Genen beïnvloeden overgewicht
Implantaat is duurzaam
PZC
Verandering door
nieuw zorgstelsel
Schrijf psychiatrisch
patiënt niet langer a
Voedingswetenschapper Kersten vraagt om mededogen met dikke mensen
Melkzuurbacterie remt ontstekinj
Dementie door kleine hersenen
Nederlanders ontzien hun lever 1
Koolmonoxide tegen darminfectil
L-arginine is slecht voor hart
maandag 16 januari 2006
De strijd tegen overgewicht
wordt door beleidsmakers al te
vaak teruggebracht tot de bood
schap dat het een kivestie van
gedragsverandering betreft:
meer bewegen en minder eten.
Dikkerds komen zo in het be
klaagdenbankje: zij zijn blijk
baar te beroerd of te zwak om
hun gedrag te veranderen. De
Wageningse voedingsweten
schapper dr. Sander Kersten
neemt het voor hen op. De ge
nen spelen een veel belangrijker
rol dan de huidige gezondheids
voorlichting suggereert. Obesi-
tas (zwaar overgewicht) is een
ziekte.
door Harm Harkema
WAGENINGEN - Een Cana
dees onderzoek uit 1990: twaalf
paar eeneiige tweelingen (die
zijn genetisch identiek) kregen
gedurende honderd dagen dage
lijks 1000 kilocalorieën extra te
eten. De verschillen in gewichts-
toename waren groot en varieer
den van 4 tot 13 kilogram. Maar
nu komt het: de onderlinge ver
schillen in gewichtstoename tus
sen tweelingbroers bleken zeer
beperkt. De conclusie is glashel^
der: gewichtstoename bij overe
ten wordt voor een groot deel
door erfelijke factoren bepaald.
Nog zo eentje: uit even oud Ame
rikaans onderzoek gebleken
eeneiige tweelingen een verge
lijkbaar gewicht te hebben, ook
als zij gescheiden waren opge-
Erfelijke aanleg speelt wel degelijk een belangrijke rol bij het ontstaan van overgewicht.
Het zijn handige weetjes voor
dikke mensen die zich verne
derd voelen wanneer zij worden
geconfronteerd met bijvoor
beeld de hoogste ambtenaar van
minister Hoogervorst, die heeft
gesuggereerd dat dikke mensen
achteloos met hun gezondheid
omgaan. Of met de Wageningse
hoogleraar Schaaf sma, die
vindt dat dikke mensen op hun
gewicht moeten kunnen worden
aangesproken.
Steevast en steeds luider klinkt
ook de boodschap dat overge
wicht het gevolg is van een onba
lans tussen energie-inname en
energieverbruik die kan worden
opgeheven door meer te bewe
gen en minder te eten.
Maar dr. Sander Kersten, die de
mechanismen achter voeding on
derzoekt, kan niets met die
boodschap: „Het is een waar
heid als een koe. Met het is ook
een open deur die geen recht
doet aan de werkelijkheid: obesi-
tas is een ingewikkelde stofwis
selingstoornis. Daarbij dient
ook aandacht te zijn voor de
krachtige evolutionaire mecha-
nismes die zich verzetten tegen
ge wi chts verlies
Neem nou al die te dikke men
sen die jaar in jaar uit wanhopig
proberen af te vallen maar al jo
joend steeds dikker worden. Die
hebben niets aan de boodschap
dat zij meer moeten bewegen en
minder moeten eten. Kersten:
„Veel meer mensen slagen er in
om te stoppen met roken dan
om blijvend op het goede ge
wicht te komen. De effecten van
alle afslankpogingen zijn desas
treus."
Oneerlijk
De boodschap is lang niet altijd
eerlijk. Neem bijvoorbeeld twee
vriendinnen: de een is dun, de
ander dik. Maar eet de dikke
ook meer en beweegt zij min
der? Dat hoeft niet zo te zijn.
De boodschap klopt ook niet,
omdat de gevoeligheid voor sma
ken ook genetisch bepaald lijkt
te zijn. Zo zijn er de 'superproe
vers' die veel heftiger op bepaal
de voedselprikkels reageren en
er dus sneller genoeg van heb
ben.
Nog zoiets: fidgeting. Dat is het
Engelse woord voor onwillekeu
rig friemelen, niet stil kunnen
zitten, voortdurend bewegingen
makend. Zo is de een altijd aan
het wiebelen, en zit de ander zit
van nature altijd stil, als een
zoutzak. Ook daar is weinig aan
te veranderen. Maar ondertus
sen verbrandt de friemelaar da-
foto GPD
gelijks wel honderden kilocalo
rieën meer dan de stoïcijn.
Desondanks schreef het Voe
dingscentrum een paar weken te
rug in een persbericht: 'Overi
gens speelt erfelijke aanleg
maar een beperkte rol bij het
ontstaan van overgewicht. Het
gedrag is veel bepalender.' Ker
sten: „Ik snap wel dat voorlich
ters het zo brengen. Niks doen is
ook geen optie. Maar als weten
schapper zeg ik: het klopt niet.
Erfelijke aanleg speelt wel dege
lijk een belangrijke rol. En bo
vendien heeft gedrag belangrij
ke genetische componenten."
Uit genetisch onderzoek, dat
door Marieke van Schie
Heeft u uw verzekerings
kaartje voor mij? Ver
baasd kijkt meneer De Wit
naar mijn assistente. „Sinds
wanneer vraagt u naar mijn
verzekering?" Geduldig legt
Annemarie uit, dat met in
gang van dit jaar het verzeke
ringsstelsel in Nederland ver
anderd is. We zullen de pa
tiënt geen rekeningen meer
sturen, tenzij ze er nadrukke
lijk om vragen. Alles wordt
direct gedeclareerd bij de
zorgverzekering. Bij mij aan
tafel verandert er weinig. We
hebben ons gesprek, en afhan
kelijk van hetgeen de patiënt
me te vertellen heeft, volgt
een behandeling. „Komt u
nou gewoon nog bij me
langs?", vroeg mevrouw
Schelvis toen ik haar kort
voor kerst thuis bezocht. „Na
tuurlijk doe ik dat, ik krijg
nu op een andere manier
voor u betaald. U bent parti
culier. Tot nog toe kreeg ik
alleen uitbetaald, als ik u
echt zag of sprak. Dan decla
reerde ik een visite of een con
sult. Nu krijg ik voor alle pa
tiënten een basisbedrag per
kwartaal uitbetaald."
„Van dat bedrag betaalt de
huisarts zijn vaste lasten, zo
als het salaris van de assisten
tes, de huur of de hypotheek
van de praktijk en de ver-
bruiksartikelen, zoals ver
band en apparatuur. Verder
kan ik elke handeling declare
ren. Ook voor uw visite krijg
ik een vergoeding. Die is wat
lager dan vroeger, maar ik
denk niet dat dit invloed zal
hebben op mijn beleid. Het
gaat om het totale plaatje."
Huisarts word je niet om rijk
te woi'den, andere beroepen
brengen meer geld in het laa
tje. Maar wij halen veel ple
zier uit ons dagelijks werk:
contacten met mensen, ken
nis van het gezin, de leef- en
arbeidsomstandigheden. Dat
maakt ons vak zo mooi en
uniek.
Als meneer Van Buren komt,
zegt hij: „De patiënten blij
ven zeker weg, uit angst voor
de veranderingen in het zorg
stelsel. Uw wachtkamer was
leeg vandaag, zo heb ik het
nog nooit gezien!Ik heb wel
eens meer een stil moment tij
dens het open spreekuur. „Ik
denk, dat de mensen griep
hebben, daar kan ik weinig
aan doen. De eerste dagen is
het motto toch uitzieken",
leg ik uit. „Maar vertel eens,
waar komt u voor?" Hij komt
voor controle van zijn bloed
druk, heeft ook last van kort
ademigheid en daarnaast ook
last van pijn aan zijn voeten.
Dat zijn drie verschillende
klachten. Ik meet zijn bloed
druk, neem zijn gewicht en
lengte op en samen komen
we tot de conclusie, dat de
feestdagen hun tol hebben
geëist. Het gewicht is met 3
kilo toegenomen, en de bloed
druk licht verhoogd. „We heb
ben het gezellig gehad, toch
anders gegeten dan nor
maal!", verontschuldigt hij
zich. „Wat kan ik doen om
weer wat op mijn oude ni
veau te komen?" Van de dië
tiste hoeft hij niets meer te
leren en hij wandelt eens in
de week, samen met zijn
vrouw en zijn hond, door de
duinen en langs de zee. Maar
er moet nu iets meer gebeu
ren. „Fietst u binnen de stad
nog wel eens?", vraag ik.
„Dat schiet er bij in", zegt
hij. Meneer van Buren is 58
jaar. Hij moet echt zijn best
doen om zijn gewicht te hand
haven. Elk pondje komt door
het mondje, dat geldt ook
voor hem. Maar al jaren ver
bruikt hij minder energie dan
dat wat hij dagelijks opeet.
Nieuwe wegen zoeken, om
daar wat aan te doen, is de
kunst. Zijn fiets is het eerste,
wat hij gaat proberen. Ik zie
hem dan wat vaker terug, om
hem te motiveren. Dat kan
zonder financiële drempel,
gelukkig voor hem en voor
mij.
Marieke van Schie is huisarts
door Claudia Sondervan
GOES - Tussen de twee en drie
miljoen mensen in Nederland
zijn tandenloos: op een enkel ge
bitselement na bezitten zij geen
eigen tanden of kiezen meer.
Voor hen is de nieuwe basiszorg
verzekering gunstig, zeker als
zij tot voor kort particulier ver
zekerd waren. Ook zij krijgen
nu hun kunstgebit vergoed.
En als hun kaakbot door het ont
breken van tandwortels is ge
slonken, dan betaalt de verzeke
raar grotendeels ook een veran
kering van het kunstgebit op
geïmplanteerde titanium plug
gen. Dat is het goede nieuws
voor iedereen boven de achttien
jaar, vindt de Goese tandarts en
implantoloog A. Koster.
De basiszorgverzekering veran
dert weinig aan de stand van za
ken in de tandartshulp, wil hij
het publiek vertellen. De tand
artskosten moeten volwassenen
al sinds 1995 voor eigen reke
ning nemen en dat blijft zo.
Maar een kunstgebit op implan
taten kost nu nauwelijks meer
dan een gewoon kunstgebit op
en kunststof frame, weet hij. De
eigen bijdragen belopen van 180
tot iets meer dan 200 euro voor
beide soorten.
Het is wel jammer dat mensen
die willen voorkomen dat hun
onderkaak door gebrek aan ei
gen tanden krimpt, geen tege
moetkoming krijgen als zij met
een voor nieuwe tanden op im
plantaten kiezen.
Voor de preventie van voorspel
bare ellende betalen verzeke
raars niet, of er moet een ruim
schoots aanvullende verzeke
ringspolis tegenoverstaan. Im
plantaten worden enkel vergoed
als de schade is gedaan, beaamt
Koster.
Brug
„Implantaten zijn een duurza
mer oplossing, ook voor mensen
die anders een brug nodig heb
ben. Bij een brug offer je twee
onbeschadigde tanden om er
één te vervangen. Met een nieu
we tand op een implantaat hou
je die twee tanden ernaast ook
heel. Als er wat vervangen moet
worden, dan kan dat op het be
staande implantaat. Ook bij een
volledig kunstgebit."
Twintig jaar geleden droeg een
derde van de Nederlanders bo
ven de vijftien jaar een kunstge
bit. Nu is 14 procent van de be
volking drager van een kunstge
bit en is vrijwel elke drager
ouder dan veertig. Het kunstge
bit raakte 'uit' doordat mensen
hun gebit beter schoonhouden
en door de betere beschikbaar
heid van tandartsen, verhaalt
Koster. En die tandartsen ne
men ook de tijd om de gezonde
gebitsdelen te sparen bij de be
handeling van gaatjes.
Dat was anders in de jaren vijf
tig en zestig. Er waren weinig
tandartsen en die hadden be
perkte mogelijkheden en, voor
al, beperkte tijd voor hun patiën
ten. „Veel mensen dachten zich
geld en ellende te besparen door
een kunstgebit te nemen, ook al
was er niets aan de hand met
hun tanden. Nu is duidelijk dat
kaakbot snel verdwijnt als de
vernieuwing ervan niet meer
wordt gestimuleerd door tand
wortels. Dan krijg je een soort
omgekeerde overbeet." Dat
heeft grote gevolgen voor het
aankunnen van voedsel en voor
het aanzien van het gezicht: de
onderkaak is een belangrijke on
dersteuning voor het gelaat.
Eigenlijk heeft het vertrek van
de tandzorg uit het ziekenfonds
tien jaar geleden heel goed uitge
pakt, vindt Koster. De geboren
en getogen Goesenaar prakti
seert sinds 1994 in gezondheids
centrum De Pijlers in zijn thuis
stad. Hoewel hij de implantolo-
gie al tien jaar beoefent, is het
pas sinds twee jaar erkend als
een tandheelkundig specialis
me. Koster zet in het kaakbot ti
tanium plugjes waarop kunst
tanden, -kiezen of hele kunstge
bitten worden verankerd.
Betutteling
De winst sinds 1995 zit hem in
de vrijheid van behandeling die
patiënt en tandarts kregen zon
der de betutteling van de zieken-
fondsregels. Koster geeft als
voorbeeld: „Er mocht geen witte
vulling in de eerste kiezen, die
je blootlachen kan, enkel gewo
ne grijze. Zelf bijbetalen om het
verschil goed te maken en toch
witte vullingen te krijgen, kon
niet. Dat mochten we niet en
dat kon ook niet met het lijstje
codes voor vergoedingen waar
we mee werkten."
Daarmee is de tandzorg enig
zins verlost van de traagheid
waarmee technologische ver
nieuwing doordrong in het ver-
goedingênsysteem, stelt hij.
Zoals de toch al vijftig jaar oude
techniek van de implantaten,
die pas de laatste jaren sterk in
opmars is. „De klassieke prothe
sedragers vergrijzen. Mensen
zich in sneltreinvaart ontwik
kelt, zijn inmiddels talloze gene
tische mutaties bekend die een
extreem trage stofwisseling tot
gevolg hebben en/of vraatzucht.
Kersten: „Je hebt het dan bij
voorbeeld over kinderen die het
hele huis inclusief de vuilnisbak
ken afstropen op zoek naar voed
sel. Over kinderen van zeven
jaar die tachtig kilo zijn." In de
Verenigde Staten is een moeder
van zo'n kind voor de rechter ge
daagd. Haar werd verwaarlo
zing verweten. „Maar", zegt Ker
sten, „zo'n kind heeft altijd hon
ger."
Vijf procent van alle gevallen
van obesitas kan inmiddels con
creet uit genetische afwijkingen
worden verklaard. Dan is er nog
een behoorlijk aantal genen
waarvan vermoed wordt dat ze
in de mens ernstig overgewicht
tot gevolg hebben.
De verwachting is dan ook dat
de komende decennia het aantal
gevallen van obesitas dat uit
aanwijsbare genetische verande
ringen kan worden verklaard,
drastisch zal toenemen. Sommi
ge zullen invloed blijken te heb
ben op de eetlust, andere op de
stofwisseling en weer andere op
beide.
Natuurlijk weet Kersten dat het
overgewichtsprobleem niet tot
louter genetica terug gebracht
kan worden. Het feit dat de afge
lopen decennia het aantal men
sen met overgewicht en obesitas
sterk is toegenomen is duidelijk
het gevolg van veranderde leef
patronen.
Ook het feit dat lager opgelei
den gemiddeld zwaarder zijn
dan hoger opgeleiden heeft geen
genetische basis.
„Maar terwijl omgevingsfacto
ren er voor verantwoordelijk
zijn dat het aantal mensen met
overgewicht toeneemt, zijn ver
schillen tussen personen in be
langrijke mate genetisch be
paald", zegt Kersten.
Dus als we weer eens een ex
treem zwaargewicht moeizaam
voorbij zien schuifelen, is enig
mededogen op zijn plaats. Het is
in ieder geval te simpel om te
denken: „Had je maar minder
moeten eten, vetklep." GPD
UTRECHT - De kans op bloedvergiftiging bij eeniQ
king van de alvleesklier neemt af bij het gebruik va-
combinatie van zes speciaal geselecteerde melkzuur®
riën, zo blijkt uit proeven met ratten.
Deze bacteriestammen herstellen het evenwicht s
darmflora dat door de ontstoken alvleesklier is ver%
concludeert H. Timmerman verbonden aan de Uniïj Li
teit van Utrecht in het proefschrift waarop hij dondg
is gepromoveerd. Verder onderzoek moet uitwijzen^
behandeling met diverse soorten melkzuurbacteriën
bij mensen met een alvleesklierontsteking een
fect heeft. GPD
Burj
iler/
ROTTERDAM - Ouderen bij wie bepaalde
(hippocampus en/of amygdala) kleiner zijn dan
deld, lopen een vier tot zes keer verhoogde leans or (g
nen enkele jaren de ziekte van Alzheimer (dementi jjk
ontwikkelen.
Het meten van de omvang van deze hersendelen kaj
een voorspellende waarde hebben voor het krijgen n [et
ziekte van Alzheimer, schrijft T. den Heijer van he:- jjn
mus Medisch Centrum in Rotterdam in het vakblad As j-
ves of General Psychiatry. GPD
Rl
FM
Rt
LONDEN - Nederland scoort in Europa het li
gaat om sterfgevallen aan levercirrose, een
die veelal het gevolg is van langdurig overmatig alcokj
bruik. In Nederland zijn er jaarlijks 9.7 gevallen van:
le levercirrose per honderdduizend inwoners, terwijl
tig gevallen per honderdduizend inwoners het Euivr
gemiddelde is. Koplopers zijn Oostenrijk (43,4), Dené
ken (34,2) en Duitsland (33,6), turft D. Leon (La os
School of Hygiene and Tropical Medicine, Londen)is Jj,
medisch tijdschrift The Lancet. GPD
r
PITTSBURGH - Het inademen van kleine hoeveel
koolmonoxide is een goed medicijn tegen chrot
darmontstekingen (zoals colitis ulcerosa en de ziekte
Crohn), schrijft R. Hegazivan de Universiteit vanh
burgh in het vakblad Journal of Experimental Mee
op grond van proeven bij muizen.
De koolmonoxide blokkeert de aanmaak van ontsteb
bevorderende signaalstoffen in het lichaam, zo verk
Hegazi het gunstige effect van koolmonoxide. GPD
NEW YORK - Het gebruik van het populaire voeding!
plement L-arginine door mensen die een hartinfarct!
ben overleefd, heeft bepaald geen gunstig effect cc
werking van hun hart- en bloedvaten. Integendeel het:
tigen van dit voedingssupplement vergroot juist de!
op overlijden.
Dit concludeert S. Schulman (Johns Hopkins Medici
stitutions) in het medisch tijdschrift Jama op grond
een vergelijkende studie onder 153 patiënten. Het ore
den van zes L-arginine-slikkers was de reden de sta
vroegtijdig te beëindigingen. GPD
De Goese tandarts en implantoloog A. Koster vindt het jammer dat de verzekeraars nog steeds neigen
op de stoel van de behandelaar plaats te nemen. foto Willem Mieras
worden ouder, willen langer
met een gebit willen doen.
Steeds meer mensen van veertig
en vijftig jaar bij wie er geen
redden meer aan is kiezen voor
implantaten. Wel is het zo dat
ze dat in deze economisch min
dere periode wat uitstellen."
Koster vindt het jammer dat de
verzekeraars nog steeds neigen
op de stoel van de behandelaar
plaats te nemen, als er een keu
ze moet worden gemaakt voor
een behandeling. Om grote fi
nanciële belangen gaat het niet:
de tandheelkundige zorg be
slaat iets van 2 procent van het
zorgbudget in Nederland, duidt
hij.
Toch gebruiken nogal wat verze-
kei'aars in de heersende slag om
de premiebetalers de 'beste'
tandheelkundige zorg nogal
eens als lokker. „Dat snap ik
niet", schudt hij het hoofd. „Ze
adverteren toch ook niet met
met 'bij ons krijgt u de beste
hartklep of kunstknie'; daar re
ken je gewoon op."
Verzekeringsadvies geeft Koster
ook niet, als zijn patiënten daar
om vragen. En dat kwam nogal
eens voor, de laatste tijd. „Ik
heb immers geen verstand van
verzekeringen. Ik ben behandel-
Chronische psychiatrische pa
tiënten worden te snel afgeschre
ven. Zij boksen op tegen voor
oordelen en komen moeilijker
aan woonruimte, werk en oplei
ding. Zonde, vindt Wilma Boe-
vink van het Trimbos-instituut.
Want met empowerment-trainin-
gen kunnen patiënten weer
greep krijgen op hun leven.
door Patricia van der Zalm
AMSTERDAM - Nederland telt
zeventigduizend langdurig psy
chiatrische patiënten. Daar
naast zijn er nog tweehonderd
duizend mensen die in sociaal
en maatschappelijk opzicht zeer
kwetsbaar zijn en ook met psy
chische aandoeningen kampen.
Dat kan behoorlijk ontwrich
tend zijn. Toch zouden velen
van hen met goede ondersteu
ning wel degelijk een vrij nor
maal bestaan kunnen leiden,
denkt Wilma Boevink, weten
schappelijk medewerker bij het
programma Reïntegratie van
het Trimbos-instituut.
Boevink is hoofdopleider van
het HEE-team, dat staat voor
Herstel, Empowerment, Erva
ringsdeskundigheid. Zij houdt
zich bezig met de emancipatie
van mensen met een psychische
aandoening, onder meer via een
speciaal trainingsprogramma.
Ggz-instellingen kunnen Boe
vink en haar collega's inhuren
om psychiatrische patiënten te
leren weer greep op hun leven te
krijgen. Inmiddels bieden vier
instellingen in Utrecht, Leiden,
Maastricht en Apeldoorn deze
training standaard aan. Vol
gend jaar wordt een studie uitge
bracht over de effecten van het
HEE-programma. Bij succes ver
wacht Boevink grotere belang
stelling van andere instellingen
en van zorgverzekeraars.
„Het moet zich als een olievlek
verspreiden. Het uitgangspunt
is niet: wat erg dat je last hebt
van psychose, manische depres
sie of angststoornis, maar wat
kun je ervan leren? Hoe ga je er
het beste mee om? En hoe kun je
een zo normaal mogelijk leven
leiden?" Boevink (42) kent de
antwoorden als geen ander. Op
haar zeventiende kreeg zij haar
eerste psychose. Zij is drie jaar
opgenomen geweest en is nog al
tijd onder behandeling. De laat
ste jaren heeft zij gemiddeld
twee keer per jaar een psychose
gehad. „Anderen reageren op
spanning of drukte met ra; e
ne. Ik krijg psychotische ld.1
ten. Ik zie dan dingen die:
ren niet zien, of word heel:
stig." Medicijnen slikt zij
wust alleen als zij voelt dal
mis dreigt te gaan. „Artsen:
den dat ik levenslang me:
nen zou moeten slikken. I
ik wil ook graag normaal!:
tioneren."
Dat lukt haar. Zij heeft
baan, een eigen huis,
bed, eigen spullen,
heeft haar jaren gek
ver te komen. Zij weet hfc
langrijk steun en 1
zijn voor psychiatrische pat
ten. „Zij hebben vaak la
dingen meegemaakt. Ze het
behoefte aan een fatsoenlij!
sprek in plaats van alleens
cijnen en het advies:
een dagdeel per week is
groenvoorziening werken.
goed voor je." Bij langdurig
name of ernstige klachten?
op zeker moment denkend!'
inderdaad niets meer kunt?
Boevink. Het is haar zelf
men. Met afschuw denkt nj
rug aan 'die afschuwelijke,
rustige opname-afdelirs
„Chronische patiënten won:
weinig in handen gegevenJ
in plaats van hen af te schrij
zou meer moeten worden?
ken naar wat ze wél kt-
Van keuringsartsen hors
vaak: wat doet u hier? Dat"
den ze zelf ook: ik ben -
nisch, ik kan niets. Datiss
de vraag. De kunst is
steun zo snel mogelijk
normale omgeving terecht
men, om je kracht te (her"
den, jezelf sterker te m'i
Dat is empowerment. Ccö
met lotgenoten heeft
erg geholpen."
