Zuurstof
keert terug
in Schelde
Het laatste rondje met Vjelsy doet pijn
23
Vakantie, vrij
voor het werk
Zestig procent van Vlaams
afvalwater wordt gezuiverd
dinsdag 7 maart 2006
Vakantiehuis, afgedaan
Dichters schrijven in hun va
kantie gedichten. Minstens
maken zij notities, schrijven zij
invallen op en flarden van re
gels - slapende botten zoals Gui-
do Gezelle ze noemde - botten
die vroeg of laat uitbotten tot
volwaardige gedichten. Er zou
den tientallen voorbeelden daar
van in de literatuur te noemen
zijn.
Ik beperk me tot enkele groten
als Goethe, (Italienische Reise),
Rilke (Duineser Elegiën) Shelly,
Keats, Eliot, Marsman, Nijhoff,
Achterberg, Komrij en onnoem
lijk veel anderen. Zelfs Vondel
schreef over Denemarken toen
hij één keer in zijn leven zijn
stad aan het IJ verliet om de teu
gels te vieren, al was het dan
ook om die bij zijn Deense schul
denaars strakker aan te halen.
De laatste hint van mijn Latijn
se leraar vlak voor de grote va
kantie was altijd: Denk erom,
vakantie is afgeleid van het la-
tijnse vacare, en dat werkwoord
heeft twee constructies, dat wil
zeggen het kan betekenen vrij
zijn van het werk en vrij zijn
voor het werk.
Vooral dat laatste was nieuw
voor ons. Vrije tijd heb je om an
dere dingen te doen dan je moet
doen. Wat dichters betreft wil
dat niet zeggen dat ze alleen in
hun vrije tijd gedichten schrij
ven. Maar de noodzakelijke rust
en stilte waarin de geest open en
leeg is en de inspiratie een kans
krijgt, is bij uitstek de vakantie.
Zeker de helft van de poezië zou
ongeschreven zijn gebleven als
de makers ervan niet tijdens va
kanties, hadden vertoefd in an
dere landen, in vreemde hotels,
vakantieverblijven, strandhuis
jes, pensions en vreemde bedden
waarin hij op 'zijn verhaal' kan
komen.
Om dicht bij huis te blijven, Zee
land als vakantieland heeft in
de loop der eeuwen heel wat
dichters en schrijvers aan het
werk gezet. De dichter Job Dege-
ner had als kind het voorrecht
dat zijn ouders in Zuidzande
(Oostburg) een vakantiehuisje
hadden aan de Bruggendijk van
af eind jaren vijftig tot eind ja
ren tachtig. In die vakantieperio
den had hij alle tijd om uit te kij
ken over de Zeeuws-Vlaamse ak
kers en de dijk waar ieder uur
de bus van Cadzand naar Oost
burg langs reed - 'de streekbus
die ieder uur een doos vol licht
bezorgt'. Hij kwam er later als
volwassene geregeld terug.
Deze vakanties inspireerden
hem ongetwijfeld tot zijn eerste
gedichten. In een van zijn latere
bundels Van de arend en het
lastdier, (1995, uitgeverij Tho-
De bel is al jarenstuk, who cares?
men klopte die paar keren wel
onder zijn gewicht aan leegte
brak nu ook de brievenbus
we ontvangen geen tekens
meer van buiten
We wisten van deze afloop: hoe meer
we trouwden, ter wereld brachten
hoe spaarzamer de bezoeken
want wat valt er nog te vinden
in pretloze akkers?
De natuur heeft zich over haar stiefkind
ontfermd, de tuin is weer van gras en netels
de populieren dringen tussen de tegels op
en de avonden zullen blijven
dat vogels neerstrijken
met veel rumoer en geluidloos
vertrekken, zoals wij
Job Degenaar
Uit: De helderheid van morgens - Uitgeverij
Thomas Rap, Amsterdam 1992
mas Rap, Amstei'dam) is een af
deling die 'Cadzandse Notities'
heet. Aan het strand van Cad
zand groef hij verwoed naar fos
siele haaietanden. Ook vond hij
er zijn eerste liefdes.
'De liefdes waaraan we niet
hechten ze zijn zo verweven
met dit landschap dat bloeide
als wij bloeiden, zacht ging hui
len in de mist toen we niet
meer konden'.
En in een ander gedicht: 'Of het
de weelde van het minnen is het
gevoel van afscheid of begin
daarbij'.
De Engels/Amerikaanse dichter
T.S. Eliot dichtte al: 'In the
beginning is the end'. Zelfs de
tijd van het vakantiehuisje dat
van vader op zoon is overge
gaan, raakt op. Men woont te
ver weg, het wordt de zoveelste
keer, men wil wel eens iets an
ders, men raakt uitgekeken, de
wereld is groter dan
Zeeuws-Vlaanderen, men voelt
de afloop aankomen. De excuses
en uitvluchten zijn legio. Het is
afgedaan, basta, finito!
In het gedicht 'Vakantiehuis af
gedaan' worden de gebreken
van de afgang meedogenloos ge
signaleerd. Het lijken evenzo
veel excuses voor de ontrouw
van de bewoner. De bel die al ja
ren stuk is. Ach wat kan het
schelen? Er kwam toch bijna
nooit meer iemand langs. De
brievenbus die breekt onder het
gewicht aan leegte is het afdoen
de beeld dat het afgedaan is met
de altijd verrassende relaties die
het huisje genereerde. Eigenlijk
wisten we het allemaal al, wil
de dichter zeggen. Hij vindt de
krachtige en originele bewoor
ding 'hoe meer we trouwden'
voor het isolement dat elke rela
tie bedreigt.
De afstand, de gewenning aan
de plek, het gezin, andere verlan
gens en behoeftes creëren de on
macht en de onwil om het huis
in stand te houden. Het verval
leidt tot afval. Zelfs de natuur,
aanvankelijk bron van vreugde
en schoonheid, wordt het kind
van de rekening. De woekering
van brandnetels, gras en boom
wortels breekt de menselijke
onthulling van zorg en toewij
ding kapot. Wat blijft, zijn de
avonden, het einde van dé lichte
dagen dat de vogels die zo feeste
lijk zijn neergestreken, nu ge
luidloos vertrekken.
Zo wordt het geliefde vakantie
huis onder de handen van de
dichter het symbool van de glo
rie en het verval van de mens en
zijn bezit.
Lou Vleugelhof
Wetenschapper Karline Soe-
taert van het Centrum
voor Estuariene en Mariene Eco
logie (Cemo) in Yerseke stelt het
met zichtbaar genoegen vast. De
Schelde is, kijkend naar de afge
lopen veertig jaar, stukken scho
ner geworden. De rivier is voor
al zuurstofrijker geworden.
„Je kunt niet zeggen dat hij vol
ledig proper is. De Schelde is
nog flink vervuild. De hoeveel
heid voedingsstoffen die erin zit
ten is hoog", neemt zij meteen
wat gas tex-ug. Maar het gebied
dat kampt met gebrek aan zuui-
stof is kleiner geworden. Dat
heeft verschillende positieve ge
volgen.
Soetaert heeft het in het bijzon
der over de Zeeschelde en de
Westerschelde. De Zeeschelde
loopt, stroomafwaarts, van
Gent tot de Zeeuwse gi-ens. Dan
begint de Westèrschelde, tot aan
de uitstroom in de Noordzee.
In de jaren zeventig van de vori
ge eeuw was het water van de
Schelde bar slecht. De invloed
van de vervuiling - lozing van
ongezuiverd afvalwater van
mens en industrie, uitstoot van
de landbouw - reikte vanaf de
monding in Frankrijk tot aan
Hansweert. In een kleine stukje
Schelde daarna, in de richting
van de Noordzee, wei'd de kwali
teit van het water, mede door de
invloed van het getij, wat beter.
Soetaert geeft aan dat de grens
waar het water weer zuui'stofrij-
ker wordt stap voor stap stroom
opwaarts, in de richting van
Vlaanderen dus, is opgeschoven.
Van Hansweert ruim dertig jaar
geleden, naar de
Belgisch/Nederlandse grens om
streeks 1990, tot voorbij Antwer
pen anno vandaag.
Afvalwater
„Vroeger was de Zeeschelde vrij
wel helemaal zuurstofloos. Van
af Bath zag je heel weinig beest
jes. We vonden dikwijls dood
plankton in het water. Ter hoog
te van Antwerpen zat er bijna
niks levends meer in, op wat
taaie organismen na. Dat is dui
delijk verbeterd. Richting Gent
verslechtert het weer", zegt Soe
taert.
Zij schrijft dat in het bijzonder
toe aan de bouw van waterzuive
ringsinstallaties. Zo is het einde
lijk zover dat het afvalwater
van wereldstad Brussel gezui
verd wordt. België - en zeker
Vlaanderen - heeft daar flink de
portemonnee voor getrokken.
Beliepen de uitgaven hiervoor
in 1989 nog circa 150 miljoen eu
ro, tien jaar later was dat opgelo
pen tot 350 miljoen euro. Onge
veer 60 procent van het Vlaamse
afvalwater wordt tegenwoordig
gezuiverd. De projectleider van
het Cemo (onderdeel van het Ne
derlands Instituut voor Ecolo
gie, Nioo) zette in samenwer
king met mensen van de Univer
siteit Antwerpen, meetgegevens
van het Scheldewater vanaf
1965 op een rij. Er is daarbij
met name gekeken naar voe
dingsstoffen als stikstof en fos
for. Planten en dieren bleven
daarbij buiten beschouwing. De
bevindingen laten zien dat het
aandeel van de industrie ih de
uitstroom van stikstof fors daal
de en dat van de huishoudens in
lichtere mate. Opmerkelijk is
dat daarentegen het aandeel
van de landbouw wat stikstof
betreft, niet zakte maar toenam.
Voor fosfor zijn vergelijkbare
ontwikkelingen vastgesteld.
De vermindeling van de voe
dingsstoffen op de Schelde en
daai'mee het weer zuurstofrijker
worden van het water, heeft gun
stige gevolgen. De bacteriën in
het water zetten ammonium eer
der en doelmatiger om in ni
traat. Hierdoor is het ontstaan
van lachgas, een broeikasgas
dat invloed heeft op de klimaat
verandering, sterk afgenomen.
Dankzij de gunstige ontwikke
lingen is de 'filterfunctie' van
het Scheldebekken aan het her
stellen, meldt Soetaert. Die fil
terfunctie zorgt, in goede om
standigheden, voor omzetting
en transport van een teveel aan
voedingsstoffen (zoals stikstof)
in het water. Het onderzoekt
toont volgens Soetaert aan dat
er nog weinig bekend is van het
gedrag van een estuarium als de
Westerschelde. Hoe reageert het
precies op vervuiling en een
overmaat aan voedingsstoffen?
In welke mate ti'eedt, na sane
ring van vervuilingsbronnen,
herstel op?
De wetenschapper legt uit dat
met het onderzoek wel is aange
toond dat meetgegevens over
een langere periode belangrijk
en onmisbaar zijn om bepaalde
ontwikkelingen te doorgronden.
Dat is weer nodig om voorspel
lingen te kunnen doen. Het Ce
mo probeert om modellen te ma
ken, die voorspellingen doen
over het gedrag van een rivier
monding ofwel estuarium. Daar
bij gaat het vooi-al om de filter
functie van een rivier.
Rinus Antonisse
foto's Ludo Goossens
Jarenlang stond de Schelde bekend als de vervuildste ri
vier van West-Europa. Een twijfelachtige eer. Lang
zaamaan lijkt er verbetering in te komen. Er is nog een lan
ge weg te gaan, want het oppervlaktewater in het stroom
gebied van de Schelde voldoet nog nergens aan de normen.
De Schelde bij de bron te Saint-Quentin.
sa
KINDERBOERDERIJ
De kinderboerderij
aan de Evertsenlaan
in Terneuzen is een
drukbezochte plek.
Even brood brengen
voor de dieren, even
eruit met de kinderen,
even een ommetje ma
ken. Verstandelijk ge
handicapten van de
stichting Tragel ver
zorgen de dieren en on
derhouden de stallen.
In deze rubriek weke
lijks bericht over het
wel en wee op de Ter-
neuzense kinderboer
derij.
Hij zit er een beetje versla
gen bij. Hij wist het al lan
ger, maar nu het echt zover is,
doet afscheid nemen best een
beetje pijn. En dat het ook nog
eens op een veel vroeger tijdstip
is dan verwacht, maakt het nog
erger. Shetlandpony Vjelsy, het
lievelingsdier van vrijwilliger
Jochem Boerbooms, vertrekt de
ze donderdag van de boerderij.
Jochem (11) was daarom al
vroeg uit de veren, om zich voor
de laatste keer extra lang over
de pony te kunnen bekomme
ren. Waarom hij zo'n speciale
band heeft met de zwarte vier
voeter? Dat is lastig te verwoor
den. „Zij is gewoon ontzettend
lief, daarom vind ik het zo jam
mer. Maar ja, straks komen er
gelukkig een ezelveulen en lam
metjes bij, dus dan zijn er weer
genoeg andere leuke dingen."
Eigenlijk dacht Jochem dat
Vjelsy pas 's middags zou ver
trekken, maar de nieuwe eigena
ren uit Koudekerke blijken al in
de ochtend hun aanwinst op te
komen halen. „Mag ik nog snel
even een rondje langs de kreek
met haar lopen, voordat ze ko
men?", vraagt hij. Beheerster
Angelique krijgt nauwelijks tijd
om begripvol 'ja' te knikken.
Weg is-ie, voor de allerlaatste
keer wandelen, kletsen en aaien.
Eigenlijk is Vjelsy helemaal
geen 'kinderboerderijdier'. De
pony is privé-bezit van Angeli
que. Zij bracht het dier een paar
maanden geleden naar de kin
derboerderij om shetlandveulen
WJ gezelschap te houden. „Ik
heb thuis al drie paarden, dus
moest ik een keuze maken. Dat
is ontzettend lastig, maar het
moet nu eenmaal. De nieuwe ei
genaar heeft drie kinderen, die
voor Vjelsy zullen zorgen", ver
telt Angelique.
De pony is vandaag niet het eni
ge dier dat de boerderij verlaat.
Ook de ezels Ramechan en Lynn
worden in een aanhangwagen
geladen, maar hun vertrek is
van tijdelijke aard. „Zij worden
Vrijwilliger Jochem Boerbooms (r) neemt afscheid van zijn lieve
lingsdier Vjelsy. foto Peter Nicolai
eerst naar mijn huis gebracht",
vertelt beheerster Andrea. „Za
terdag zijn de ezels te bewonde
ren op de jaarmarkt in Sint Jan
steen, omdat Stichting De Ezel
vriend daar ook is. Dat kan nog
net, want Ramechan verwacht
over een paar weken een veulen.
Het is nog geen probleem om
haar mee te nemen, zolang we
maar geen mensen meer op haar
laten rijden."
De pony's en ezels kunnen dus
nog eenvoudig worden ver
plaatst. Anders is het gesteld in
de volière, waar al het pluimvee
is opgehokt in verband met de
dreiging van vogelgriep. „We
hebben deze week overleg ge
had met de dierenarts: inenten
of niet. We zijn er nog steeds
niet uit. Het voordeel is dat je
het risico verkleint, al moet je
de dieren wel in een hok laten
zitten. Een arts moet anderzijds
wel heel handig zijn om ze goed
te prikken. Het zorgt bovendien
voor veel stress bij de dieren. En
over de hoge kosten hebben we
het dan nog niet eens gehad",
zegt Andrea.
Overigens voelen een haan en
kip zich in de hertenwei al een
paar weken vogelvrij. Gedumpt
gevogelte in verband met de op-
hokplicht, dat zich met geen mo
gelijkheid laat vangen. De be
heerders hebben al meerdere ke
ren als gekken achter de twee
beestjes aangerend, maar het
koppel is hen tot nu toe nog al
tijd te slim afgeweest.
De schapen en geiten hebben de
ze week wél een spuit gehad. Vo
rig jaar vielen twee geitjes ten
prooi aan een besmettelijke dar
minfectie, die wordt aangeduid
als 't bloed. Andrea: „Als zij die
ziekte hebben, dan is dat onom
keerbaar. Met andere woorden:
het wordt hun dood. Bij die
twee geitjes ging het heel snel.
Na een paar dagen vonden wij
ze in nagenoeg dezelfde hou
ding: met een gestrekte nek, als
of zij verlamd waren geraakt.
Uit sectie bleek dat het om 't
bloed ging. Daarom hebben we
nu deze vaccinatie laten doen.
Ook al is het een ontzettend du
re grap, die niet verplicht is."
Raymond de Frel
