PZC
CIA-affaire brengt Polen tot bezinning
De baas wil slank personeel
Gezondheid
hoort thuis
in de CAO
25
Overgewicht begint een taboe
te worden op de werkvloer.
Werkgevers klagen over de te ho
ge kosten, gebrek aan representa
tiviteit van de medewerker en
him lagere prestatie. Gezond
heid, zeggen velen, verdient een
plaats in de CAO.
zaterdag 17 december 2005
Marijke Hofma-Mellema - leeftijd
48 jaar, gewicht circa 125 kilo -
krijgt maar geen baan. Ze solliciteert
zich suf, maar bijt keer op keer in het
stof. Laatst weer bij een keukenverko
per. Na het gesprek - voor een baan
als receptioniste - kreeg ze te horen
dat ze niet representatief is. „Het valt
me zwaar. Ze zeggen niet dat ik te dik
ben, maar ik word wel telkens afgewe
zen." Vroeger kreeg ze er ook wel mee
te maken. Bij een keuring voor een
baan als conductrice, kneep de arts in
haar zij en sneerde: „Véél te dik." Een
scheepswerf durfde haar niet aan te
nemen op de administratie uit angst
dat ze zou worden weggepest door de
mannen. De directeur zei het recht in
haar gezicht.
Tegenwoordig zijn de afwijzingen sub
tieler. Geniepiger, misschien wel. Dan
staat in de brief dat ze niet representa
tief is - lees: te dik. „Elke keer vraag
ik me af: waarom zou ik dat werk niet
kunnen doen? Ik heb evenveel erva
ring als de andere kandidaten." Over
gewicht wordt langzamerhand taboe
op de werkvloer. Terwijl Nederlan
ders steeds dikker worden, klagen
werkgevers over de extra kosten van
ongezond personeel. Zwaarlijvigen
zijn twee keer zo vaak ziek, leunen va
ker op een uitkering én presteren ge
middeld 10 procent minder dan hun
slanke collega's. De geschatte kosten
van overgewicht op het werk liggen
volgens het Voedingscentrum nu al op
ruim 2 miljard euro per jaar. Aanwij
zingen dat die ontwikkeling keert zijn
er niet.
Geconfronteerd met de financiële ge
volgen van vetzucht, voelen werkge
vers zich steeds vrijer zich te mengen
in de leefstijl van hun personeel. Trim-
clubjes, bedrijfsfitness en een fiets-
plan voldoen niet meer. De baas laat
zijn personeel fysiek doorlichten.
Hij maant ze lekker veel rauwkost,
fruit en zemelen te eten. Zo heft CZ
Verzekeringen een vettax op de kro
ketten in de kantine. Medewerkers die
hun conditie verbeteren ontvangen
daarentegen 100 euro bonus.
Akzo Nobel in Rotterdam biedt fit
heidskeuringen om gewicht en choles
terol te laten testen. Ongezonde werk
nemers bij Philips Lighting krijgen
een rood vlaggetje achter hun naam
en een gesprek met de bedrijfsarts. De
individuele testuitslagen blijven overi
gens wel geheim voor de baas.
Kantine
Ook het Voedingscentrum meldt zich
in de bedrijfskantine. Het instituut is
bij de Nederlandse Spoorwegen, ING,
Dow Chemical en het ministerie van
Volksgezondheid de proef Balansdag
begonnen. Salades, fruit en mineraal
water in de kantine worden gepro
moot, calorie-explosies als saucijzen
broodjes en cola krijgen een rode
waarschuwingssticker.
„Het probleem van overgewicht is zo
groot dat we op alle fronten moeten
inzetten, ook op het werk", zegt voe
dingsdeskundige Patricia Schutte van
het Voedingscentrum. „Willen we
voorkomen dat straks meer dan de
helft van de Nederlanders te dik is,
a dan moeten we nü iets doen." Blijven
we met de armen over elkaar zitten,
dan krijgen we Amerikaanse toestan
den. In de Verenigde Staten lijdt 65
procent van de bevolking aan zwaarlij
vigheid. Overgewicht wedijvert met
de sigaret om de titel: meest voorko
mende doodsoorzaak.
„We lopen snel in op Amerika", zegt
Zes weken geleden berichtte
The Washington Post dat
CIA in Polen een geheime ge-
^genis had waar vermeende
roristen gemarteld werden
hen informatie te ontfutse-
Sindsdien gaat er, ondanks
lalloze officiële ontkenningen,
vnjwel geen dag voorbij zonder
Jjeuwe berichten over de zaak.
bmiddels is in Polen een discus-
i e op gang gekomen over de
3 ',Taag waar de nationale loyali
st moet liggen: bij de VS of de
j50Pese bondgenoten die de
CIA-praktijken hekelen.
Rzeczpospoli-
ta zijn ze 'om'. Werden de be
nenten over CIA-activiteiten in het
^nd eerder als onbelangrijk afge-
,nu spreekt de krant zijn be-
heid uit over de affaire. „Er
«inte veel sporen die naar Polen wij-
nom de zaak licht op te nemen.
A Washington Post onthulde dat
vliegtuigen regelmatig het vlieg
veld van Szymany in Noordoost-Po
len aandeden. De 'terroristen' aan
boord werden vervolgens in een nabij
gelegen geheime gevangenis 'be
werkt' (lees gemarteld). Het complex
zou deel uitmaken van een faciliteit
van het Poolse leger.
Feit is dat het vliegveld er nu verla
ten bij ligt. De strook betonplaten
midden in het bos wordt maar zelden
gebruikt. Hoogstens landt er af en
toe een klein privé-vliegtuig of een
toestel dat parachutisten afvoert
voor hun sprong. De terminal is jaren
terug voor het laatst geverfd, Het con
trolepoortje staat er verloren bij. Mo
torfanaten gebruiken het terrein om
de maximumsnelheid van hun machi
nes te testen.
Wie er met een vliegtuig wil landen,
moet dat vooraf aanvragen. Niets
wijst erop dat de CIA hier actief is.
Twintig kilometer verderop ligt het
vakantiedorp Stare Kiejkuty. Hier be
vindt zich, diep in de bossen, een op
leidingscentrum van de Poolse mili
taire inlichtingendienst. Op zich een
prima lokatie voor een geheime ge
vangenis.
Keiharde bewijzen zijn er niet, wel
De Poolse premier Kazimierz Marcinkiewicz (geheel rechts) eerder deze week
in gezelschap van een aantal Europese collega's onder wie premier Balkenen
de (derde van rechts). Poolse media vinden dat de Poolse regering haar priori
teiten moeten leggen bij Europa en niet bij de Verenigde Staten.
foto Tamas Kovacs/EPA
talloze aanwijzingen. Human Rights
Watch berichtte op basis van vlucht-
gegevens, dat er op 22 september
2003 een Boeing 737 op Szymany is
geland. Het toestel, op naam van een
CIA-mantelorganisatie, kwam uit
Washington en vloog naar de Af
ghaanse hoofdstad Kaboel. Onder
weg landde het ook in Tsjechië en
Oezbekistan. Volgens functionaris
sen op Szymany was de vlucht met
veel geheimzinnigheid omgeven. Het
gewone personeel werd weggehou
den, de lokale douaniers mochten
niets doen, passagiers werden in au
to's met geblindeerde ruiten ver
voerd. De toenmalige directeur van
het vliegveld, Jerzy Kos, heeft erkend
dat er destijds een privé-vliegtuig op
Szymany is geland. Volgens hem ging
het zelfs om meerdere vluchten. Op
vallend genoeg werkte Kos later als
aannemer in Irak. Toen hij daar werd
gegijzeld, was een speciale Ameri
kaanse eenheid er als de kippen bij
om hem te bevrijden. Menigeen ziet
hier de hand in van de CIA, die wilde
voorkomen dat Kos de Poolse gehei
men zou onthullen.
Zbigniew Siemiatkowski, oud-top
man van de Poolse geheime dienst,
heeft het betoog van Kos bevestigd:
er waren meerdere CIA-vluchten in
zijn land. Over een CIA-gevangenis
in Polen zei hij niets te weten. Dat de
CIA die faciliteit buiten Pools mede
weten had kunnen runnen, leek hem
onwaarschijnlijk. Er was een inten
sieve samenwerking tussen de Poolse
en Amerikaanse geheime diensten,
aldus Siemiatkowski. Vandaar ook
de vluchten naar Szymany: de spion-
nenschool van het leger was immers
vlakbij.
Prikkeldraad
Een hooggeplaatste Poolse veilig
heidsagent ging deze week nog een
stapje verder. Hij liet Duitse journa
listen weten dat de Amerikanen al
vijf tot zes jaar in Stare Kiejkuty ac
tief zijn.
Op het terrein van de inlichtingen-
school hadden zij een, met muur en
prikkeldraad afgescheiden, eigen pa
viljoen, alleen toegankelijk voor Ame
rikanen.
De waarheid rond Stare Kiejkuty is
moeilijk te achterhalen. Journalisten
worden geweerd. Twee verslaggevers
van Rzeczpospolitika werden opge
pakt toen ze de burgemeester wilden
interviewen. Het gebied werd al on
der de communisten streng bewaakt.
Dorpsbewoners beweren dat zij ook
nog in de gaten worden gehouden.
Vanwege alle commotie laat de Pool
se regering een onderzoek instellen.
Dat moet binnen een week afgerond
zijn. Veel te kort om de waarheid bo
ven water te halen, menen velen. In
de pers is de roep om een diepgaand
onderzoek algemeen, ook al omdat de
positie van Polen binnen de EU in
het geding is.
„Een land dat verboden verhoorprak-
tijken op zijn grondgebied duldt,
overschrijdt de grens tussen bondge
nootschap en onderdanigheid",
meent de krant Gazeta Wyborcza in
een commentaar.
De hoofdredacteur van Trybuna,
Wieslaw Debski, formuleert het zo:
„Los van de vraag of de geheime ge
vangenis bestaat, moeten we uit de
kwestie leren dat we in onze verhou
dingen met de Verenigde Staten voor
zichtiger moeten zijn en minder goed
gelovig. Het wordt tijd dat we ons
realiseren dat onze nationale belan
gen in Europa liggen, omdat daar de
beslissingen worden genomen die in
vloed hebben op de toekomstige ont
wikkeling van Polen."
Runa Hcllinga
Noorwegen
Zwitserland
Italië
Frankrijk
Oostenrijk
Zweden
Denemarken
Ierland
Finland
Duitsland
België
Spanje
Portugal
Canada
Ver. Staten |HKéS£J
De Body Mass Index (BMI) meet het
gewicht van een persoon in verhouding
tot het kwadraat van zijn lengte. Hoe
hoger het getal hoe groter het
overgewicht.
gewicht (in kg)
BMI
lengte1 (in m)
<18.5
ondergewicht
18.5-24.9
normaal
25,0-29,9
overgewicht
e3 zwaarlijvig
Percentage volwassen bevolking
met BMI (Body Mass Index) 30:
Japan
Nederland
ss»-
Gr.-Brittannië
anp - bron oeso krt sgn
Rob Hoedeman, bedrijfsarts van Ar-
boNed. „We eten netto iets minder
dan twintig jaar geleden, maar bewe
gen ontzettend weinig. Vroeger werk
ten meer mensen in de industrie, ston
den ze meer en gingen vaker op de
fiets naar het werk. Nu werken we in
de dienstverlening, achter een compu
ter." De cijfers spreken boekdelen. Be
gin jaren tachtig was nog zo'n 30 pro
cent van de volwassenen te zwaar.
Twintig jaar later is dat al gestegen
tot ruim de helft. „Er zijn geen aanwij
zingen dat die trend vermindert", zegt
Hoedeman.
„Oudere werknemers vormen het
grootste probleem. De leeftijd waarop
we onze gezondheid als goed ervaren
is dalende. Nu al zegt de helft van de
Nederlanders op hun zestigste géén
goede gezondheid meer te hebben.
Dat ligt dus nog onder de pensioenge-
rechtige leeftijd. Die mensen moeten
nog een tijd werken." Hoedeman ziet
de verontrusting van bedrijven om
zich heen grijpen. Bedrijven overstel
pen de arbodienst met vragen over ge
zond eten en bewegen op het werk.
„Ik voorspel dat werkgevers hun per
soneel meer gaan prikkelen om ge
zond te blijven."
De vraag is dan: mag de baas zich on
beperkt bemoeien met de leefstijl van
zijn werknemers? Inez de Beaufort,
hoogleraar medische ethiek aan de
Erasmus Universiteit in Rotterdam,
neemt haar kerstpakket - met kerst
kaart Op uw gezondheid! - als voor
beeld.
„Er zit een wéégschaal in We weten
niet of we moeten huilen of lachen. Te
genover mensen die dik zijn, vind ik
dit echt niet kunnen." Typerend voor
het huidige tijdsgewricht, vindt De
Beaufort haar kerstpakket. In Ameri
ka bemoeien werkgevers zich al lan
ger actief met de gezondheid van hun
personeel. „Kennelijk komt dat ook
hier naartoe", concludeert ze.
Toch valt een ethische grens moeilijk
te trekken, aldus de hoogleraar.
Het aanbieden van gezonde voeding
in de kantine en bedrijfssport kan
door de beugel, „maar als het stigmati
serend gaat werken voor bepaalde
groepen, schept het een klimaat van
vooroordelen. Daarbij zit de werkge
ver altijd in een wat dubieuze rol. Het
gaat fout als ze gaan controleren en
zeggen: zeg, zou jij niet eens gaan af
vallen?"
Vetzucht
Bedrijven zetten ondertussen vastbe
raden hun koei's uit om vetzucht van
de werkvloer te verbannen. De voor
man van werkgeversorganisatie
VNO/NCW, Bemhard Wientjes, liet
zich onlangs nog ontvallen dat werk
gevers niet langer willen opdraaien
voor de extra kosten van te dik perso
neel. „Hij sprak zijn zorg uit", sust
woordvoerster Angelique Heijle. „Be
drijven maken in toenemende mate
kosten omdat hun medewerkers niet
fit zijn."
Behalve retoriek houden werkgevers
ook een pleidooi: gezondheid van per
soneel moet een plek krijgen in de
CAO. FNV Bondgenoten voelt daar
vooralsnog weinig voor. Er zijn be
langrijker zaken te doen, vindt hoofd
afdeling arbeidsomstandigheden Jan
Waming. „Als we eerst afspraken ma
ken over normen voor werkdruk en til
len, dan kunnen we daarna praten
over gezonde kroketten."
Toch lijkt de toon gezet. Unilever
sloot pas geleden als een van de eerste
bedrijven een CAO af met daarin een
vitality check. Medewerkers kunnen
zich vrijwillig jaarlijks fysiek en men
taal laten controleren. „De filosofie is
dat gezonde werknemers minder ver
zuimen", zegt CNV-bestuurder Wim
Ramakers. „Mijn verwachting is zeker
dat meer CAO's dit voorbeeld zullen
volgen."
Unilever heeft ondertussen alweer een
nieuw gezondheidsplan voor het perso
neel klaarliggen. Personel Vitality,
heet het. Het moet medewerkers aan
sporen tot meer bewegen en gezonder
eten. Via een assessment kunnen me
dewerkers laten testen of ze liever
langs het strand wandelen of baantjes
trekken in het zwembad. Wie zijn per
soonlijke fitheidsplan volbrengt, ont
vangt een beloning van de baas: ver
goeding van de eigen bijdrage voor
het fitheidsplan.
„Als Unilever vinden we het heel ge
woon dat de werkgever zich de ge
zondheid van zijn werknemers aan
trekt", zegt Bernard Luten, medisch
directeur Europa. „Onze diëtiste kijkt
al tien jaar naar het aanbod in het be
drijfsrestaurant."
„Onze medewerkers op het hoofdkan
toor kunnen dagelijks een gezond pro
duct meenemen, een Knorr Vie-drank-
je of yoghurtdrink van Becel bijvoor
beeld. Voor werkgevers is het heel in
teressant te investeren in gezond per
soneel. Dat verdient zich vele malen
terug."
Hoe zit het met het werven van perso
neel? In de Verenigde Staten weigert
supermarktketen Wal-Mart al zwaar
lijvigen aan te nemen. Nederlandse
werkgevers zeggen in koor overge
wicht niet als selectiecriterium te ge
bruiken, tenzij het beroep een goede
conditie vereist. De Commissie Gelij
ke Behandeling krijgt inderdaad nau
welijks klachten van sollicitanten die
zijn afgewezen vanwege hun omvang.
Toch signaleert Hoedeman van Ar-
boNed ook in Nederland een verschui
ving. „Ik vind het een verschrikkelijk
moeilijke ethische discussie, maar ik
zie wel dat het opschuift. Tien jaar ge
leden was een rookverbod op de werk
vloer ook nog ondenkbaar. Ik weet
echt niet waar we over twee jaar
staan."
Dylan de Gruijl
De feiten
Ruim 40 procent van de volwassen
Nederlanders is te dik. Daarvan lijdt
10 procent aan obesitas, ernstig over
gewicht.
Zet de trend zich door dan lijdt in
2015 de helft van de volwassenen aan
overgewicht en bijna 20 procent aan
obesitas.
De jaarlijkse kosten van overge
wicht op het werk bedragen ruim 2
miljard euro per jaar.
Te dikke werknemers zijn - vergele
ken met slanke collega's - twee keer
zo vaak ziek, hebben vaker een uitke
ring en produceren 10 procent min
der.
Overgewicht leidt jaarlijks tot zo'n
40.000 nieuwe patiënten met ouder-
domsdiabetes, hart- en vaatziekten en
kanker.
Norm voor gezond bewegen: vijf
keer per week 30 minuten flink bewe
gen (tot je licht zweet) óf drie keer per
week 20 minuten stevig sporten.
De norm voor gezond eten:
Vrouwen: 2000 kCal per dag
Mannen: 2500 kCal per dag
