Struinen in Oranjezon
De landsgrens loopt dwars door het dorp
Piepe en kraêke
as oud elestiek
Nieuwe raadkaart
24
dinsdag 27 december 2005
De PZC sponsort Het
Zeeuwse Landschap. In
'Natuurlijk Zeeland' doen
medewerkers van deze
stichting verslag van wat
er speelt in de Zeeuwse na
tuurgebieden: onverwachte
vondsten en bijzondere ge
dragingen passeren weke
lijks de revue. En natuur
lijk ook de successen en
mislukkingen in het be
heer.
Daè bin mensen die a stotte-
re, mae a ze zienge ze d'r
gin last van, dan vloeie de woor
den d'r net uut as bie een aar.
Zegge a je vee van d'n eênen of
d'n aren vee oudt, schreêuwe
van verdriet in 't openbaer, kun
ne een ööp mensen nie. Je ei nie
'eleêrd om je gevoelens te toa-
nen. Mae zet ze onder d'n
douche en ze zienge I love you
baby of a ze Pat Boone zelf bin.
Ok in een zaal vol volk zienge ze
uut volle bost mee mie Koos Al
berts. Zienge gae makkelijker as
praote. Durrem ei elke
öögtiedag z'n eigen vèzen en is
t'r voe elk gevoel wè een vèsje te
vinden.
Een leven zonder liedjes, een
vierdag zonder zang?
Me were saaie pietjes, zö effen
as behang.
Zö ei kerstdag z'n liedjes, eêl
vee zelfs, ouwejaer, nieuwejaer,
driekoningen, palmpaese, paese
zelf en gaè zömae deur. Daè bin
dikkels ok eêle vreemde liedjes
bie. Neem noe het driekoningen
liedje 'Wij zijn er drie koningen
met een ster, a la berline postil
jon, van cher ami tot in de knie,
wij zijn drie koningskinderen,
sa pater trok naar Vredelo, van
cher ami'. Vermoedelijk is het
improviserend ontstaan en is
het een mengelieng van het ver
haal en een zangspelletje. Ok in
het lied van Klein Zieltje dat a
op ouwejaer 'ezonge wordt, ei je
een taemelijk vreemde tekst:
Hij heeft er de hemel weer open
gedaan, daar zag ik twee arme
zondaars staan.
Met een houten kistje en een
strooien band, zo reisden zij sa
men naar het andere land.
Overigens kom in eêl Klein Ziel
tje ouwejaer nie voor. Tekst is
nie zó belangriek. We are the
champignons zonge ze op het
voetbalveld toen a het derde elf
tal net nie degradeerden.
Eigenaardig is dat de woorden
minder belangriek worre a je
ziengt. Dat geldt zeker a je
ziengt in een groep. Woorden
worre klanken, maete en ritme
schaekelt de mensen glieke.
Even bin je mie 't zelfde bezig,
zonder a je d'r over praote kan
of het 'r over oneêns kan weze.
Me voele ons eigen even eên. Vol
overgaeve worre d'r ok dikkels
verkeêrde woorden 'ezonge. Je
kent 'r zelf vast ok wè voorbeel
den van. 'Opent uwe mond, ijs
vrij voor m'n moeder' zong ik as
kind, in plekke van eischt
van mij vrijmoedig', zöas het in
Psalm 81 vers 12 in de ouwe be-
rieming staèt. Op internet ka je
zelfs websites vinde over
verkeêrd gezonge teksten.
Persoanlijk ouw'ik ok van onzin-
vèsjes, bewust 'eschreve, mae
klienkklaere onzin, soms zelfs
mie woorden die a verzonne bin.
Er was een stier in Gaasterland,
die had een zeug zijn hart ver
pand. Eens heeft hij haar behin-
derlaagd, en haar heur poot ge
vraagd. De zeug, die zeer verle
gen was, telde de knopen van
haar jas. Zij bloosde tot in ied're
ham, maar zie! Het jawoord
kwam.
Het liedje eêt Kalvijn, de schrie-
ver is me onbekend. Cees Bud-
dingh schreef De Blauwbilgor-
gel. Ier twï coupletjes:
Ik ben de blauwbilgorgel, als ik
niet wok of worgel
Dan lig ik languit in de zon en
knoester met mijn kneridon
Rabon! Rabon! Rabon!
Ik ben de blauwbilgorgel, eens
sterfik aan de schorgel
En schrompel als een kriks in
een en word een blauwe kiezel
steen
Ga heen! Ga heen! Ga heen!
Vèsjes voe gelegenheden worre
deur d'n eênen of d'n aren be-
docht en een enkel lied raèkt
algemeên bekend. Voe oud en
nieuw bin d'r mae weinig lied
jes. Het bekendste gezang van
Rheinvis Feith 'Uren, dagen,
maanden, jaren'ei in het Lied
boek voor de Kerken het loadje
motte legge. Daè stae d'r mae
drieë in. Natuurlijk bin d'r gele
genheidsdichters die a d'r best
doe om een riempje of vèsje te
maeken dat a past bie oud en
nieuw. Zelf doe 'k het ok.
D'n eênen ei de klokke, d'n aren
ei d'n tied
M'ope a je bie de leste oart, dan
breek je lijntje nie.
Gebruukt'n voe de diengen die a
j't dierbaerst bin.
En af en toe 'es zienge: 'Oud 'r
de moed mae in'.
(Ouwejaer 2000)
De nestor van het Zeêuwse lied,
Bei Cok, schreef dit jaer een eêl
persoanlijk en moai vèsje. Drie
coupletjes van de zesse:
Dit is het verhaal van een
kraêkende waêgen, dï a ik m'n
eigen soms mie vergeliek
Ik merk a ik noe, in het lest van
m'n daêgen, gaê piepe en kraêke
as oud elestiek
Verweerd elestiek ei êêl vee te
verduren, 't kan sprienge a t'r
een bros pleksje 't begeeft
En roekeloos wezen mö je soms
bezuren, 't kan ok a je braaf en
êêl zurgvuldig leeft.
't Jaer is wee vervlogen en vee
idealen die kwammen nie uut in
't verlóóp van dit jaer
Toch gaên me mie goeie moed
deur mie z'n aaien, wan OPE
DOE LEVE, da is zeker waer.
Engel Reinhoudt
De tip 'grensgemeente' voer
de veel inzenders van de
raadkaart die vorige week in
Buitengebied stond, in de juiste
richting. Op de foto stond ponti
ficaal het voormalig raadhuis
van de gemeente Overslag. Na
de herindeling van 1970 - het
dorp werd deel van Axel - over
bodig geworden. Inmiddels
hoort Overslag tot de gemeente
Temeuzen.
„De nu nabij gelegen bebou
wing staat er nog niet. Rechts
van het pand is later de nieuwe
lagere school gebouwd, die daar
na gemeenschapscentrum is ge
worden", meldt B. Boer uit
Axel. „Links van het pand is la
ter de doorbraak van de Keizers-
putstraat gekomen, die aanslui
ting geeft op het nieuwbouw -
wijkje, wat er eind vorige eeuw
is gebouwd."
Boer wijst erop dat op de linker
zijgevel nog enkele mededeling
borden te zien zijn. „Daarop
werd vermeld wie er zouden hu
wen, wie er een bouwvergun
ning had aangevraagd, en derge
lijke." Het ging er bij de ge
meente doorgaans gemoedelijk
toe, blijkt uit de reactie van H.
van Damrae uit Overslag.
„De gemeenteraad bestond uit
zeven personen en die waren
het over het algemeen zeer snel
eens met de burgemeester en
met elkaar. Het dorp heeft een
basisschooltje gehad tot 1982.
Er zijn in het Zeeuwse
niet zo veel gebieden
waar je nog kunt verdwa
len. En als ze er zijn, dan
kom je veelal snel iemand
tegen aan wie je de weg
kunt vragen. Het is één van
de grootste charmes van het
duingebied Oranjezon dat
je er uren kunt dwalen zon
der iemand tegen te komen.
Het gebied heeft alleen een
toegang bij het vroegere
pompstation aan de Koningin
Emmaweg, tussen Vrouwenpol
der en Oostkapelle. Op een mie
zerige decemberochtend is het
zelfs hier al helemaal verlaten,
maar in het toeristenseizoen
kan het hier aardig druk zijn.
Om echt rust te ervaren moet je
zo'n kilometer naar het oosten
of naar het westen lopen en
daar is het zelfs in het hoogsei
zoen stil.
Op Oranjezon is veel te beleven.
De herten zijn wel het meest in
trek. Zowel damherten als reeën
leven talrijk in het duingebied
en er is niet zo veel geluk voor
nodig om ze op je tocht te ont
moeten. En anders zijn overal
de sporen te vinden. Dat geldt
letterlijk, dus als het gaat om
pootafdrukken, maar voor de op
lettende wandelaar zijn er ook
tal van andere sporen. Zo zijn
overal smalle paadjes te zien die
door de dieren gemaakt zijn.
Volg zo'n paadje tot aan de af
rastering en je vindt een blank
geschuurd stukje draad van die
ren die onder de rasters door
kruipen. Veelal zijn er aan de
draad ook wel enkele haren ach
tergebleven. Overigens zijn de
onderste draden altijd glad, om
dat prikkeldraad de dieren zou
verwonden.
Gedrag
Het gedrag van reeën en damher
ten is nogal verschillend. Alleen
al wat hun schuwheid betreft.
Als je een damhert ontmoet, dan
is het niet ongebruikelijk dat
die maar een klein eindje weg
loopt en vervolgens de kat nog
wat uit de boom kijkt. Reeën
zijn veel schuwer en de kans om
ze tegen te komen is omgekeerd
en witte stuit, stroopt systema
tisch de valleien af en hoewel ze
ook andere prooien niet ver
smaadt valt menig vogeltje als
slachtoffer. Eten en gegeten wor
den, zo luidt ook hier het pa
rool.
In de dennenbossen is het een
drukte van jewelste met allerlei
kleine vogeltjes. Troepjes rond
trekkende mezen van allerlei
soort, met in hun midden vaak
ook goudhaantjes en vuurgoud-
haantjes, vliegen van boom naar
boom. Net als de vinken blijven
scheidt deze soort zich door een
witte streep boven het oog, die
sterk afsteekt tegen een aan
weerszijden daarvan aanwezige
zwarte streep. Al met al zijn de
goudhaantjes kleurige beestjes
die, ondanks het feit dat het de
kleinste Europese vogels zijn op
vallend aanwezig.
Tussen de dennenbomen
groeien ook nog paddenstoelen.
Hoewel de meeste soorten al ver
dwenen zijn, kost het weinig
moeite om in een kwartiertje
tijds tien verschillende soorten
te vinden. Op stobben van afge
zaagde bomen groeien prachtige
geweizwammetjes en liggende
stammen zijn massaal begroeid
met de paarse dennenkorst-
zwam. Op de stobben groeien
ook toefen met zwavelkoppen
en op een vlier een eindje verder
op gx'oeien prachtige judasoren.
Tussen het strooisel groeit een
grote paars gekleurde padden
stoel met een vettige hoed, de
paarse schijnridder.
Als je er eenmaal op gaat letten,
dan zie je steeds weer nieuwe
paddenstoelen. Van het gebied
zijn al ruim 450 verschillende
soorten bekend, maar ongetwij
feld ligt het werkelijke aantal
ver boven de vijfhonderd. Sa
men met de vele vogels en niet
te vergeten de tientallen soorten
mossen en korstmossen maken
ze een winterwandeling door
Oranjezon tot een waar genoe
gen.
Chiel Jacobusse
Chiel Jacobusse is hoofd exter
ne betrekkingen bij Het Zeeuw
se Landschap
Reetjes in Oranjezon.
evenredig aan de kans dat je an
dere wandelaars ontmoet.
Maar het zijn zeker niet alleen
de herten die het wandelen in
Oranjezon zo aantrekkelijk ma
ken. Ook wat vogelrijkdom be
treft is het een echte topper. In
de duinstruwelen verblijven
enorme groepen kramsvogels
die zich tegoed doen aan allerlei
bessen en bottels. Soms worden
ze opgeschrikt door een passe
rende roofvogel. Het vrouwtje
van de blauwe kiekendief, te
herkennen aan de lange staart
foto Chiel Jacobusse
ze vaak over honderden meters
afstand voor een wandelaar uit
vliegen en soms laten vooral de
goudhaantjes zich op maar enke
le meters afstand bewonderen.
Het zijn zeer kleine, groene vo
geltjes met een lichte buik. Als
je zelf ook kleine piepgeluidjes
maakt, worden ze nieuwsgierig
en vaak komen ze zo dichtbij
dat je zonder kijker de prachti
ge oranjegele kruinstreep kunt
bewonderen. Bij het vuurgoud-
haantje is die streep feller van
kleur en bovendien onder
Daarna is een oud bouwplannet
je gerealiseerd achter het voor
malig gemeentehuis. Hier staan
nu een 25-tal nieuwbouwwonin
gen. Het dorp zelf telt circa
tweehonderd inwoners." Van
Damme weet dat het gemeente
huis gebouwd is in 1905. „Het is
nu in gebruik als woonhuis." Be
woonster is nu D. de Roeck, be
richt A. de Cock-Weemaes uit
Overslag.
D.E. Tollenaar uit Temeuzen
onderstreept de juistheid van
de omschrijving grensgemeente.
„De kerk was Belgisch, de secre
tarie Nederlands. De lands
grens liep dwars door het dorp,
een staatkundig litteken uit het
verleden." Er staan nog enkele
Oostenrijkse grenspalen, ge
plaatst in 1770 ten tijde van het
Oostenrijkse bewind. Tollenaar
schrijft dat de burgemeesters
vooral mensen uit de streek wa
ren. „Zoals Kesbeke, Stevens,
Mattelé en de laatste burgemees
ter was Dierickx."
Die was trouwens tot de herin
deling van 1970 tevens eerste
burger van Koewacht. Tolle
naar duikt in de archiefstukken
van schoolmeester E. Lauret uit
1893. Die verdiende 700 gulden
per jaar en was zo vrij om 100
gulden opslag te vragen. „Er
stond ook nog een molen in het
dorp, gebouwd in 1856. In 1956
waaiden in een storm de wieken
eraf. De laatste molenaar was
Victor Plasschaert."
De naam van het zuidelijkst ge
legen grensdorp in Zeeuws-
Vlaanderen herinnert aan het
overslaan (hijsen) van schepen
van het ene kanaaldeel in het
andere (met een andere water
stand). Het ging volgens Tolle
naar om de Moervaart en de
Langelede, anderen noemen de
Gentsevaart.
Overslag ligt in de gelijknamige
polder, die na militaire inunda
ties in de periode 1584/1585 tot
stand kwam in 1612. Na een
overstroming werd de polder in
1672, het rampjaar, opnieuw be
dijkt. Om militaire redenen
kwam de polder in 1673 alweer
onder water te staan, tot circa
1689. In 1796 werd Overslag
door de Fransen tot zelfstandi
ge gemeente bestempeld. Dat
duurde dus tot 1970. R. Schout
uit Middelburg laat weten dat
de ansichtkaart uit 1906 da
teert. Het raadhuis was toen
nog erg nieuw.
In de achtste eeuw is al sprake
van een nederzetting, bewoond
door vissers. Want Overslag lag
rechtstreeks aan het water, van
daar dat er nog een Kaaidijk is.
Het Vlaamse Overslag maakt
deel uit van de gemeente Wach-
tebeke.
Rinus Antonisse
De waardebonnen gaan deze
week naar: A. de Cock-Wee-
maes, Overslag; B. Boer, Axel;
fam. Eulink, Temeuzen.
Van het zuidelijkste grensdorp in de provincie
naar het hoge noorden. Via de verzameling
van Hans Lindenbergh is dat een kleine stap. Als
laatste raadkaart van 2005 een knus dorpsbeeld.
Vraag is uiteraard: om welk dorp gaat het'?
De kaart is al langer geleden uitgegeven. Is er wel
zoveel veranderd in het plaatsje? Nadere informa
tie over de situatie van toen en nu is van harte
welkom. Oplossingen kunnen tot en met uiterlijk
zaterdag 31 december worden gezonden naar:
Redactie PZC, postbus 31, 4460 AA Goes;
fax 0113-315669 en e-mail redactie@pzc.nl.
Onder inzenders van een goede oplossing worden
drie waardebonnen verdeeld.
Het oude waterwingebied in Oranjezon.
foto Chiel Jacobusse
Raadhuif
