Uitstraling
tadelakt
is warm
PZC
Bloemen als witte
gaten in de tuin
W3
Radiatoren
Issues
Kast op maat
Damast
Afzuigkap
Frisse Togo
zaterdag 24 december 2005
Tadelakt in de badkamer zorgt voor een specifiek Marokkaanse uit
straling.
Het gebruik van leem in de Nederlandse bouw raakt
steeds meer ingeburgerd. Onbekender is het zogehe
ten tadelakt, een kalkmortel die met zeep en halfedelste
nen waterafstotend is gemaakt.
Een haard van tadelakt
Strohuizen, lemen muren,
grasdaken: ook,in onsJand
heeft men steeds meer oren naar
ecologische manieren van bou
wen. De technieken bestaan
vaak al eeuwenlang, maar vin
den pas nu weer hun weg naar
de westerse woningen. Zo raak
te de van oorsprong Duitse Carl
Giskes, initiatiefnemer van
Leembouw Nederland, geïnte
resseerd in tadelakt. Hij liep er
tegenaan in de jaren zeventig
toen hij tijdens een wereldreis
Marokko bezocht.
Tadelakt is een waterafstotend
gemaakte kalkmortel, dat in Ma
rokko wordt gebruikt voor het
maken van daken. „En voor irri
gatiesystemen. Het is net als
leem een oerproduct. En hon
derd procent natuurlijk." Leem
bouw Nederland is producent
van Tierrafino, een productlijn
die onder meer leem en tadelakt
bevat.
Hoewel tadelakt minder bekend
is dan leem, raakt het volgens
Giskes steeds meer in trek. Er
zijn inmiddels zo'n 25 bedrijven
die er mee werken. „Mensen le-
Tadelakt in een duizend-en-een-nacht sfeer
Tadelakt is waterdicht, dus ook als wastafel heel geschikt.
ven ook steeds bewuster", zegt
Peter van het Westeinde, van
Ecologisch Bouwen Zutphen.
„Bouwen met natuurlijke mate
rialen is gezonder, omdat ze ade
men en beter zijn voor het mi
lieu. Ook als je gewoon uitgeke
ken bent op bijvoorbeeld badka
mertegels, is dit een heel mooi
alternatief."
Overigens is tadelakt een be
schermde naam. Het product
mag alleen zo heten als de mor
tel echt uit Marokko afkomstig
is. Van het Westeinde: „Omdat
het de enige plek is waar de mor
tel op traditionele wijze wordt
bereid. Er bestaan ook varian
ten waar chemische processen
aan te pas komen. Die zijn niet
natuurlijk, en dus niet echt."
Tadelakt - dat 'inwrijven' bete
kent - heeft als groot voordeel
dat het water- en stootvast is.
Vandaar dat het vaak wordt toe
gepast in de badkamer. In tegen
stelling tot leem. Giskes: „Le
men muren 'ademen' en reage
ren daarom sterk op vocht."
Een ander verschil met leem is
dat tadelakt meer glanst. Het
heeft een manner- of natuur
steenachtige uitstraling. Het is
bovendien niet alleen binnens
huis, maar ook buitenshuis toe-
Pigment
De kalkmortel die voor tadelakt
wordt gebruikt, is gebrand en
wordt gewonnen in het Marok
kaanse Marrakech. Tierrafino
voegt er in Nederland pigmen
ten aan toe.
De mortel wordt op de muur
aangebracht en daarna ingewre
ven met een zeep op basis van
olijfolie. Dit wordt gedaan met
halfedelstenen.
„Die stenen hebben een heel
glad oppervlak. Dat is belang
rijk voor het inwrijven", zegt
Giskes. Hierdoor ontstaat het
opvallende gewolkte effect op
de muur. Door het inwrijven
met de zeep wordt tadelakt kei
hard. Daardoor komen er geen
scheuren in. Tenzij het op de
grond ligt. Dan beschadigt het
materiaal gemakkelijker. „Niet
dat het stuk gaat, in mijn atelier
ligt het op de vloer en daar lo
pen iedere dag mensen over.
Maar tadelakt is niet echt voor
mensen die van 'superstrak' hou
den", zegt Giskes. Het stuuk-
werk wordt niet alleen gebruikt
voor wanden. Eigenlijk kan iede
re gewenste vorm ermee worden
uitgevoerd: ook baden, wasta
fels en haarden van tadelakt dui
ken regelmatig op. Het stuken
met de Marokkaanse mortel is
behoorlijk arbeidsintensief. Per
verwerker kan er een oppervlak
van ongeveer vier vierkante me
ter per dag worden aangelegd.
Overigens kost niet zozeer het
aanbrengen tijd alswel het op
wrijven. Hoe vaker je het inwrij
ven met de stenen herhaalt, hoe
dieper de kleurschakeringen en
het wolkige effect. „In feite be
paal je zelf wanneer de muur af
is", zegt Giskes.
Hobbit-huis
Met tadelakt krijgt de woning
een warme uitstraling die enigs
zins doet denken aan een hobbit-
huis of aan de sprookjes van dui-
zend-en-een-nacht. „Omdat je
er iedere vorm mee kunt maken,
kunnen mensen hun eigen crea
ties ontwerpen", zegt Peter van
het Westeinde. En dat is mooi:
want hoewel je het in principe
zelf zou kunnen leren - Tierrafi
no verzorgt ook tadelaktcursus-
sen - is het een techniek die je
erg nauwkeurig uit moet voe
ren. Giskes: „Het is echt voor
liefhebbers van detail, mensen
die van ambachtelijke technie
ken houden." Een vierkante me
ter kost (inclusief verwerken) on
geveer 220 euro. GPD
Caroline Göttgens
Informatie: www.tierrafino.nl,
www.ecobouwen.nl
Als de verwarming in de zomer
uit is, kan de badkamer nog best
wat extra warmte gebruiken. Zo
vinden ze bij Jaga, producent
van radiatoren. Tijdens de sani-
tairbeurs Baden in Holland - 4
en 5 februari in Jaarbeurs
Utrecht - lanceert het bedrijf
daarom radiator Mixte in de se
rie Sani. Die verwarmt ook los
van de cv-installatie, omdat de
radiator tevens werkt als elektri
sche verwarming. Wel is daar
voor een extra stopcontact in de
badkamer nodig. De prijs van
de nieuwe radiator is nog onbe
kend.
Hoe is het om te wonen in een
zogenaamde groeikern? Om iede
re dag terug te moeten naar ge-
meentens als Almere, Haarlem
mermeer en Zoetermeer? Het
antwoord op die vragen staat
centraal in het jubileumnum
mer van het tijdschrift Issues,
dat deze maand vijf jaar be
staat. In het tijdschrift, dat
wordt uitgegeven door Amvest,
komen onder anderen bewo
ners, bestuurders en onderne
mers aan het woord. Daarnaast
bevat Issues foto's van verras
sende plekjes. Volgens Amvest,
dat onder meer woningen
bouwt, verhuurt en verkoopt, is
de uitgave bedoeld voor ieder
een die graag in een stad woont
of komt.
Kasten met flitsende namen in
tientallen verschillende afmetin
gen. Dat is volgens Svedex al
leen maar moeilijk. Daarom
kiest het bedrijf voor een nieuw
systeem. De namen van de kas
ten variëren van model 100 tot
model 600. Bij de diverse model
len kan de klant kiezen uit ver
schillende standaardmaten.
Daarnaast bestaat de mogelijk
heid om een kast op maat te la
ten maken. Het opbergmeubi-
lair is verkrijgbaar in zo'n der
tig verschillende kleuren. Ook
dit systeem maakt de keus kort
om niet gemakkelijker. Informa
tie: www.svedexkasten.nl
F" "v
Speciaal voor het 25-jarig rege
ringsjubileum van koningin Bea
trix heeft ontwerper Jurgen Bey
een tafelkleed met bijpassende
servetten van damast ontwor
pen. Hij deed dit in opdracht
van het Textielmuseum in Til
burg dat daarmee een vervolg
geeft aan een traditie. Want bij
speciale gebeurtenissen rond
het koningshuis wordt al eeu
wenlang linnen tafeldamast ge
weven. Het ontwerp van Bey is
tot 22 januari te zien in het Tex
tielmuseum. Een beperkte op
lage is in de museumwinkel ver
krijgbaar. Informatie: www.tex
tielmuseum, nl
Een grote afzuigkap in de keu
ken is niet altijd even mooi. Een
aardige oplossing is de AT400
van Gaggenau. Dit afzuigsys
teem staat op het werkblad ach
ter de kookplaat. De werking is
vergelijkbaar met die van con
ventionele afzuigkappen. Het
apparaat beschikt over drie stan
den en is uitgerust met verlich
ting. Het nieuw ontwikkelde
ronddraaiende vetfilter en de
vetopvangschaal kunnen in de
vaatwasser. De AT400 is uitge
voerd in roestvrij staal en in
twee afmetingen verkrijgbaar:
106 en 136 centimeter.
De kleine uitvoering kost 3.999
euro, de grote 4.499 euro. Infor
matie: www.gaggenau.nl
De Togo Bank van Ligne Roset
is door het opvallende ontwerp
uitgegroeid tot een bescheiden
klassieker. Onlangs verscheen
het ontwerp van Michel Duca-
roy uit 1973 met een nieuwe be
kleding. Met de stof Polo veran
dert de Togo Bank in regelrech
te blikvanger.
De stof is verkrijgbaar in drie
kleurschakeringen: Orange, Ta-
bac en Chaume. De prijzen van
de verschillende uitvoeringen
liggen tussen 637 en 1880 euro.
Informatie: www.ligne-roset.de
Witter dan wit: Anemone trifolia
van witte herfstanemonen zijn
daar als bakens in het schemer
duister. Donkere, zonloze stads
tuinen worden opgevrolijkt
door witte bloemen en witbont
blad.
Een van de witste bloemen die
ik ken is Cardamine trifolia, een
zodevormend schaduwplantje
met grachtengroen blad en klei
ne sneeuwwitte bloempjes. Het
is een van de weinige vaste plan
ten die 's winters groen blijven.
Je zou het als bodembedekker
kunnen gebruiken; maar snelle
groei is niet het sterkste punt
van deze plant. Misschien zou je
dan beter kunnen kiezen voor
een bosanemoon die toevallig
ook trifolia als achternaam
heeft: Anemone trifolia. Dit is
een bosanemoon uit de Balkan,
foto GPD
met bloemen die werkelijk wit
ter dan wit zijn. Ze doen bijna
pijn aan je ogen. Een wonder
dat de wasmiddelenindustrie de
witte bloem nog niet als reclame
object ontdekt heeft. Anemone
trifolia woekert niet en is daar
door een mooi alternatief voor
het lelietje-der-dalen. GPD
Romke van de Kaa
Een voorbeeld van een zuiver
witte bloem is de dubbele mar
griet Leucanthemum x super-
bum, 'Wirral Supreme'. Ook als
deze naam u weinig zegt is het
bijna onmogelijk dat u de plant
niet ooit ergens in een voortuin
tje heeft zien bloeien. Deze ge-
vuldbloemige witte margriet is
al jarenlang een favoriete tuin
plant. Zij wordt vooral geplant
door mensen die van puur en on
gekunsteld houden en die den
ken dat ze met deze bloemen het
natuurlijke effect van wilde mar
grieten in een bloemenwei kun
nen herscheppen.
Er zijn verschillende redenen
waarom dit niet lukt. Om te be
ginnen heeft 'Wirral Supreme'
grotere bloemen dan enige wil
de margriet ooit heeft hoeven
torsen. Ten tweede wordt het
wit van wilde margrieten altijd
verdund door het groen van het
gras waarin ze half verscholen
staan. En ten slotte heeft de wil
de margriet een geel hart dat bij
de grote dubbelbloemige varië
teit ontbreekt. Ga eens voor een
border staan waarin een groep
gevuldbloemige witte margrie
ten in bloei staat. Dan zult u
zien dat u in een groot wit gat
staart. U heeft nog geluk dat u
niet naar binnen wordt gezogen.
Mijn pedante kennis heeft ge
lijk: een wit gat is net zo angst
aanjagend als een zwart gat.
Nu zult u zich misschien afvra
gen waar ik met dit verhaal
naar toe wil. Is het een pleidooi
tegen het gebruik van witte bloe
men in de tuin? Nee, natuurlijk
niet, want iedere tuin kent hope
lijk ook plaatsen waar witte
bloemen wel tot hun recht ko
men: in de schaduw. Daar, in
het groenige licht onder bomen
of in de duisternis van een coni-
ferenhaag werkt wit niet als een
gat, maar als een lichtpunt. De
witte klokken van Campanula
latifolia en Campanula persicifo-
lia, de puimen van floxen en
nachtviolen en de open schalen
Wit is geen kleur, zo weet
een pedante kennis mij
altijd te vertellen als we door de
tuin lopen. „Wit is het tegen
overgestelde van zwart. En
zwart is ook geen kleur, maar
de afwezigheid van kleur."
Een aardig weetje, maar wat
heeft deze wijsheid met tuinie
ren te maken? Niet veel, denk
ik.
Ten eerste komt zuiver wit bij
bloemen bijna niet voor; een wit
te tulp blijkt bij nader inzien
toch een veegje groen in de
bloembladen te hebben en ook
een witte lelie heeft zoveel ande
re kleuren in haar bloemen dat
die nooit koel aandoen. En als
een bloem dan eens puur en hel
der wit is, dan heeft zij toch
meestal wel een geel of groen ge
kleurd hart dat voorkomt dat je
je ongemakkelijk gaat voelen.
Zuiver wit is koud; het staart je
zo kil en ongenaakbaar aan dat
je liever een andere kant op
kijkt. Het is de kleur van de
dood en het is geen toeval dat
witte bloemen nog altijd veel
voor het maken van grafkransen
worden gebruikt.
