Het hoorspel komt uit de mottenballen
Met Tiendaagse Veldtocht begon het verdriet van Leuven
Als een film
maar dan
zonder beeld
29
Al 175 jaar weg
van Oranje
zaterdag 4 februari 2006
Op de Nederlandse radio mo
gen hoorspelen dan zo goed
als uitgestorven zijn, in de Hoor-
SpelFabriek rolt het ene na het
andere hoorspel van de lopende
band. Liefst dertien literaire ti
tels worden dit voorjaar uitge
bracht en allemaal op cd, naast
internetuitzendingen en podcas-
ting dé redding voor hoorspelen.
De kans dat de meesterwerkjes
ooit op de radio te horen zullen
zijn, is volgens fabrikanten Mar
lies Cordia en Vibeke von Saher
klein. „Omroepen beschouwen
hoorspelen als oude mottenbal-
lenhandel."
De IioorSpelFabriek is geen pand
met een grote poort waar acteurs
en technici met hun trommeltje boter
hammen naar binnen en buiten lopen.
Het is een beginnend bedrijf van twee
vrouwen die hun hart verpand hebben
aan wat zij de mooiste vorm van radio
vinden: het hoorspel.
Marlies Cordia (56) uit Vreeland
maakte twintig jaar lang hoorspelen
bij de Tros en daarna nog jaren voor
Human. Sinds twaalf jaar leert zij stu
denten aan de Hogeschool voor de
Kunsten in Utrecht hoorspel schrij
ven. Vibeke von Saher (50) uit Bloe-
mendaal is freelance hoorspelmaker
en leerde het vak in Duitsland.
Precies een jaar geleden richtte het
tweetal de HoorSpelFabriek op. Von
Saher: „Wij vinden het jammer dat
hoorspelen na één of twee keer uitzen
den alweer in het archief belanden en
wij vinden het vooral erg dat er geen
nieuwe meer worden gemaakt." Het
duo constateert dat Het Bureau naar
de boeken van J.J. Voskuil momenteel
het enige - dagelijkse - hoorspel op de
radio is.
Krijn ter Braak is hoofdrolspeler en
mede-initiatiefnemer. Vier jaar lang
heeft hij met 150 andere acteurs ge
werkt aan de productie die sinds april
2004 op de radio te beluisteren is en
rond 1 juni van dit jaar definitief af
loopt. Afgelopen week sprak hij als
Maarten Koning de laatste woorden
in. Ter Braak: „Het is een afsluiting
van een tijdperk. Ik nam afscheid van
de Byton studio in Loosdrecht waar ik
1250 uur heb gewerkt. Ik moet nu wel
even afkicken. Ik ga iets nieuws beden
ken."
's Nachts
Het Bureau wordt dagelijks gevolgd
door 140.000 luisteraars. Driekwart
van hen luistert 's nachts naar de her
haling via Radio 1. „Waarschijnlijk in
bed. Voor een hoorspel heb je toch vi
suele rust nodig", vermoedt Ter
Braak, die dankzij de hoge luistercij
fers niet langer baalt van het nachtelij
ke uitzendtijdstip. De rest luistert
overdag via Radio 747, de Wereldom
roep en via internet. Ter Braak schat
dat tien - tot vijftienduizend mensen
Het Bureau dagelijks via internet be
luisteren, dat blijft ook na het slot mo
gelijk. Ter Braak: „Een man mailde
ons dat hij iedere avond de laatste af
levering van Het Bureau downloadt
en het de volgende ochtend beluistert
wanneer hij door Central Park naar
zijn werk loopt. Het hoorspel gaat zo
de hele wereld over."
Internet en podcasting (het downloa
den van onder meer radioprogram
ma's op mp3-spelers) redden het hoor
spel van de ondergang, voorspelt Ter
Braak. De website hoorspelhetbu-
reau.nl bijvoorbeeld biedt liefhebbers
de kans alle fragmenten rond hun fa
voriete personages te selecteren. Ter
Braak: „Juist door nieuwe technieken
leeft het hoorspel weer op." Niet voor
Marlies Cordia en Vibeke von Saher richtten een jaar geleden de HoorSpelFabriek op.
niets staat podcasten hoog op de prio
riteitenlijst van de HoorSpelFabriek.
Het bedrijf heeft in het eerste jaar van
zijn bestaan negen literaire hoorspe
len op cd uitgebracht. Het best ver
kocht is Erik of het klein insectenboek
met zo'n tweeduizend exemplaren. Po
pulair zijn ook De gravin vdn Parma
en Novecento. „We zijn de eerste pro
ducent die hoorspelen uitbrengt.
Eerst dachten we nog dat uitgevers er
niet zo blij mee zouden zijn, als con
current van boeken, maar het heeft el
kaar alleen maar versterkt", zegt Von
Saher. Zij verwacht dat het bedrijf dit
tweede jaar quitte speelt. Dertien wer-
ken staan op stapel, waaronder de
Ontdekki7ig van de hemel in april,
naar de roman van Harry Mulisch.
Het is in Duitsland al bewei'kt tot
hoorspel, waarna zij de bewerking
weer terug in het Nederlands heeft
vertaald. Henny Vrienten schrijft de
muziek voor het Nederlandse hoor
spel, eerder componeerde hij de film
muziek. Volgende maand verschijnt
een andere bewerking van een boek
van Mulisch: Het stenen bruidsbed. In
maart volgt Moby Dick, gelicht op kin
deren.
De HoorSpelFabriek wil ook jongeren
interesseren voor hoorspelen door 'hip
pe spullen te maken zonder viool- en
harpmuziek'. Voorbeelden hiervan
zijn Long Distance, Herstel (naar de
roman Jij moet dansen op mijn graf
van Aidan Chambers) en De cementen
tuin (naar de roman van Ian Mc-
Ewan). In het najaar volgt het hoor
spel Het aapje dat geluk pakt van Ar-
non Grunberg, die zelf zal meespelen.
Volgend jaar staat een hoorspel thea
ter op locatie gepland. Schrijfster Nel-
leke Noordervliet schrijft hiervoor
een stuk over Katharina de Grote, een
rol die ze zelf op zich zal nemen bij de
opening van een nieuwe zaal van het
museum Hermitage aan de Amstel. Be
zoekers hoeven alleen maar te luiste
ren met de ogen dicht. Daarna wordt
dit stuk uitgebracht op cd.
Marlies Cordia: „Onze droom is dat de
hoorspelfabriek the place to be is.
Hier kunnen jonge schrijvers en ac
teurs terecht. Dit jaar brengen we drie
hoorspelen uit van drie jonge talen
ten. Dat doen we niet alleen om ze de
kans te geven, maar ook om het hoor
spel voor de volgende generaties gaan
de te houden."
Paul Vlaanderen
Hoorspelshop.nl, een onderdeel van
het Nederlands Instituut voor Beeld
en Geluid, pikt een graantje mee van
de opleving van het hoorspel. Patrick
Ouwens zegt dat zijn digitale winkel
een succes is. Sinds de oprichting in
november staan er inmiddels 47 hoor
spelen op de website, te koop vanaf
9,95 euro en afkomstig uit het omvang
rijke omroeparchief. Liefhebbers heb
ben al vele honderden bestellingen ge
daan. Veruit het populairste hoorspel
in de Hoorspelshop is de detective
Paul Vlaanderen. Dit jaar wil Ouwens
iedere maand minimaal vijf hoorspe
len aan de collectie toevoegen. Vanaf
deze week biedt de Hoorspelshop te
vens de cd's aan van de HoorSpelFa
briek, samen met nieuwe eigen titels
en met vier luisterhoeken voor kinde
ren van uitgeverij Rubinstein.
Vibeke von Saher vertelt dat de omzet
van hoorspelen in Duitsland honderd
miljoen euro per jaar bedraagt. Vol
gens haar is op de Duitse radio ieder
uur wel een hoorspel te beluisteren.
Net als in de Verenigde Staten en En
geland zijn daar winkels die een etage
vol hebben staan met cd's van hoor
spelen en het is er dringen in de Duit
se opnamestudio's.
Cordia: „Ik heb een productie geregis
seerd in Baden Baden. Daar staan zul
ke grote studio's voor hoorspelen, zo
iets had ik nog nooit gezien. Zij zijn
dag en nacht in gebruik, dat is echt
stampen. Zelf had ik er met de acteurs
een nachtshift!" Hoorspelen bereiken
ook de Duitse jeugd. Cordia: „Een stu
dent van me verblijft regelmatig in
Berlijn in de kroeg en ontmoet daar
mensen die vroeg naar huis gaan om
nog voor het tukken een hoorspelletje
te beluisteren. Een hoorspel beluiste
ren is daar net zo normaal als een film
pje pakken." Hoorspel is film, maar
dan zonder beeld. Een geënsceneerde
tekst met geluiden.
Von Saher: „Je moet aan een stem kun
nen horen of die blauwe ogen heeft en
blond haar. Stem en geluid is alles. De
stem geeft het karakter bloot. Een
hoorspel is een film tussen de oren.
Het schrijven ervan is veel leuker dan
voor tv. Het is eenvoudiger, sneller en
intiemer. Je kunt moorden zonder
bloed te laten vloeien. Iemand
schreeuwt en hij is dood." Dat maakt
een hoorspel niet minder eng. waar
schuwt Marlies Cordia. „Horen is
vaak enger dan zien. De voorstelling
die je ervan maakt is meestal hefti
ger."
Verbeelding
Geluid is verbeelding, de luisteraar
hoort wat hij wil horen. Smakelijk ver
telt Cordia hoe zij Erik Pinksterblom
een spin liet doden met een dennen
naald. Hiervoor plette ze brood in een
kommetje water. Andere geluiden als
de oude vertrouwde grindbak of de
dichtslaande autoportier, komen te
foto Ton Kastermans/GPD
genwoordig trouwens gewoon uit de
computer. Sommige geluiden worden
opgenomen op locatie.
Cordia meent dat zij al meer dan der
tig jaar aan het sterfbed van hèt hoor
spel zit. „Hoorspelen vervulden des
tijds dezelfde functie als tv-soaps nu.
Straten waren uitgestorven. Sinds de
jaren zeventig begonnen omroepen er
op te bezuinigen. Het ging van kwaad
tot erger. Door de opkomst van com
merciële tv-zenders werd steeds meer
geld van de radio naar tv gesluisd.
Ook gingen er miljoenen naar de op
richting van het 'Radio 1 Journaal'.
Luisteraars moesten vreselijk gaan
spitten in de gidsen of er nog een hoor
spel stond geprogrammeerd. Het eni
ge wat ze aantroffen was de afkorting
'hoorsp.', weggeduwd naar rare uit
zendtijden op onvindbare zenders.
Het is goedkoper om platen te
draaien." De eigenaren van de Hoor
SpelFabriek hopen de omroepen te in
teresseren voor de hoorspel-cd's om
het zondagmiddaggevoel van vroeger
op te wekken. „Maar omroepen willen
niet. Het zit niet meer in hun denk
raam. Ze zien het als oude motténbal-
lenhandel. Mijn voorstellen halen het
tot nu toe niet. Hilversum is meer dan
ooit bangebroekerig, stroperig en bu
reaucratisch", klaagt Cordia. Vibeke
von Saher: „Kennelijk zijn het men
sen die geen oren hebben."
Nico Postma
euven herdenkt - anders dan de rest
Llvan België - pas dit jaar de 175e ver
jaardag van de onafhankelijkheid. Een ge-
prek met burgemeester en zelfverklaard
Irangist, Louis Tobback.
Jee, hij heeft de 175e verjaardag van Bel
ie niet gevierd. In Brussel en andere ste
den klonk vorig jaar muziek en vuurwerk
!oró,er ere van c*e verjaardag van de onafhanke-
J,lelijkheid in 1830. Behalve in Leuven, de stad
'an Louis Tobback.
De socialistische burgemeester, die al
13 twaalf jaar aan het roer staat van de stad
W n zich bij de gemeenteraadsverkiezingen
in oktober van dit jaar voor het laatst her-
nesbaar stelt, had geen reden om te fees-
en. Tobback betreurt de scheiding. De bur-
tergemeester, klein van stuk maar onverzette-
Ivst ijk, noemt zichzelf een Orangist.
.Als het Verenigd Koninklijk der Nederlan-
n^en was blijven bestaan, waren we nu lid
van de G8", mijmert hij, „hadden we mee
leslist, in plaats van de beslissingen van de
ijke naties te moeten ondergaan."
1330", zegt hij, „was de revolutie van ka-
holieken die bang waren protestants te
borden en van Franstaligen die bang wa-
'en om Nederlands te moeten spreken. Ik
)en noch Franstalig, noch katholiek." Tob
bek is agnost.
^euven herdenkt pas dit jaar de scheiding.
geheel eigen wijze; met de plaatsing van
ten standbeeld van Willem I in de gevel op
Jnet statige gemeentehuis. „Hij ontbrak nog,
pamen met koning Leopold I. Die fout zet
ten we dit jaar recht." Afgelopen week wer-
u n de beelden van Jan van Rillaer en Guy
Morillon uit hun nis in het stadhuis getild
om ruimte te maken voor de gipsen repro
ducties van de Nederlandse vorst Willem I
en van Leopold I, gemaakt door kunstena
res Ann Dieltjens. Van Rillaer en Morillon -
de één was stadsschilder van Leuven van
1548 tot 1570, de ander de secretaris van
keizer Karei van 1516 tot 1555 - verdwij
nen een jaar lang in de stadsmagazijnen.
In de hele stad zijn rode vaandels opgehan
gen met het opschrift: 1831,175 jaar wég
van Oranje. Tobback: „Dat is voor tweeër
lei uitleg vatbaar, snapt u wel." Het hele
jaar door zijn er tal van sportieve en cultu
rele activiteiten om de Belgische onafhanke
lijkheid te vieren.
In het Stedelijk Museum Van der Kelen in
Leuven is sinds deze week de expositie
Broedertwist te zien, die eerder in Den
Bosch werd getoond. In die expositie komt
niet alleen het wapengekletter aan bod,
maar is ook aandacht voor de vergeten rol
die Leuven speelde in de revolutie van
1830/1831. „We wilden geen eet- of zuipfes-
tijn. We wilden iets anders; wilden het col
lectieve geheugen opfrissen", zegt Tob
back. „Want het is hier, in Leuven, waar
België is ontstaan." Tobback doelt op de
tiendaagse veldtocht, een laatste poging
van de Nederlanders om België te behou
den.
Op 2 augustus 1831 trok het Nederlandse
leger de grens over, om België te heroveren.
Koning Leopold I vestigde zijn hoofdkwar
tier in Leuven, de laatste verdedigingslinie
voor Brussel. „De stad is dan helemaal om
singeld. De Nederlanders trékken de Dijle
over en bezetten de ijzerenberg in Herent",
verhaalt Tobback.
Op dat moment bereiken de Franse troepen
Waver, klaar om de Belgen te hulp te schie
ten. Na tussenkomst van de Britse diplo
maat sir Adair stemmen zowel de Belgische
koning als Nederlandse kroonprins in met
een wapenstilstand. De Tiendaagse veld
tocht is ten einde.
Op 13 augustus van dat jaar bezetten de Ne
derlanders nog even Leuven. Het is een sym
bolische daad. Eén dag later, op 14 augus
tus trekken de Nederlanders zich alweer te
rug en neemt Leopold opnieuw zijn intrek
in het Leuvense stadhuis. Op 20 augustus
van dat jaar verlaten de laatste Nederland
se troepen België.
Vergissing
'Eindelijk onafhankelijkheid. Of een histo
risch vergissing?', is de vraag die gesteld
wordt in de brochure waarin de feestelijk
heden op een rijtje zijn gezet. Volgens Tob
back is het duidelijk een historische vergis
sing.
Tobback is een dinosaurus in de Belgische
politiek. Van 1988 tot 1994 was hij minister
van Binnenlandse Zaken, een functie die
hij eind jaren negentig opnieuw een half
jaartje bekleedde, totdat de dood van asiel-
Louis Tobback, burgemeester van Leuven en zelfverklaard Orangist: „Als het Verenigd Ko
ninkrijk der Nederlanden was blijven bestaan, waren we nu lid van de G8."
foto Wim van Cappellen/GPD
zoekster Semira Adamu hem tot aftreden
dwong. De vrouw stierf toen bij haar uitzet
ting een kussen op haar gezicht werd ge
drukt om haar kreten te smoren.
Tobback keerde terug naar Leuven, waar
hij als minister van Staat en burgemeester
langzaam een einde breit aan zijn lange po
litieke loopbaan. „Ik ben nog één keer kan
didaat-burgemeester," zegt de 68-jarige so
cialist. „Als die termijn afloopt, ben ik 74.
Tijd om te stoppen."
Hij staat bekend als een bullebak en als
amateur-historicus. „De verschillen tussen
Nederland en België vervagen", zegt hij. La
chend: „Jullie hebben bijna evenveel ster
renrestaurants als wij." Om de recente
plaagstootjes van enkele Belgische politici
aan hun Nederlandse collega's, kan hij har
telijk lachen. Nee, hij wil niet weten van
een herwonnen Belgisch zelfvertrouwen.
Waarom zou een Belg geen kritiek mogen
leveren op een Nederlander?
Westerschelde
Ach, het zijn plaagstootjes, niks ernstig. De
verhoudingen tussen de twee landen zijn
goed, al liggen er nog wat moeilijke dos
siers op tafel: de Westerschelde, de heringe-
bruikname van het historische spoorwegtra
cé IJzeren Rijn.
Wat betreft infrastructuur moet er sowieso
nog heel wat verbeterd worden, vindt Tob
back. „De noord-zuid verbindingen zijn
ronduit slecht." Ook dat is volgens Tob
back een gevolg van de „afscheuring" van
België van Nederland.
„Ja, ook dat is het gevolg van dat 1830-ver-
haal. De Nederlanders moesten decennia
lang buiten de deur gehouden worden. Dat
is de verklaring. Met als gevolg dat als ik
naar Turnhout of Eindhoven moet, ik van
alle binnendoorweggetjes dolgedraaid ben
tegen de tijd dat ik daar aankom."
Pascale Thewissen
Broedertwist is tot en met 30 april 2006 te
zien in het Van der Kelen Museum in Leu
ven. Bezoekers uit Nederland krijgen op
vertoon van hun identiteitskaart gratis toe
gang. Een overzicht van de feestelijkheden
is terug te vinden op www.leuven.be.
