Milieubesef alleen niet genoeg
De ophokplicht resulteert in flinke stress
Het water kerfde
Nederlandse ziel
23
ONDERWEG
Zeeuws consulentschap
natuur- en milieueducatie
viert zilveren jubileum
dinsdag 28 februari 2006
De consulenten Martin Wiersma en Rita de Ligt.
foto Willem Mieras
Natuurouders vervullen een belangrijke rol bij natuur- en milieue
ducatie. foto Camile Schelstraete
Het consulentschap na
tuur- en milieueduca
tie Zeeland bestaat 25 jaar.
Bescheiden begonnen met
één medewerker, zijn er in
middels zes volle arbeids
plaatsen bij het kantoor in
Goes beschikbaar. Het
Zeeuwse consulentschap is
aangehaakt bij de landelij
ke vereniging voor natuur-
en milieueducatie IVN.
De burgers meer betrekken
bij natuur, landschap en
milieu. De noodzaak van een
'duurzame samenleving' onder
de aandacht brengen. In die
twee zinnen kan de taak waar
het IVN-consulentschap Zee
land voor staat, worden samen
gevat. Dat is allerminst een ge
makkelijke opgave, ervaren de
medewerkers vrijwel dagelijks.
De meeste burgers willen zich
best bekommeren om het wel en
wee van hun directe omgeving.
Zolang ze er maar niet te veel
voor hoeven te doen. Steun aan
een organisatie voor natuur en
milieu - bijvoorbeeld Vogelbe
scherming, Greenpeace en Het
Zeeuwse Landschap - is gemak
kelijk gegeven - de persoonlijke
manier van leven aanpassen is
vers twee.
Desalniettemin vinden Marten
Wiersma, in 1981 de eerste con
sulent in Zeeland, en Rita de
Ligt, de huidige coördinator,
dat er in een kwart eeuw best
vooruitgang is geboekt. Er is
een netwerk van vrijwilligers op
gebouwd, er zijn actieve centra
voor natuur- en milieueducatie
ontstaan en in het basis- en
voortgezet onderwijs is 'nme'
(natuur- en milieueducatie) be
hoorlijk ingeburgerd. Zo zijn in
Zeeland ruim tweeduizend
vrijwilligers actief als natuur-
ouder, gids of lid van een van
de vier IVN-af delingen.
Marten Wiersma- k-wam vanuit
het (gereformeerd) jeugdwerk
en mocht in z'n eentje de na
tuur- en milieueducatie op po
ten gaan zetten. In 1998 vertrok
hij naar het IVN in Amsterdam
en inmiddels is hij coördinator
van het grenspark De
Zoom-Kalmthoutse Heide.
„In Zeeland zat er niemand op
te wachten. Dankzij het banen
plan van Den Uyl was er ineens
geld beschikbaar voor een consu
lent. Die werd als het ware gepa
rachuteerd. Ik begon met niks,
met een achterstand omdat ik
niet uit de groene hoek kwam.
Het betekende voor mij een
boeiende rondgang door de
Zeeuwse gewesten.
Er was een beperkt aantal vrij
willigersorganisaties, vooral ge
richt op natuurstudie. De om
slag in een naar buiten gerichte
natuurbescherming moest nog
komen. De eerste tijd lag de na
druk dan ook op het verkrijgen
van ruimte voor natuur- en mi
lieueducatie en proberen groep
jes van de grond te krijgen.
Daarbij moest je een beetje ge
luk hebben. Als er bepaalde din
gen aan de hand waren, bijvoor
beeld op Tholen de vestiging
van een champignonfabriek,
dan kreeg je makkelijker men
sen bijeen.
Na enkele jaren van opbouw
van een vrijwilligersnetwerk
zijn we naar de scholen gegaan.
In mijn laatste periode kregen
we een verbreding naar de re
creatie en de overheid.
Het was een leuke baan, op het
snijvlak van groen en samenle
ving. Er is eigenlijk veel bereikt.
Zowel wat betreft aantal men
sen dat actief is, als de breedte
van het werk. Alle laaghangen
de fruit is geplukt. Maar de pro
blemen zijn verschoven. Zolang
de mens zo weinig besef heeft
van de kringloop waarvan hij
deel uitmaakt, blijft natuur- en
milieueducatie noodzakelijk."
De uitbouwer
Rita de Ligt nam in 1998 het
werk als consulent over. Niet
meer in haar eentje. Ook de voor
lichters van het Nationaal Park
Oosterschelde zijn bij het consu
lentschap ondergebracht. Tegen
woordig vormt Zeeland samen
met Noord-Brabant en Limburg
de IVN-regio Zuid. Ze gelooft
heilig in het nut van 'nme'.
„Het milieubewustzijn is hoog,
maar je schrikt van het gebrek
aan inzicht in de kringloop. Een
plaatje van de kringloop laten
zien en dan weten de mensen
het wel - zo simpel is het niet.
De kloof tussen bewustzijn en
eigen handelen is nog steeds
groot, misschien wel groter ge
worden omdat er door de wel
vaart heel veel kan. Het gaat
dus nog steeds concreet om be
wustwording: hoe zit het sys
teem in elkaar.
Ook ik vind dat er veel is be
reikt, al ben je er natuurlijk
nooit. Maar 'nme' is onderdeel
geworden van het onderwijs en
van het werk van de natuur- en
milieuorganisaties. Er is een gro
tere groep die wil werken aan
een duurzamer samenleving.
Zelfs bij de overheden is er aan
dacht voor. Nog wel mager,
maar het begin is er. Er wordt
meer samengewerkt. Gemeente
lijke afdelingen milieu, ruimte
lijke ordening en onderwijs
doen samen slimme dingen. Het
besef dat duurzaam bouwen en
wonen nodig is, groeit. Goes is
er een goed voorbeeld van. Maar
bij een duurzame wijk hoort
ook een meer duurzame leefstijl.
Het beleid van het consulent
schap is meer begeleidend en on
dersteunend geworden en ook
initiatieven ontwikkelen, die an
deren vervolgens over kunnen
nemen. Ik vind bijvoorbeeld de
natuurouders een succesformu
le. Er zijn er nu zo'n 600. We
hebben een algemeen stramien
ontwikkeld voor een cursus."
„Wat moeten natuurouders we
ten voordat ze met kinderen op
pad gaan. Er was nauwelijks les
materiaal. Nu zijn leskisten en
buitenmateriaal in ruime mate
voorhanden. Er is wel een groot
verloop onder de vrijwilligers,
ze vinden en binden is lastig.
Het leuke is dat de animo voor
een natuurgidsencursus onver
minderd groot is. Dat loopt als
een tierelier."
Zichtbaar
Meer Zichtbaar maken wat het
consulentschap allemaal doet, is
een van de voornemens in het ju
bileumjaar. Grote feesten zijn
niet voorzien. 'Er komt een hand
boek voor vrijwilligers en een
bijeenkomst voor subsidiege
vers. En in september is de jaar
lijkse natuurouderdag. Voor de
relaties is er een getijdenboekje
met de Zeeuwse waterstanden
in 2006 beschikbaar. Dynamiek
die het consulentschap ook
graag in het werk wil uitstralen.
Rinus Antonisse
Nederland leeft met water.
Dat is het motto van de
campagne die het Rijk voert om
de mensen bewuster te maken
van het feit dat het water een
fors stempel drukt op de samen
leving. Het is altijd en overal
aanwezig en het bepaalt voor
een belangrijk deel het leven in
ons land.
Om dat nog eens uit te leggen,
heeft de ANWB het boek Water
rijk Nederland uitgegeven, ge
schreven door Paul Vreuls. Het
komt op een moment dat het wa
terbeleid (sommige zeggen lie
ver met een knipoog naar het
verleden: de strijd tegen het wa
ter) aan wijzigingen onderhevig
is. Die overigens maar langzaam
voet aan de grond krijgen, om
dat er een omslag in het denken
voor nodig is.
De klimaatverandering speelt
hierbij een belangrijke rol. Hoge
re temperaturen, een andersoor
tige regenval (meer en hevigere
buien) en een snellere stijging
van de zeespiegel. Dat vraagt
om maatregelen: zorgen voor
een goede afvoer van overtollig
(hemel)water en de zeeweringen
versterken.
Meer en meer gaan stemmen op
om de oude aanpak - almaar dij
ken ophogen en het binnendijk-
se water zo snel mogelijk afvoe
ren - te verlaten. Dat is zoge
zegd geen duurzame oplossing.
Aan de mogelijkheden tot het
bouwen van hogere dijken komt
op een gegeven moment maat
schappelijk, technisch en finan
cieel een einde.
Gedacht wordt onder meer aan
verbrede waterkeringen: een
breed voorland, een eerste wa-
terkerende dijk, een breed op-
vanggebied erachter en een
tweede kering.
„Leven in permanente zorgeloos
heid zou dom zijn. Nederland,
het blijft een hard gegeven, ligt
voor meer dan de helft onder de
waterspiegel en dat feit ver
plicht ons steeds alert te blij
ven", stelt Vreuls. Hij voegt er
aan toe dat het niet allemaal
rampspoed is wat de klok slaat:
het water biedt ook (nieuwe)
kansen.
In Waterrijk Nederland gaat het
niet alleen om de verovering
van land en de verdediging te
gen het water. Ook de geschiede
nis van de drinkwatervoorzie
ning en waterzuivering komt
aan de orde. En er wordt inge
gaan op de ontwikkelingen in
de natuur als het water meer
ruimte wordt geboden.
In het laatste hoofdstuk staat
Vreuls stil bij de betekenis van
al het water voor de Nederland
se cultuur: hoezeer heeft de drei
ging van overstromingen de
volksaard beïnvloed? Wat bete
kent het dat je samen met ande-
Op woensdag is er om 14.00
uur een natuurwandeling
door landgoed en landschaps
park Ter Hooge in Middelburg.
Een natuurgids leidt de deelne
mers in twee uur rond. Het start
punt is de parkeerplaats aan de
Breeweg, tegenover Kaasboerde
rij Pitteperk.
Meer -informatie: Stichting Het
Zeeuwse Landschap, tel.
0113-569110.
ren permanent je land moet ver
dedigen? Hoe voelde het toen Ne
derland, vooral in de Gouden
Eeuw, de wereldzeeën beheers
te?
Vreuls merkt op dat het water
onze ziel kerfde en de mensen
sober en godvrezend maakte.
Dat de omgang met het water
een beslissende invloed heeft ge
had op de Nederlandse bestuurs
cultuur. Mensen werden ge
dwongen samen te werken.
Daaruit is volgens hem het pol
dermodel ontstaan: de neiging
tot (eindeloos) overleg om geza
menlijke standpunten te berei
ken.
Opmerkelijk kort is in dit ver
band de aandacht voor de water
schappen: nog geen twee ali
nea's. Met de aantekening dat
de 3500 waterschappen die ons
land rond 1850 telde, door sa
menvoegingen zijn terugge
bracht tot 26. Dat moeten er 17
worden, één per stroomgebied.
En passant schept Vreuls duide
lijkheid over de naam Neder
land, die niets te maken heeft
met 'neder' in de betekenis van
laag. „In dë zestiende eeuw
slaagden de hertogen van
Bourgondië erin een aantal vor
stendommen in het huidige Ne
derland en België uit de in
vloedssfeer van de Duitse keizer
te halen en onder hun gezag te
verenigen. En hoe werden deze
•vorstendommen of landen ge
noemd? De Nederlanden, dat
wil zeggen de landen die vergele
ken met Bourgondië, dichtbij of
tewel neder de hoofdstad Brus
sel lagen."
Bij het boek hoort een route
gids, waarin 16 fiets-, wandel
en kanotochten zijn beschreven.
Zeeland is vertegenwoordigd
met een fietsroute die begint in
Dreischor en een rondje over
Duiveland maakt. Overal zijn
sporen van de strijd tegen het
water te ontdekken. Met voor de
liefhebbers langs de Welleweg
even voor Dreischor, aandacht
voor een opgeknapte pasveer-
sloot.
Zo genoemd naar ingenieur Pas
veer, die in de jaren vijftig van
de vorige eeuw een bijzondere
waterzuiveringsmethode ont
wikkelde. Die kreeg later zijn
naam. Informatieborden leggen
het hoe en waarom uit. In het
dorp heette de zuivering al snel
keutelzifte. De pasveersloot is
door vrijwilligers in oude glorie
hersteld. Behoud van een stukje
nat erfgoed.
Rinus Antonisse
Waterrijk Nederland. Door Paul
Vreuls. Met aparte routegids.
Uitgave ANWB, Den Haag.
Prijs 17,95 euro.
Zie ook www.nederlandleeftmet-
water.nl.
Het Zeeuws Biologisch Museum
houdt woensdag in samenwer
king met Staatsbosbeheer, een
Stinzenwandeling door natuur
gebied De Manteling bij Oostka-
pelle.
De wandeling start om 14.00
uur vanaf het Zeeuws Biolo
gisch Museum. Onder leiding
van een boswachter van Staats
bosbeheer wordt een wandeling
gemaakt langs de Stinzenplan-
ten in het gebied rondom het mu
seum, De Manteling van Walche
ren. De wandeling duurt tot on-
géveer 15.30 uur.
Aanmelden is noodzakelijk en
kan bij het Zeeuws Biologisch
Museum, telefoon 118-582620
Zeeuws Biologisch Museum.
De kinderboerderij
aan de Evertsenlaan
in Terneuzen is een
drukbezochte plek.
Even brood brengen
voor de dieren, even
eruit met de kinderen,
even een ommetje ma
ken. Verstandelijk ge
handicapten van de
stichting Tragel ver
zorgen de dieren en on
derhouden de stallen.
In deze rubriek weke
lijks bericht over het
wel en wee op de Ter-
neuzense kinderboer
derij.
Stil eens! De cliënten van
Stichting Tragel schrikken
even van de schelle kreet van be
heerster Angelique, maar weten
meteen dat het menens is. Ze
luisteren aandachtig mee, want
in de verte klinkt onbekend ge-
kraai. Nee toch... zouden er dan
toch weer kippen en hanen over
het hek zijn gegooid? „Ik ga zo
maar eens op inspectie uit. Ge
lukkig is er tot nu toe nog geen
pluimvee gedumpt, maar je
moet er in deze onzekere tijd na
tuurlijk wel rekening mee hou
den", zegt Angelique.
De vorige week door minister
Veerman ingestelde ophokplicht
voor pluimvee zorgt ervoor dat
de beheerders en cliënten van
de kinderboerderij bij het min
ste geringste in actie schieten.
Van paniek is geen sprake, maar
om alle risico's in verband met
het dreigende vogelgriepvirus
zo goed mogelijk uit te vlakken
gaan de medewerkers uiterst
zorgvuldig te werk. De boven
kant van de volière is bedekt
met een blauw zeil, zodat er
geen poep van overvliegende vo
gels door het gaas kan vallen.
De vaste bewoners van het vo
gelhuis, een aantal kleurrijke
tropische vogels, hadden een
tijd nodig om aan die blauwe
gloed te wennen en vertoefden
daarom de eerste uren vrijwillig
in het binnenverblijf. Eenmaal
terug in het buitenhok troffen
ze een aantal logés aan. „Eerst
hebben we onze vier Kaapse Ke
zen (eenden) gevangen. Dat ging
relatief makkelijk, hoewel er
één vrouwtje bleek te kunnen
vliegen. Wisten we niet. Die die
ren lopen hier al jaren rond en
meer dan een beetje fladderen
deden ze eigenlijk nooit. Daar
om hebben we ze meteen 'ge
knipt', zodat ze niet meer weg
kunnen", vertelt Angelique.
Twee eenden hebben een apart
hok tot hun beschikking, maar
daar zijn ze eigenlijk niet echt
haald." Mama Eend is daarom
nu veroordeeld tot een ander
ventje, maar het zal nog wel
even duren voordat deze twee
kwakers elkaar oprechte liefde
verklaren.
Het vangen van de zes pauwen
op de boerderij was een veel las
tiger verhaal. Zo werden er bij
voorbeeld drie stuks met voer
de schuur ingelokt, waarna het
een kwestie was van snel en kun
dig handelen. „Die dieren zijn
hartstikke sterk en bovendien
heel gevoelig voor stress. Het
beste is om ze bij hun poten te
pakken. Hun veren kunnen niet
veel hebben, want die laten bij
het minste beetje stress al los."
Eén van de pauwen is de stress
teveel geworden. Beheerder Jan
vond hem vorige week dood in
de volière. „Dit mannetje zat al
een aantal weken in een hok.
Een paar weken geleden werd
het dier bij ons gebracht, maar
om ruzie met andere pauwen te
voorkomen moesten we hem bin
nenhouden. Het feit dat hij nu is
bezweken, baart natuurlijk zor
gen. Zoals het er nu uitziet, gaat
het goed met de andere pauwen
in de volière. Maar het valt wel
op dat met name de mannetjes
heel rustig zijn. Die scharrelen
af en toe wat, maar blijven voor
namelijk stil in een hoekje zit
ten. Dit moet dus niet al te lang
gaan duren. Het is passen en me
ten, maar het is helaas niet an
ders."
Raymond de Frel
De kippen van de'kinderboerderij zijn inmiddels ook opgehokt.
foto Peter Nicolai
blij mee. Angelique: „Het gaat
om een moeder, die altijd samen
met haar zoon rondwaggelde.
Dat mannetje wordt natuurlijk
steeds groter, dus hebben we
hem nu van zijn moeder wegge
