>zc
Exclusieve plant siert Zeeland
Zeeuwse rotskusten herbergen unieke natuur
Kruipend
moerasscherm
weerwoord
actie bijlagen: 0113-315680
nw.pzc.nl
Qail:redactie@pzc.nl
tbus 314460 AA Goes
ertentie-exploitatie:
rd- en Midden-Zeeland: 0113-315520;
uws-Vlaanderen: 0114-372770;
onaal: 020-4562500.
"fsdag 31 januari 2006
Als 't in de
Louwmaand
januarimistig
is, wordt de
lentemaand
(maart) heel fris
am.E [U
Als dinsdagmorgen de
krant op de mat valt,
kijkt Trudy Murre altijd
eerst of ze genoemd wordt.
Ze begrijpt niet waarom ze
er steeds bijgehaald wordt.
Deze keer gaat het over Ha
melink, niet over haar.
Tussen de 600 en 700 fami
lies Hamelinken moeten er
zijn in Nederland. Zo kom
je tot zo'n 3000 personen.
Hamelink zijnde, ben je blij
dat ze niet allemaal op je
verjaardag komen.
Het Hamelink-thuisland is
Zeeuws-Vlaanderen, voor
al het Land van Terneuzen
en Axel. Als je op een zater
dagmiddag door de Terneu-
zense Noordstraat wandelt,
loop je zeker een Hamelink
tegen het lijf. Tien tegen
een.
Tellen blijft echter moei
lijk. Het digitale telefoon
boek geeft voor Zeeland
tussen de 300 en de 400
adressen Hamelink: onder
wie getrouwde vrouwen.
Dat zijn weer geen fami
lies. In Vlaanderen zitten
nauwelijks Hamelinken,
maar wel die erop lijken:
Hamelinck, Hamelinckx en
nog veel meer.
De betekenis van de naam
is lang raadselachtig ge
weest. Er is gedacht dat het
einde van een Hamelink
van '-ing' kwam. Dat bete
kent 'bewoner van', 'afkom
stig van' of 'zoon van'. Het
eerste deel zou dan een
voornaam kunnen zijn of
een plaatsnaam. Tegen
woordig wordt Hamelink
en al die andere varianten
op een hoop gegooid met na
men als Amelrijck,
Ame(r)ling, Amelink. Zo
kan Hamelink afgeleid wor
den van de Germaanse
voornaam: Amal-rik. Het
eerste deel betekent 'ijve
rig' en het tweede 'macht'.
Zover kwam Trudy Murre
niet. Want toen ze zag dat
ze er 'van de keer' niet in
voorkwam, schoot haar te
binnen, dat ze nodig Advies
bureau Hamelink moest bel
len. Als ze belt, heeft ze
minstens vijftig procent
kans dat iemand zich
meldt: met Aomeling.
Lo van Driel
POLDERPEIL
Jïk
Natuur tekenaar Adri Kar
man woont in Colijnsplaat,
op Noord-Beveland. Voor
Buitengebied trekt hij er
elke week op uit. In deze
rubriek vertelt hij in woord
en beeld over de natuur in
de polder.
Het jaar onzes Heren 1608.
Een schitterende zomer
dag aan de Schelde. Het water
reflecteert het zonlicht, slechts
hier en daar onderbroken door-
grijsblauwe vlagen en oplichten
de zandbanken. Een lichte bries
jaagt over het immense opper
vlak en veroorzaakt een lichte
rimpeling.
Naar het noord-oosten tekent
zich scherp het silhouet af van
de St. Lievenmonstertoren van
Zierikzee. Op zulke dagen voelt
de Schout van Orisant, Hans
van Damme, zich gelukkig op
zijn eiland. Zorgen heeft hij
wel, voor het najaar en de ko
mende winter vooral, al zijn die
nu nog lang niet aan de orde.
Zo zullen ze moeten zorgen dat
voor die tijd aanbreekt de noor
delijke oever met vlechtwerk
van rijswerk wordt beschermd
tegen stroomaanvallen. Deze
dag echter geniet iedere bewo
ner van de zonsondergang^. In
vlammende tinten duikt de
steeds roder wordende energie
bron in zee tot op het laatst lila-
tinten de overgang van de dag
naar de nacht inluiden. Het
duister valt en de welverdiende
slaap geeft rust aan de vermoei
de lichamen.
De andere morgen gaan de
schout en enkele mannen er op
uit om de meest kwetsbare dij
ken te inspecteren. Ze moeten
de zwakste plekken lokaliseren
en bezien waar de rijswerken
het eerst moeten worden aange
bracht. Bij de dijk aangekomen
geeft een van de mannen een lui
de schreeuw en vloekt. Daar, en
kele meters van de dijkvoet, is
het schor over een lengte van ze
ker dertig meter geheel verdwe
nen. Een scherpe rand bakent
het gat af waarin de gisteren
nog zo betrouwbaar lijkende
schorren zijn weggezakt. Ze we
ten wat dat betekent: oeverval!
Een van de meest gevaarlijke en
onberekenbare calamiteiten die
een polder en daarmee zijn be
woners bedreigen. Wat te begin
nen tegen de ondermijnende
stroom? Langzaam maar zeker
zal ze de oever ondergraven tot
ze op een gegeven moment ook
onder de dijk haar fatale werk
Illustratie Adri Karman
zal doen. Het is niet de eerste
keer dat dit zich voordoet. Jam
mer genoeg hebben ze er erva
ring mee en weten ook dat er
niets anders opzit dan zo snel
mogelijk een inlaagdijk te leg
gen. En hoe lang zal het duren
voor de steeds dieper wordende
stroomgeul zich ook hier onder
door vreet?
Over het algemeen zijn ze min
der bekend dan de stormvloe
den, de dijk- en oevervallen. Mo
gelijk omdat er dikwijls van te
voren geen dreiging van storm
of hoog water was die de mense
lijke geest verontrustte. Maar
juist dat maakte ze zo verrader
lijk. Nog in de avond van den 9e
maart 1864 had de werkbaas
van de Vlietepolder de steenbe
zetting langs de laagwaterlijn
onderzocht. Niets verdachts
werd bespeurd; maar toen hij
zich den volgenden morgen te
half zes ure, nog in de schemer,
naar buiten begaf bleek niet en
kel het gansche voorland ver
dwenen, maar was de buiten
glooiing van de dijk al bijna tot
aan de dijkskruin weggezon
ken. Vijfentwintig jaar later
vond aan dezelfde Vlietepolder
de grootste val plaats die zich
ooit aan de oevers van
Noord-Beveland had voorge
daan. Een waterbouwkundig
ambtenaar en de voorzitter van
het dijkbestuur zagen het voor
hun ogen gebeuren. Rond acht
uur in de morgen van de 11e sep
tember, anderhalf uur voor laag-
water, vertoonde zich langs de
waterlijn een steil kantje van en
kele decimeters hoog. Al gauw
ontstonden er scheuren in het
dijklichaam over 10 tot 20 me
ter lengte. Een deel zakte weg
en er ontstonden nieuwe scheu
ren. Het proces herhaalde zich
en de zeewering raakte over een
lengte van 250 meter zwaar be
schadigd. Van de circa 1000 val
len die sinds 1800 in Zeeland
zijn voorgekomen traden er
maar liefst 240 op aan de oevers
van Noord-Beveland. De oever-
vallen waren in feite naast
stormvloeden de oorzaak dat de
polders West-Orisant of Ou-
weleck, Oud- en Nieuw 's- Gra-
venhoek benevens tien inlagen
aan de kop van de Oud
Noord-Bevelandpolder aan de
zee terug moesten worden gege
ven. Vanaf Colijnsplaat tot aan
de Roompot kijkt men nu, langs
de noordkust van het eiland tot
enkele kilometers ver, over in
de Schelde gelegen verdronken
land. De stroomgeulen hebben
op sommige plaatsen een diepte
van 42 meter! Toch iets om bij
een bezoek aan het buitendijkse
eens bij stil te staan. Want een
bezoek is het zeker waard. De
dijkglooiingen, ook wel de
Zeeuwse rotskusten genoemd,
herbergen een flora en fauna
die uniek is. Wat vogels betreft
vinden we hier steevast de schol
eksters, steenlopers en allerlei
soorten meeuwen. Bij eb foera-
geren er allerlei steltlopers op
het slik en klinkt er het gejodel
van wulpen. Bergeenden in hun
opvallend bonte verenkleed zijn
hier eveneens dikwijls te vin
den. En... hoort u op de achter
grond scheepsmotoren? Ook dat
geluid hoort typisch bij de
Schelde.
Adri Karman
Het Groote Gat bij Oostburg is een groeiplaats voor kruipend moerasscherm.
foto's Wim van Wijngaarden
Het ene jaar bloeit hij uitbundi
ger dan het andere. Hij breidt
zich er nauwelijks uit."
Het water in de drie kreken is
licht brak. Het kruipend moeras-
scherm zit op de zandige oever,
waarop regenwater valt. Als het
in voorjaar en zomer droger en
warmer wordt, komt de plant
tot leven. „Het is een soort die
zich grillig gedraagt", stelt Van
Wijngaarden. „Dat is aan de ene
kant zijn sterkte, aan de andere
kant zijn kwetsbaarheid."
Gevraagd naar het nut, moet de
plantendeskundige glimlachen.
„Er zullen ongetwijfeld beesten
zijn die ervan eten. Hij is niet
giftig. Ik heb er wel eens van ge
proefd en de smaak is niet on
aangenaam. Maar ik ken geen
toepassingen, zoals van een an
dere schermbloemige als peterse
lie. Dat is niet verbazingwek
kend, je hebt geen oogstbare
hoeveelheden."
Rinus Antonisse
Op zaterdag 4 februari wordt in
het milieu-educatief centrum te
Vlissingen de jaarlijkse middag
voor plantenliefhebbers gehou
den (van Floron, district Zee
land), vanaf 13.00 uur. Met on
der meer een overzicht van de
groei en bloei van de planten af
gelopen jaar. Wim van Wijngaar
den gaat in op het kruipend moe
rasscherm.
Van Wijngaarden geeft aan dat
kruipend moerasscherm be
hoort tot de beperkte groep van
planten die slechts in een zeer
klein aantal aanwezig zijn in
West- en Midden-Europa. In Ne
derland zijn sinds 1983 in totaal
achttien locaties bekend. Daar
mee lijkt ons land goed te sco
ren, maar alleen de drie
Zeeuws-Vlaamse groeiplekken
zijn enigszins standvastig.
Hoog tijd voor een beschrijving.
Wim van Wijngaarden vertelt.
Kruipend moerasscherm is een
kleine, overblijvende scherm-
bloem met witte kroonbladen.
De plant heeft dunne, inder
daad kruipende, stengels die op
de knopen wortelen. Hij drijft
niet in het water, staat in open
begroeiingen op het land. De
plant kan goed tegen nattigheid,
Het kruipend moerasscherm voelt zich zeer thuis in de Zeeland.
met name in het najaar en de
winter. Het is een late bloeier,
vanaf de zomer tot in de herfst.
De bloeischermen zijn wit.
De naam is goed gekozen. Van
Wijngaarden: „Hij kiemt uit
zaad, vormt een stengel die gaat
kruipen. Waarschijnlijk kan hij
zowel overleven als opnieuw ont
kiemen, het is geen éénjarige
plant. Het zaad is zeer lang le
vensvatbaar, we hebben het
idee dat je over tientallen jaren
kunt spreken. Hij kruipt, maar
je moet niet denken dat het een
snelheidskampioen is. Hij boekt
dertig tot veertig centimeter per
jaar teiTeinwinst."
En dan moeten de omstandighe
den wel gunstig zijn. „Hij heeft
eigenlijk een zeker dynamisch
milieu nodig. Het is prima als
het waterpeil in de winter een
paar decimeter boven maaiveld
staat. Ik denk dat vroeger de
peilschommelingen groter wa
ren dan nu en het zou wel eens
kunnen dat de plant daardoor
flink achteruit is gegaan", aldus
Van Wijngaarden. „Er zijn ook
andere oorzaken, zoals afslag
van de oevers en verruiging. Het
kruipen en wortels maken gaat
in een begraasd, dus vrij kaal ge
bied, prima; in begroeiing min
der goed. Als hij in de schaduw
staat van hoge grassen, heeft hij
er geen zin in."
Kruipend moerasscherm is in
Zeeland alleen in natuurgebie
den te vinden en zal niet gauw
de aanleg van een woonwijk of
bedrijfsterrein in de weg staan.
Het is typisch een soort die in
het beheer extra aandacht ver
dient. Van Wijngaarden wijst op
de situatie in de Vogelkreek,
waar peilschommelingen en
oeverafslag de plant danig in de
knel brachten. Daar worden
maatregelen getroffen. In Canis-
vliet bevindt zich de grootste
verzameling, zij het erg ver
spreid.
Zeegroene rus
„Er komt wel steeds meer
zeegroene rus op en dat is een
probleem. Die verdringt het
kruipend moerasscherm. Er
wordt nu gemaaid om de russen
onder de duim te houden. In het
Groote Gat zit een flinke popula
tie op een beperkt oppervlak.
halve eeuw geleden werd krui
pend moerasscherm op 35 plek
ken in ons land waargenomen.
Na 1950 werd de soort als vrij
wel uitgestorven beschouwd
(slechts twee vondsten).
Groot nieuws
De herontdekking van kruipend
moerasscherm in 1983 in de Vo
gelkreek bij Hengstdijk was dan
ook groot nieuws onder floris-
ten. En nadien is de plant in
Zeeuws-Vlaanderen gevonden
in Canisvliet bij Westdórpe en
het Groote Gat bij Oostburg. De
ze drie plekken staan sindsdien
onder bescherming van de Habi
tatrichtlijn, die ervoor moet zor
gen dat bijzondere soorten en
leefgebieden in de landen van
de Europese Unie in stand blij
ven.
Je ziet kruipend moeras
scherm gauw over het hoofd.
Wim van Wijngaarden, planten
deskundige van de provincie
Zeeland, legt uit dat de plant
veel lijkt op groot moeras
scherm, de kleine watererpe en
enkele torkuiden. „Met name
als hij niet bloeit, geeft het veel
verwarring. Zo bleek een serie
recente meldingen, onder meer
uit Zeeland zelf, fout te zijn."
Het is dus echt een plant voor
de gevorderde liefhebbers. De
verwarring wordt in de hand ge
werkt doordat kruipend moeras
scherm zo zeldzaam is. Vandaar
ook de plaatsing op de lijst van
soorten, aan het behoud waar
van Nederland een bijdrage
moet leveren. Het is als met
meer planten (en dieren): een
Wat de korenwolf is
voor Limburg, is het
kruipend moerasscherm
voor Zeeland. Een be
schermde soort, waarvoor
Nederland op grond van de
zogenaamde Habitatricht
lijn van de Europese Unie
bijzondere verplichtingen
heeft. En Zeeland is extra
in beeld, omdat daar de
meeste groeiplaatsen van de
zeer zeldzame plant bekend
zijn. Een nadere kennisma
king met een exclusief plant
je.
