou kunnen doen.
Zoiets is een ommekeer in je leven. Je moet helemaal
opnieuw beginnen." Tot die fatale dag had Jan de
Boer, nu 58, zich eigenlijk nooit bezig gehouden met
gehandicapten. Tot hij zelf zeven maanden door
bracht m een revalidatiecentrum. Een frustrerende
Penode. „Eerst denk je: spijker maar dicht die kist.
uan stap na stap, dag na dag, ontdek je wat je nog
wel kunt. Je moet aan je eigen lichaam wennen.
Boms, een heel enkele keer, werd ook over seks ge
sproken en hoe dat nu verder moet. Want je voelt
raks meer in je onderlichaam. Je moet het oplossen
raetwat je nog wél voelt."
öaskia (niet haar echte naam) was 27 jaar en moeder
van twee jonge kinderen, toen ze in 1993 werd aange
raden door een dronken automobilist. Ook zij beland-
e met een dwarslaesie in een rolstoel en verbleef
bijna een jaar in een revalidatiecentrum. „Met seks
had ik nooit problemen gehad. Dus ik dacht: ik ga
daar gewoon mee verder, maai' dan anders." Dat was
een misrekening. Haar toenmalige partner kon niet
omgaan met haar handicap. „Die ging op de oude ma
nier verder. Maar seks is meer dan de daad, het is ook
intimiteit. Ik had behoefte aan lichamelijk contact,
zonder de daad. Mijn man hield alleen maar m'n
hand vast. Verschrikkelijk vond ik dat. Ik wilde wel
anders, maar vertelde het niet." In de periode dat Sas-
kia in een revalidatiecentrum verbleef, kwam seksua
liteit op geen enkele manier aan de orde. „Wel ging ik
om met andere patiënten die al wat verder waren op
dit gebied. Zij hebben me geleerd me als gehandicap
te vrouw volwaardig te voelen. Die ervaring is denk
ik toch bepalend geweest voor mijn seksualiteit.
Jaarlijks doen ruim 38.000 mensen een beroep op re-
validatiezorg, waarvan 80 procent volwassenen. Voor
veel patiënten zal vanwege hun handicap het leven
definitief veranderen. Een van de vele dingen die
vaak anders zullen zijn, is de seksualiteit. Uit onder
zoek door de Rutgers Nisso Groep, het kenniscen
trum over seksualiteit, blijkt dat zeventig procent
van de ondervraagden in revalidatiecentra zegt veran
deringen te constateren op seksueel gebied. De helft
daarvan ervaart dat als een probleem.
„De revalidatie moet een plek zijn die je helpt voort
te bouwen op een nieuw leven met andere mogelijkhe
den. We zijn bezig op allerlei gebieden, maar niet op
dat van de seksualiteit," zegt Jim Bender, als revali-
datieseksuoloog werkzaam hij Sophia Revalidatie in
Den Haag.
„Ik help mensen hun weg terug te vinden naar hun
seksuele leven.Soms is het een kwestie van een nieu-
Sex blijft voor gehandicapten een taboe.
foto Federique Jouval
we invulling vinden voor die seksualiteit. Soms zijn
daarvoor andere technieken of hulpmiddelen nodig."
Bender was in 1995 de eerste revalidatieseksuoloog
in Nederland bij wat toen nog de Rutgers Stichting
heette. Nog steeds is het beroep vrij zeldzaam. „Het
taboe op seksualiteit is nog behoorlijk stevig," zegt
hij. „Medisch specialisten en verzorgend personeel
praten er niet over. Zorgverleners vinden het onder
werp moeilijk om aan te kaarten en wachten af. Pa
tiënten vinden het verdomd moeilijk, schamen zich
en houden hun mond. Gehandicapten vallen lichame
lijk behoorlijk uit de toon, zegt Bender. „Eigenlijk
willen we niet over ze nadenken. Seks moet altijd
spontaan, gemakkelijk en gelikt zijn. Maar iemand
met bijvoorbeeld een dwarslaesie heeft daarvoor tijd
nodig. Veel spontaniteit is dan niet mogelijk."
Twee jaar na haar ongeluk liep het huwelijk van Sas-
kia en haar man stuk, vooral omdat zij geen volwaar
dige partner meer kon zijn. Ze trouwde voor de twee
de keer, maar ook dat liep mis. „Binnen een jaar ging
m'n man al vreemd. Dat was heel pijnlijk." Saskia
nam revanche. Ze plaatste een advertentie waarin ze
vroeg naar een man die geen problemen had met haar
handicap. „Ik zocht naar iemand die me accepteerde
zoals ik ben. Dat was het uitgangspunt." Tot haar
stomme verbazing ontving ze tachtig reacties. „Er za
ten ook heel leuke en serieuze mannen tussen. Ik
vond het gaaf te weten dat niet iedereen zo is als mijn
ex-mannen. Met een van hen heb ik nog steeds con
tact. Hij is een goede vriend geworden." Vooral veel
praten en uitleggen wat nog wel en niet kan, blijkt
volgens Saskia belangrijk. „Ik heb ontdekt dat je hele
lichaam erogeen is en niet alleen op een bepaalde
plaats. Het vrijen is dan minder gericht op een orgas
me. Daardoor wordt het juist seksueler dan vroeger.
Je voelt je sensueler."
Zowel mensen met een relatie als alleenstaande ge
handicapten hebben zo hun problemen, weet Bender.
„Bij alleenstaanden is het moeilijk een relatie te krij
gen en dat is des te moeilijker naarmate de handicap
ernstiger of zichtbaarder is. Daar zie je veel eenzaam
heid en seksuele frustraties. Zeker bij jonge mensen."
In bestaande relaties zijn er wel verschillen. Mensen
die elkaar al veertig jaar kennen, kunnen het over het
algemeen gemakkelijker van elkaar opvangen. „Als
je 25 bent en je hebt nog een toekomstvisie, kom je
ernstig in de knel. Een handicap zet veel druk op je
relatie."
„Een goed seksleven is zeker mogelijk. Het heeft te
maken met zelfacceptatie, eigenwaarde, creativiteit
en het zoeken naar genieten van seks. Het zit dus in je
hart en niet tussen de benen."
Oergevoel
Jan de Boer ziet in revalidatiecentra veel ellende bij
mensen die in de knel komen met hun seksualiteit.
„Er komen veel scheidingen voor doordat de partner
het laat afweten. Dan ben je als gehandicapte hele
maal aan de goden overgeleverd. Ik heb het meege
maakt dat een patiënt ten einde raad een kogel door
zijn kop joeg." Zelf prijst hij zich gelukkig met een
vrouw die hem fantastisch opving. „Bij seks beleef je
veel tussen je oren en niet tussen je benen, zoals vroe
ger. Het is voelen met je handen en lichaam en dat re
gistreert zich in je hoofd. Je mist natuurlijk wel wat,
maar aan de andere kant ben je ook weer meer ge
richt op seks. Het is zo'n oergevoel, een soort overle
vingsdrang."
Wat De Boer vooral mist is het soort intimiteit dat on
mogelijk is geworden. „Samen dansen met mijn
vrouw of gewoon samen gearmd lopen. Ons leven is
verdiept. Je concentreert je op andere dingen. Op de
vogels die fluiten, de zon die opkomt. De meisjes zijn
ook mooier dan vroeger. Voor mij is het elke dag die
gouden plak halen."
Thea van Beek
