Kozakken zijn trots
De aarde lijdt, de bloemen sterven, ze weent
PZC
Jeffrey Lee Pierce van
virtuoos tot waanzinnig
llsraël niet blij
met Spielberg
Concert in
Terneuzen
9 Lives
Requiem
Paco Pena
Ik wist dat ik vrienden zou
kwijtraken toen ik dit onder
werp aanpakte, zei filmmaker
'Steven Spielberg eind vorige
week in een van de weinige in
terviews die hij gaf over Mu
nich, zijn nieuwste film. Spiel
berg zou anti-Israëlisch zijn, of
anti-Palestijns, of juist hele
maal geen positie innemen. „Ik
wist dat het een mijnenveld
was."
Vorige week ging Munich in de
Verenigde Staten in première,
in een relatief klein aantal (532)
bioscopen. Pas op 6 januari
wordt de film breed in de VS uit
gebracht, op 26 januari hier in
Nederland. Maar al ver voor de
première kwam in de VS de dis
cussie op gang, want de film
gaat over de nasleep van de
moord op elf leden van het Israë
lisch team tijdens de Olympi
sche Spelen in München, in
1972.
Israël stuurde er een team op uit
van huurmoordenaars, om korte
metten met de Palestijnse terro
risten te maken. Dat staat al
thans in het boek Vengeance
van de Canadese journalist Ge
orge Jonas, want noch de Israëli
sche regering noch de Mossad,
de Israëlische inlichtingen
dienst, heeft dat toegegeven.
Op dat boek is het script van To
ny Kushner ('Angels in Ameri
ca') gebaseerd: er vallen, heel
symbolisch, ook elf Palestijnse
slachtoffers. De film gaat vooral
óver de morele vraag of het ver
standig is om op geweld te reage
ren met meer geweld. „Ik ben er
altijd voor dat Israël hard terug
slaat wanneer het aangevallen
wordt", zei Spielberg in het
blad Time. „Maar tegelijk lost
een reactie op een reactie niets
op." Toen de opnamen op Malta
en in Boedapest nog gemaakt
moesten worden, kwam de
stroom kritiek uit Israël al op
gang, want Spielberg is niet de
eerste de beste en sinds Schind-
ler's List is hij nadrukkelijk ook
een joodse filmer.
De Jerusalem Post vroeg zich in
een open brief aan Spielberg af
of hij soms bang was voor de
reactie als hij een film zou ma-
ken over de 'war on terror' die
ër nu is in de Verenigde Staten
en daarom uitweek naar het Pa
lestijns-Israëlische conflict.
Mossad
Anderen maken zich boos over
historische onjuistheden, of de
manier waarop de Mossad
- wordt geschetst.
- Die kritiek was er al op het
boek van George Jonas. Munich
omzeilt dat, door te melden dat
hij „geïnspireerd is door echte
gebeurtenissen". Om tegemoet
te komen aan de kritiek, huurde
Spielberg een pr-man van eerste
minister Ariel Sharon in.
Kritiek was er ook van de ande
re kant. Mohammed Daoud, de
man die de aanval in 1972 plan
de voor de PLO-splintergroep
Zwarte September, vertelde
persbureau Reuters woedend te
zijn, omdat Spielberg partij
kiest voor de joodse staat. „Als
hij dit echt bedoeld heeft als een
gebed voor vrede, zou hij naar
beide kanten van het verhaal
moeten luisteren, in plaats van
alleen naar de zionistische",
meent Daoud. „Spielberg heeft
de film aan de weduwes van de
Israëlische slachtoffers laten
zien, maar de gezinnen van de
Palestijnse sloeg hij over. Hoe
veel Palestijnse burgers zijn er
voor en na München ver
moord?" Kathleen Kennedy, de
producente van de film, stelt
juist dat er veel moeite voor is
gedaan om een evenwichtige
kijk op de zaak te geven. GPD
Moderne kozakken met oude traditie foto GPD
et enige echte Don
KosakenChor Russ-
land is onder lei-
ding van de Nederlandse
chef-dirigent Marcel Ver-
hoeff op tournee in ons land.
Zaterdag doet het koor het
Scheldetheater in Temeuzen
aan. René van der Velden be
zocht Verhoeff in Moskou.
Een weekendje Moskou be
gint en eindigt in een taxi.
Dat is logisch. De eerste indruk
van Moskou anno 2005 is Ikea,
Toyota, Mazda en McDonalds.
Buiten vriest het negen graden,
binnen stookt de taxichauffeur
zijn kachel op tot het maximum.
Russen wassen hun auto's nooit.
Zal wel geen zin hebben. De Ne
derlandse chef-dirigent van het
kozakkenkoor, Marcel Verhoeff
(49), haalt me op bij het hotel
om te gaan eten in een authen
tiek houten eethuisje buiten de
stad. Zijn GSM brengt goed
nieuws: 'Het Concertgebouw is
zo goed als uitverkocht.' Voor
de gezelligheid heeft Verhoeff
ook een paar kozakken uitgeno
digd. Nog voor de karaf wodka
op tafel staat, pakt bariton Niko-
laj Petrenko een kleine accor
deon uit een tas en vult het eet
huisje zich met kozakkenklan-
ken op volume 8. Hij heeft twee
uur buiten staan wachten op
zijn dirigent, zijn vingers zijn
nog te koud voor de knoppen.
Andreij Kolesnikov, een boom
lange kerel, laat solo zijn 'diep
ste bas ter wereld' horen. Hij is
net terug uit Korea, waar hij so
leerde in zeventien concerten.
De mannen praten met respect
over hun Nederlandse dirigent
en overladen hem met compli
menten: „Jij geeft energie, jij
bent een theaterbeest, daardoor
wordt het een tien en nog iets:
het komt recht uit het hart."
Een ontroerde Verhoeff: „De eer
ste vier jaar werden ze onderbe
taald. Sinds ik daar een eind
aan gemaakt heb, word ik op
handen gedragen. Als we musi
ceren gaan onze harten open."
En dan klinkt weer het kristal
len geluid van botsende wodka
glazen onder het uitroepen van
'nasdorovje^, het enige Russi
sche woord dat de verslaggever
leert dit weekeinde.
Verhoeff vertelt over de prettige
kennismaking met de nieuwe
Nederlandse ambassadeur in
Moskou die ochtend. En de man
nen steggelen of het nou de elf
de of de veertiende tournee naar
Nederland wordt. Er volgen
toasts. Op het contact, de intimi
teit, de vriendschap en het res
pect, als artiest en als mens. Nas-
dorovje. Als de tent gaat sluiten,
verpakt de accordeonist de over
gebleven stukken vlees in een
servet en stopt ze in zijn jas. Bui
ten wachten twee zwarte boli
des; de maffia heeft kennelijk
een klusje te doen in deze buurt.
Tsaar
„Kozakken zijn een volk binnen
het Russische volk. In de tijd
van de tsaar waren ze zeer voor
naam, als bewakers van de gren
zen. Daarom zijn ze een trots
volk. Ten tijde van het commu
nisme moesten ze hun kop hou
den en werd hun familie ont
hoofd. Een kozak is een demo
craat, een vrije man", vertelt
Verhoeff de volgende dag.
Het hele koor bestaat uit veertig
leden. Van hen gaan steeds zes
tien zangers mee op tournee. Ze
worden begeleid door zes musici
van het Moscow Festival Ensem
ble. „Het is een professioneel
koor met solozangers en laurea
ten die de cultuur van het land
uitdragen. Met een lach en een
traan. Met werk van oude en mo
derne componisten. Ons koor is
het visitekaartje van de Russi
sche cultuur. De zangers zijn
zeer betrokken. Ze komen vaak
zelf met nieuwe werken, teksten
uit de kast van oma", aldus Ver
hoeff die als dirigent kind aan
huis is in onder meer Moskou,
Bulgarije, Litouwen, Roemenië
en Turkije.
„Het koor bezoekt ieder jaar Ne
derland, met nieuw repertoire.
Altijd omsloten door een aantal
bekende werken, zoals -Kalin-
ka' aan het eind", aldus Ver
hoeff. „Dit keer zit er een blok
in met liederen tegen de oorlog.
Vanuit de oorlog keren we terug
naar de liefde, voor de natuur,
voor de mens. Het gaat over res
pect."
Vijf maanden per jaar is Ver
hoeff met zijn kozakkenkoor op
pad. In 2006 staan behalve Ne
derland ook Israël, Japan. Tur
kije (ooit voor 20.000 man) en
Oostenrijk op het programma.
En Rusland natuurlijk, getuige
een groot artikel in de Moscow
Times. Tijdens ons bezoek wor
den contacten gelegd voor nieu
we tournees in Italië en de VS.
Het voormalige woonhuis van
tsaar Peter de Grote hangt vol
recente schilderijen. In elke lege
zaal zit een oud vrouwtje in een
blauw uniform als suppoost te
niksen. Het concert wordt gege
ven in de voormalige woonka
mer, een ruimte met dertig ra
men, fluwelen gordijnen en een
balkon, waarop RTL Nieuws op
namen maakt.
Napoleon
Verhoeff had al verteld dat het
koor niet statisch op de bühne
staat te zingen. „Het koor heeft
een verhaal te vertellen en wil
wisselwerking met het pu
bliek", aldus Verhoeff. Hij heeft
niets te veel gezegd. Nikolaj Pe
trenko en Andreij Kolesnikov
blijken solistische en theatrale
hoofdrollen te vervullen bij het
Don KosakenChor Russland.
In dit gezelschap van onverval
ste Russen van middelbare leef
tijd is Marcel Verhoeff een van
de jongste én een van de klein
ste. Dat neemt niet weg dat de
expressieve dirigent de ontbe-
twiste baas is. Als een ware Na
poleon voert hij zijn troepen
aan. Hij zingt alle balladen, li
turgische gezangen, feest- en
volksliederen woordelijk mee.
Laat jong en oud in het publiek
meezingen en glimt van trots.
Na elk lied worden de zangers
in hun rode jas en witte bont
muts luid toegejuicht. Bij het af
scheid van Nikolaj en Andreij
drinken we wodka in een plastic
bekertje, gevolgd door fruitsap.
Nasdorovje, zeggen we
vloeiend.
En dan is er toch weer die taxi
chauffeur, altijd een betrouwba
re bron van informatie in het
buitenland. „Don KosakenChor
Russland? Nooit van gehoord.
Wat er in deze stad te doen is,
moet u in het hotel vragen. Ik
weet het niet."
René van der Velden
Don KosakenChor Russland Mos
cow Festival Ensemble onder leiding
van Marcel Verhoeff is op zaterdag 7
januari te zien in het Scheldetheater
in Temeuzen om 20.00 uur.
woensdag 4 januari 2006 23
Ooit beloofde hij hem dat,
als er iets zou gebeuren, hij
ervoor zou zorgen dat zijn pla
ten 'in de lucht bleven'. En Wil
lem Venema, zaakwaarnemer en
'mental coach' van de in 1996
overleden Gun Club-frontman
en soloartiest Jeffrey Lee Pier
ce, hield woord.
Eind november verschenen de
eerste twee delen van 9 Lives,
een gedegen, negen cd's tellende
selectie uit de muzikale nalaten
schap van een invloedrijke en ge
respecteerde rockmuzikant.
Naast begenadigd (bluesgita
rist, getalenteerd songwriter en
hei-uitvinder van de punk- en ga-
ragerock, was Jeffrey Lee Pierce
ook een grootverbruiker van al
cohol en harddrugs. Die werden
hem, na een flamboyant
rock-'n-roll-leven, uiteindelijk
fataal. De frontman van The
Gun Club was vanuit Londen,
waar hij elf jaar woonde, terug
gegaan naar zijn vader in Salt
Lake City (Utah) om af te kic
ken, opgelapt te worden en te
gaan studeren. Maar hij gleed
uit over een stuk zeep, viel, raak
te in coma en kwam daar vanwe
ge zijn belabberde fysieke ge
steldheid niet meer uit. Pierce
stierf, 37 jaar oud. op 31 maart
1996.
Concertorganisator Willem
Venema, die vorig jaar concert
bureau The Alternative opzette,
was sinds halverwege de jaren
tachtig Pierces zaakwaarnemer
annex manager. Pierce strandde
op zijn kantoor in Delft, be
rooid, gedesillusioneerd en op
zoek naar iemand die zijn vol
gende plaat wilde financieren.
Venema nam hem mee naar
huis, regelde geld en een studio
en wierp zich vervolgens op als
zijn financiële en mental coach.
„Ik zorgde dat hij zijn geld van
het toeren en de plaatverkoop
kreeg", vertelt Venema. „Ik gaf
hem de mogelijkheid om platen
op te nemen en schoot hem geld
voor als hij op vakantie wilde.
Maar ik kx-eeg er de negatieve
kanten van Jeffi-ey's onverant
woordelijke gedrag bij. Dan was
hij zijn paspoort kwijt, dan had
hij zijn vliegtuig naar een vol
gend optreden gemist, dan was
hij zonder geld gestrand in Ja
pan en dan weer opgepakt door
de politie. Zijn optredens wer-
den steeds slechter."
Venema had de nalatenschap
van Piei-ce en zijn Gun Club,
waaronder de catalogus die hij
voi-ig jaar meeki-eeg bij zijn ge
dwongen vei-trek bij concertor
ganisator Mojo, eerder kunnen
uitbrengen. Maar omdat hij vrij
wel meteen na diens overlijden
werd gebeld door allerlei men
sen die probeerden geld los te
peuteren, besloot hij te wach
ten. „Ik hou niet van aasgieren;
die op een dode muzikant dui
ken als hij net koud is en de
meest vreselijkste bootlegs opi
cd zetten. Ik wil geen geld slaan
uit iemands dood. Als je een;
plaat uitbi*engt. moet je dat
doen met passie en respect voor
de artiest."
Hij had Pierce destijds dan ook;
gezegd dat hij geen rotzooi van:
hem zou uitbrengen. Maar dat:
hij wel wilde laten zien hoe de;
platen tot stand kwamen en wel
ke nummers ze niet haalden, of
hij dat nou leuk vond of niet. En
om een beter beeld van de ar
tiest te ki-ijgen, bevat het laatste
deel van 9 Lives, dat voor begin
2007 gepland staat, live opna-,
mes met de minder verheffende'
momenten van zijn laatste tour-'
nee als solo bluesmuzikant.'
„Daar hoor je Jeffi-ey soms in,
een deliriumachtige, hallucine-;
rende toestand. Maar er is ook
een stuk waarin hij in het Ja
pans moppen zit te tappen.
Door die dingen er bij te zetten,,
krijg je een Lenny Bruce-ac'htig'!
beeld van die laatste toer. De1
highlights en de dieptepunten.
Van vii'tuoos tot waanzin."
De selectie van de live opnames
en nooit eerder uitgebrachte
nummers liet Venema over aan
fanclubvoorzitter, Pierce-con-:
naisseur en schrijver/ samenstel-,
Ier van het interviewboek Wal
king With The Beast Gene Te-
mesy en geluidsman Edwin
Heath van de Gi-oningse roek-
tempel Vei-a, waar Pierce kind
aan huis was. Producer Peer Ra
ve, die met Piei-ce twee albums
opnam, remixte en i-emasterde.
de opnames. Het Delftse ont-
werpbui-eau Fabrique tekende;
voor het artwoi'k. En voor het'
uitbrengen van de negen cd's,.
waaronder vier dubbele, nam,
hij het Nederlandse Flow Re-
cords in de arm. Tot februari
2007 vei'schijnt om de di*ie
maanden een deel van de sei'ie.
En dan valt het doek voor een;
van de invloedrijkste i'ockmuzi-
kanten van de afgelopen 25:
jaar.
Rob Broere
9 Lives is een samenwerkingsproject
van Flow Records en The Alternati
ve. De eerste twee delen van de ne
gen cd's tellende serie, 'Wildweed' en
'Lucky Jim', verschenen in novem
ber. 'Mother Juno' en Danse Kalim-
ba Boom' volgen in februari.
Jeffrey Lee Pierce, frontman van The Gun Club foto Lex van Rossen/GPD
Een knappe flamencodanser ontbreekt
in Paco Pena's nieuwste werk. Toch is
zijn Requiem In Praise of the Earth flamen
co pur sang. „Het is een ode aan de gulheid
van de aarde."
Applaus voor Paco Pena. Het gelaat van de
kleine virtuoos met het grote gitaargeluid,
verandert in een bescheiden glimlach. Hij is
tevreden. Tei-wijl de leden van het Neder
lands Concertkoor hem na de repetitie nog
onzeker maar bewonderend toeklappen,
lijkt zijn houding te verraden dat hij er alle
vertrouwen in heeft: de komende concert
tournee kan een succes worden. Het koor
heeft de sfeer van zijn Requiem, gecompo
neerd volgens de wetten van de flamenco,
goed te pakken.
Al eerder verraste de flamencogitarist met
een mis, die in Nederland volle zalen trok.
Ook toen stond het Nederlands Concertkoor
hem en zijn musici en solisten terzijde.
Maar de spectaculaire danser blijft ditmaal
achterwege. „Jammer", vindt een handvol
sopranen en alten uit het koor. „Maar he
laas, het is niet anders", zegt Pena. „Bij dit
Requiem past geen flamencodanser. Hij is
veel te 'handsome'." Na het succes van zijn
mis had Pena eigenlijk geen zin om weer zo
iets te schrijven. „Ik ben nu eenmaal geen
gewoon componist. Maar toen het festival
Paco Pena foto Roland de Bruin/GPD
van Salisbury in Engeland mij vroeg iets te
maken ter ere van de aarde, besloot ik het
toch maar te doen. De sfeer daar beviel me
en de uitvoering gaf me nadei'hand het ge
voel dat het werk ook in Nederland een suc
ces kan worden. Het is een echt requiem ge
worden, in dit geval een dodenmis voor de
aarde. Die wordt nu echt serieus bedreigd,
door de manier waarop we leven. Maar het
is ook een dodenmis die het publiek ervan
wil overtuigen dat er nog hoop is."
Bezorgdheid
Hij spreekt met zachte stem: „Ik wil mijn be
zorgdheid graag uitdragen. De een doet dat
schrijvend, de ander met theater. Ik doe dat
met mijn muziek. Voor mijn Requiem heb ik
de oude Latijnse middeleeuwse tekst ge
volgd, vei-taald in het Spaans. Daar heb ik
vervolgens een aantal eigen ingrediënten
aan toegevoegd. Tot het offertorium is de op
bouw normaal, want daar geef ik mijn per
soonlijke commentaar, daar krijgt de mu
ziek een apocalyptisch karakter." Wat hij
bedoelt laat hij later horen op de repetitie.
Pena begint te spelen, met kleine bi-eekbai-e
handen, die alles lijken te kunnen. Met vin
gers die eindigen in haast natuurlijke plec
tra. Aarzelend zet het koor in, maar al na
een paar maten glijdt het als vanzelfspre
kend mee in de stroom van noten. Melancho
lie zet de toon. Nooit serder klonk deze mu
ziek in Nederland, maar de klank van de vol-
strekt natuurlijke melodieën is veiTassend
vertrouwd. Als het koor zwijgt, valt de com
ponist zelf als solozanger in. Hoog en ijl van
stem. „Er schuilt verdriet in de ziel", legt
hij later uit. „De aarde lijdt, de bloemen
steiwen, ze weent. Alles wijst ei'op dat het
laatste oordeel niet lang meer op zich zal la
ten wachten." Zo moet het straks worden.
Dan trakteert hij op een stukje instrumen
taal vuurwerk. Zijn ï-echtervoet legt de ba
sis voor het ritme. Het vormt de inleiding
tot een onrustig Dies Irea, de 'Dag des oor
deels'. Smekend zingt het koor dan de bede
om vergeving.
De haiToonieën zijn schrijnend en dirigent
Rob Vermeulen roept de zangers daarbij op
te zingen als slagwerkers. In de muziek
wordt de naderende apocalyps voelbaar.
Vermeulen is blij dat Pena hem door de par
tituur leidt, want er staan dan wel noten,
maar de complexe ritmes en het tempo waar
in moet worden gezongen, zijn soms nog
raadselachtig. Pena bedacht dan wel prach
tige muziek, het notenschrift beheerst hij
niet. „More free", moedigt hij de zangers
aan. Ze kijken verschrikt. „De ritmes van
de flamenco zijn inderdaad ingewikkeld",
zegt Pena verontschuldigend. Niettemin
heeft hij alle vertrouwen in het koor en de
dirigent. „Samen met mijn eigen musici ont
staat er komende week iets moois", belooft
de componist.
Fascinerend
Hollandse zangers en Spaanse flamenco?
„Die combinatie is fascinei'end, de klank
van een gewoon klassiek getraind Europees
koor met de kleuren van een flamenco-
groep. Een spannende combinatie van cultu
ren: mooie vloeiende melodieën tegenover
de vrijheid en improvisatie. Het is dan alsof
het volk reageert op de expressie van de een
ling, die zijn emotie uitschreeuwt. Ik heb ge
probeerd dat te verenigen binnen de wetten
van de flamenco met zijn Andalusische, Ara
bische en joodse invloeden. Het enige wat ik
kan doen is hopen dat bij de uitvoering de
geest over de uitvoerenden vaardig wordt.
Want pas dan komt het stuk echt tot leven,
dan komt het aan bij het publiek."
Voor het slot zet de componist een kinder-
koor in. „Ik ben dol op die stemmen. Ik heb
een tekst voor ze gekozen die ik heb gevon
den bij de Griekse dichter Homeius. Het
gaat over de aarde als moeder van alles en
iedereen. Ze is het fundament voor ons be
staan, ze maakt dat de vogels kunnen zin
gen, dat de vissen zwemmen en dat de bloe
men bloeien. Het is een ode aan de gulheid
en de schoonheid van de aarde. Een bede
om haar te beschermen."
Het stuk is al eerder uitgevoerd in Salisbury
en in Cordoba. „Daar woon ik. In een tot ka
thedraal geworden moskee viel alles precies
op zijn plaats. Sindsdien heb ik nog wel een
en ander aan dit werk vei-anderd, vooral in
de harmonieën, niet echt veel maar wel ge
noeg om de eerste uitvoering van deze nieu
we serie op te vatten als een première. Ze
ven concerten op een rij is werkelijk een gro
te onderneming. Het stuk duurt een uur en
twintig minuten en meer moet het ook niet
zijn. Want er gebeurt nogal wat in dit stuk.
Niet alleen voor ons, maar ook voor het pu
bliek."
Hans Visser
Flamenco Requiem 'In praise of the Earth van Pa
co Pena door het Paco Pena Gezelschap, Neder
lands Concertkoor en kinderkoor o.l.v. Rob Ver
meulen. Voor meer informatie: www.pacope-
na.com
Tournee (selectie): Den Bosch, De Parade, 15 ja
nuari; Eindhoven, Muziekcentrum, 16 januari; Am
sterdam, RAI Theater, 22 januari.
