Kijk toch eens wat mij overkomt
In Holland waren de kinderen Mozart bijna dood
29
Jeroen Krabbé
veertig jaar in het vak
Brood niet
te missen
Tournee
van een
wonderkind
woensdag 30 november 2005
1 op de toneelschool
begon Jeroen Krab
bé met het bijhou
den van een plakboek. Om
veertig jaar later te kunnen
terugkijken op een carrière
die Nederland allang is ont
stegen. Een rondleiding door
het Archief Krabbé. „Kijk
toch eens wat mij overkomt.
Ik lach me rot."
Als je er eenmaal mee be
gint, kun je er niet meer
mee ophouden. Planken vol
plakboeken heeft Jeroen Krab
bé (acteur, regisseur, beeldend
kunstenaar) en daar kon hij pas
nog de recensies inplakken voor
zijn rol van Salieri in Amadeus.
Zijn terugkeer naar het toneel,
veertig jaar nadat hij afstudeer
de aan de toneelschool.
„Ik heb ook wel gedacht: ik hou
ermee op, ik lijk wel gek. Voor
wie maak je die plakboeken?
Voor niemand. Mijn kinderen
zijn er absoluut niet in geïnteres
seerd. En wat moet het toneel
museum met al die rommel?
Maar voor mij is het een per
soonlijk naslagwerk. Onlangs
was het 25 jaar geleden dat Sol
daat van Oranje in première
ging. Dan ga ik terug naar mijn
plakboeken en de dagboeken
die ik op de set bijhield. En dan
kan ik zo een interview geven,
alsof ik het op dat moment be
leef. Verder kijk ik er nooit in.
Ik word er zéér melancholisch
van. Iedereen lijkt wel dood."
Van de gesel van de slechte re
censie heeft Krabbé (60) relatief
weinig last gehad. Maar ook die
vindt haar plaats in het Archief
Krabbé. „Ik plak ze dan met af
gewend hoofd in. En ik lees ze
nooit. Bij filmrecensies kun je er
toch niets meer aan doen.
Maar toneel! Als er iets staat
over een detail van je rol, dan
komt elke avond die zin uit die
recensie weer rondspoken. Ac
teurs zeggen - en het is waar -
dat je goeie recensies binnen
een week bent vergeten, maar
dat je slechte recensies zeven
jaar met je meedraagt. Zó snijdt
het erin. Als ik zo'n ding tegen
kom, zelfs na jaren, dan lees ik
hem nog niet. Ik hoef niet de he
le tijd te horen dat ik fantas
tisch ben, maar ik hoef ook niet
te weten hoe erg ik ben. Dat
weet ik zelf ook wel."
De eerste foto: een piepjonge
Krabbé met verband om zijn
hoofd in Rouw past Electra.
„Eindexamen toneelschool met
Marja Kok. Dat had Guus Her
mus geregisseerd bij ons in de
klas. Guus Hermus, die mijn gro
te, grote held was op de toneel
school. Hij had me in de tweede
klas al een keer apart genomen,
voordat we de klas binnengin
gen: 'Jij hoeft je geen zorgen
meer te maken. Ik neem je onder
mijn hoede en ik neem je mee
naar Toneelgroep Centrum.' Als
of Zeus van de Olympus was af
gedaald om me te zegenen!" Vol
gende foto. Een jaar na zijn eind
examen speelt Krabbé zijn eer
ste hoofdrol in Liefde's loze les.
Jeroen Krabbé met Renée Soutendijk in De vierde man, 1983.
„Mijn eerste rol. Een gigantisch
succes. Ik werd bejubeld en
mijn naam verscheen in koppen
van kranten. Als een raket de
lucht in. Ook dat vond ik van
zelfsprekend. Dat was mijn
jeugd ook, denk ik. Ik was twin
tig! Ik vond Shakespeare makke
lijk. Je leerde die teksten uit je
hoofd en je deed het."
Soldaat
Een sprong vooruit naar de film
carrière van Krabbé. Soldaat
van Oranje, 1977: „Die vipruim
te achter het doek in Tuschinski
is toen gebouwd voor de premiè
re. De hele koninklijke familie
zou komen. Ik wist dat het bij
zonder zou worden, ja. Paul
(Verhoeven) was een heel gedre
ven iemand. En hij had geen ver
stand van acteurs. Nul! Nul! Ac
teurs waren hinderlijke dingen
die in de weg stonden. En hij
schreeuwde naar je door de scè
ne heen. Pak je das! Doe je das
om! Kijk naar links! Kijk naar
rechts! Ga zitten! En dat deed je
dan keurig. Hij krijste overal
doorheen. Ik speelde elke
avond. Dus moest ik elke mid
dag om drie uur weg om, zeg
maar, in Enschede te spelen en
dan kwam ik 's nachts weer te
rug op de set en dan werd ik in
de Noordzee gegooid."
Op de publiciteitsfoto voor De
vierde man is het heel jongens
achtige is verdwenen. De vierde
man heeft alles voor Krabbé be
tekend. Veel meer dan Soldaat
van Oranje is dit de film waar
mee hij is doorgebroken in het
buitenland. „Je moet onthouden
dat in Soldaat van Oranje de fo
cus op Rutger lag en bij De vier
de man lag die op mij."
Krabbé heeft een advies voor de
hele jonge generatie die ervan
droomt om in zijn internationa-
toen had ik geen goede agent."
Hij kreeg een tweede kans toen
De vierde man een internatio
naal succes werd. Hij regisseer
de en speelde in 1983 Het dag
boek van Anne Frank, maar had
al in zijn contract laten opne
men dat hij elk moment dat er
een internationale film zou
langskomen, van het toneel
mocht stappen. „Ik vóelde dat
le voetsporen te treden. Hij
heeft ze allemaal op de bank ge
had. ..En ik heb ze allemaal ge
zegd: Lieve schat, het heeft hele
maal geen zin dat ik je het adres
van mijn agent geef. Ga er naar
toe en verwacht helemaal
niets."
„Want je sluit achteraan in een
hele, hele lange rij. De enige ma
nier om in Hollywood de deur
op een kier te krijgen, is door
met een succes binnen te ko
men, dat op dat moment speelt.
Dan moet je er zijn. Met Soldaat
is me dat overkomen - maar
die Vierde man belangrijk ging
worden. Het staat ook in mijn
dagboek: 'Dit wordt 'm.' Dat
voelde ik aan mijn water."
Kippenvel
„Nobelprijswinnaar Harold Pin
ter heeft mij eigenlijk ontdekt.
Hij had De vierde man gezien en
hij had tegen de casting agent
Susie Figgis gezegd: 'Die jon
gen, die moet in Turtle diary',
waaxwoor hij het scenario had
geschreven. Ik speelde daarin
een heel kleine rol, een vieze
Hongaar. Ik weet nog goed hoe
foto privé-collectie Jeroen Krabbé
het kippenvel op mijn armen
stond, toen ze mij belde. Het is
toch ongehoord dat iemand van
zo'n importantie jou kiest. Of ik
een agent had in Londen? Nou,
nee."
„Tien minuten later werd ik ge
beld door Jeremy Conway. Wist
ik veel wie die mensen waren.
Dat dat de belangrijkste agent
van Engeland was. Of ik naar
Londen kon komen. Ik vervoeg
me bij hem, we zitten een uurtje
te praten en hij neemt me mee
naar een lunch die hij had geor
ganiseerd. Daar zat de tóp van
de casting directors die in Lon
den waren, ook Amerikanen. Ze
ven dames die met me wilden
babbelen om te horen hoe mijn
Engels was. Ik dacht 'het zal
wel'. Ik deed een beetje char
mant, gaf ze een handje en vloog
weer terug. En van al die men
sen heb ik werk gehad. Er zat
een vrouw bij die me een half
jaar later een van de hoofdrol
len in de nieuwe James Bond
gaf."
Een foto van Krabbé met de
Bond du jour Timothy Dalton
en Bond girl Maryam D'Abo.
Krabbé is de bad guy: Generaal
Georgi Koskov, de film heette
The living daylights (1987). „Ik
krijg nog elke dag twee of drie
brieven voor handtekeningen en
foto's naar aanleiding van de
Bond-film. Ik ben onderdeel
van een Bond-kwartet en ik ben
een vraag bij Trivial Pursuit. Er
hangt een foto van me in de kan
tine van de Pinewood Studio.
Daar hangen alle Bond-schur-
ken op een rij. Bond is een gou
den stempel in je acteurs-pas
poort. Bond is een diamant op
mijn cv."
En het was zoals je je filmma
ken voorstelt. „Zoals je denkt
dat Hollywood werkt: in limousi
nes, in privévliegtuigen. Je werd
voorgesteld aan koningen, kei
zers, premiers, iedereen vond
het leuk om op de set te komen.
Ik kwam in een wereld terecht:
ik wist niet eens dat die be
stond. We draaiden in de villa
van Forbes in Tanger, waar de
Matisses aan de muur hingen.
Dat ik ooit nog in een huis zou
komen waar Matisse aan de mu
ren hangt! Ik zakte door mijn
knieën. Ik werd voorgesteld aan
de Kennedy's in Washington.
Op de première in Engeland
werd ik voorgesteld aan Charles
en Di. Daarna heb ik haar nog
vier keer ontmoet. Heel erg
leuk. Je komt in een wereld die
Bond ook laat zien. Ik liet het
me aanleunen. Kijk toch eens
wat mij overkomt! Ik lachte me
rot. Wat gebeurt mij nu."
Diva's
Krabbé met de diva's. Hij speel
de de echtgenoot van Barbra
Streisand in The prince of tides
in 1991 en in datzelfde jaar
stond hij in Dynasty: the reu
nion tegenover Joan Collins.
„Zij is een ontzettend leuk
mens. Een heel onzekere vrouw.
Wat kan ze nou helemaal? Ze
heeft één rol. Een draad, meer is
het niet. Die rol bouwt ze uit tot
een imperium. Helaas sloot ze
een verkeerd contract af, want
toen ze bij Dynasty begon, had
ze geen werk. Ze zat voor tien
jaar vast voor een kutbedrag.
Maar goed. Ze zorgde wel dat ze
de ster werd. We draaiden on
der meer in een van de huizen
van Elton John, met, ik wil niet
overdrijven, wel veertig kamers.
Zó'n bespottelijk huis. Ik belde
naar huis: 'Raad nou eens waar
ik zit. Het is bespottelijk hier.'
Ik geniet daar wel van. Ik kijk
ertegen aan met de verwonde
ring van iemand die dat is over
komen. Ik ben helemaal niet bla
sé. Helemaal niet."
Na veertig jaar lijkt de carrière
met zijn terugkeer naar het to
neel helemaal rond. Het begon
met zijn presentatie van Alle
maal theater, de prestigieuze te
levisieserie over de geschiedenis
van het Nederlandse theater.
„Ik kwam zoveel passie en lief
de voor het theatervak tegen!
En voor de eerste keer in twin
tig jaar ging het bij me knagen.
En toen werd ik gebeld door dra
maturg Carel Alphenaar. Hij
vertelde dat ze bezig waren met
Amadeus met Marc Marie Huij-
bregts. 'En ze willen jou zo
graag voor Salieri.' Ik heb ja ge
zegd. Veel later realiseerde ik
me pas dat ik in 2005 veertig
jaar aan het toneel ben. En toen
hebben we er een jubileum voor
stelling van gemaakt. Het lijkt
allemaal heel logisch, maar het
zijn allemaal toevalligheden. Al
lemaal toevalligheden."
Mark Moorman
Wie wil er nou nog een
kunstwerk van Herman
Brood? Is de markt niet verza
digd met goedkope zeefdrukjes?
In Arnhem is volgende maand
een grote Brood-verkoopexposi-
tie.
Herman Brood had een droom:
kunst verkopen via de Weh-
kamp-gids. „Herman wilde in
elk Nederlands huis hangen",
zegt Koos van Dijk, zijn voorma
lig manager en beheerder van
Broods kunstzinnige nalaten
schap.
Vier jaar na de dood van Brood
lijkt er iets van die droom uit te
komen. Herman ligt vanaf deze
week bij de Blokker. Je kunt je
koffie drinken uit een Brood-ca-
puccino-kopje, whisky en long
drinks in Brood-glazen serve
ren, slapen onder een Brood-
dekbedovertrek, zijn kunst be
wonderen op speciale Brood-art-
prints. Alles goedgekeurd door
de erven Brood en van een kwali
teitspredikaat voorzien door
Coach Art, de firma van Van
Dijk.
Daarmee is Brood definitief de
weg van zijn kunstcollega Cor-
neille opgegaan. Diens werk
siert ook etiketten, serviesgoed
en pennensetjes. En net als van
Corneille vind je de zeefdrukjes
van Brood op praktisch elke
straathoek, in elke posterzaak
en cadeau-artikelen winkel, op
eBay en marktplaats.nl. Brood
is, als je goed kijkt, alom.
Knuffeljunky
Het komend jaar zal de aan
dacht voor werk en leven van
Nederlands voormalige knuffel
junky nummer 1 alleen nog
maar toenemen. In 2006 is het
vijf jaar geleden dat Brood een
eind aan zijn leven maakte door
van het Amsterdamse Hilton te
springen. Als hij dat niet had ge
daan zou hij volgend jaar zestig
zijn geworden. Op zijn verjaar
dag, 5 november, gaat een door
Jean van der Velde geregisseer
de speelfilm over zijn leven in
première. En als klapstuk krijgt
Brood een overzichtstentoonstel
ling in het Groninger Museum.
Brood is niet dood, hij leeft
voort. In ieder geval in zijn
werk. Wie zou denken dat Ne
derland langzamerhand wel een
beetje Broodmoe is, heeft het
mis. „Herman is nog steeds mijn
best verkopende kunstenaar",
zegt Richard van den Heuvel
van Amadeus Art.
Zijn bedrijf, waarin Broods
zoon Marcel zijn privécollectie
van vaders schilderijen en teke
ningen heeft ondergebracht,
mag zich naast Coach Art offici
eel Brood-dealer noemen.
Voor 10 en 11 december heeft
Van den Heuvel in congrescen
trum Papendal bij Arnhem een
verkoopexpositie rond Brood be
legd, de 'grootste ooit'. Daar
kan het publiek, onder de li
ve-klanken van Broods begelei
dingsband The Wild Romance
'250 verschillende werken' van
de kunstenaar kopen.
Brood maakte tussen 1985 en
het jaar van zijn dood ruim
4.500 schilderijen, een onbe
kend aantal tekeningen en ber
gen grafiek. Veel werk heeft al
zijn weg naar de consument ge
vonden.
Hans Gulpen
Tolgend jaar wordt herdacht dat Wolf-
I gang Amadeus Mozart 250 jaar geleden
erd geboren. Vooruitlopend daarop ver
heen onlangs het boek Mozart op reis. De
umee van een wonderkind, 1763-1766.
et boek bevat de eerste integrale vertaling
n de reisbrieven van vader Leopold en
Q reconstructie van alle trajecten van de
urnee. De grote componist Mozart was in
ederland; in Den Haag liet hij zelfs bijna
t leven.
opold Mozart was niet alleen vader van
talentvolle jeugdige musicus Wolfgang
nadeus en zijn oudere zus Nannerl, maar
rens hun ambitieuze impresario. Daarom
ganiseerde hij een grote tournee die zijn
inderkinderen buiten Wenen - in
est-Europa - roem zou brengen. Geduren
de hele tournee stuurde vader Leopold
luw reisverslagen naar een vriend in Salz-
J. Door die brieven weten we exact waar
familie Mozart destijds geweest is.
reis begon op 9 juni 1763 in Salzburg. In
n reiswagen die Leopold een half jaar eer-
rgekocht had in Bratislava, begonnen va-
r Leopold 43, moeder Maria Anna (42),
innerl (11) en Wolfgang (7) met een be
ende van 18 jaar aan hun grote reis door
iropa. Het zou een tocht worden van 1270
gen, waarin alles draaide om interessante
tmoetingen, concerten aan hoven en in
iziekzalen en vooral om geld, een thema
t vader Leopold zeer bezighield,
enkele Duitse steden, Brussel, Parijs en
inden - waar de jonge Wolfgang als clave-
list optrad aan diverse hoven en altijd en
eral doorging met componeren - volgde
iderland. Na de overtocht Dover-Calais
het gezin Mozart over de zogenaamde
stroute. een zandweg van Antwerpen
ar Rotterdam. De afstand van 80 kilome
Het gezin Mozart op reis
ter vergde 13,5 uur, onder meer door het ge
bruik van vier veerponten: over de Mark,
het Hollands Diep, de Oude Maas en de
Nieuwe Maas.
Over de route Rotterdam-Den Haag deed
het gezin 5 uur. Via Delftsche Schie, Noox-d-
einde, Haagse Poox*t, Hoogvliet anïveerde
men bij de stadsherberg aan het Zieken.
Het verblijf in NedexJand was vier weken
vertraagd door ziekten van Wolfgang en
Leopold in Lille. Nederland stond sowieso
niet op het programma. Het plan was om
via Milaan en Venetië terug naar Wenen te
reizen. Vader Leopold had zich laten oveire-
den om naar Den Haag te gaan door de vast
houdende Hollandse gezant in Londen. Prin
ses Carolina van Nassau-Weilburg, zuster
van de Prins van Oranje, stadhouder en
zoon van Willem IV, wilde dolgraag het bij
zondere kind zien. Door deze historische be
slissing was Mozart wel in Nederland en
niet in Spanje en Italië.
Leopold had achteraf geen spijt. Op 19 sep
tember 1765 schrijft hij: 'Nu moet ik u eer
lijk zeggen dat het me zou hebben gespeten
als ik Holland niet had gezien. Immers in al
le steden van Europa die ik gezien heb, is
het allemaal zo'n beetje hetzelfde.
Maar zowel de Hollandse dorpen als steden
verschillen volkomen van de overige Europe
se. Het zou te ver voeren daar nu uitvoerig
op in te gaan. Ik wil volstaan met de opmer
king dat de properheid van de Hollandse
plaatsen - die in de ogen van velen van ons
te overdreven lijkt - mij heel goed bevalt.'
Wat ook meegespeeld zal hebben is dat Nan
nerl 'brandde van verlangen' om naar Hol
land te gaan. Helaas was het lot haar niet
goed gezind. Tijdens haar verblijf in Neder
land was ze ernstig ziek: keelontsteking,
koorts, mogelijk pokken. Later is haar ziek
tebeeld omschreven als buiktyfus.
Terwijl Nannerl op haar sterfbed ligt in een
huurkamer in Den Haag, zit Wolfgang 'zich
in de andere kamer met zijn muziek te ver
maken'. Het echtpaar Mozart heeft dan al
vijf kinderen in het eerste halve levensjaar
verloren. Door een onwrikbaar geloof zijn
zij nuchter over de naderende dood.
Nannerl is nauwelijks genezen als op 15 no
vember ook Wolfgang zwaar ziek wordt. Va
der Leopold omschrijft het als 'brandende
koorts', het was tyfus. 'Zijn toestand werd
in vier weken tijd zo erbarmelijk slecht dat
hij niet alleen absoluut onherkenbaar was
geworden, maar zo vermagex*d was dat er
van hem alleen nog maar zijn tere huid en
kleine botten over wax-en.' Wolfgang raakte
op 1 december in coma door bloedvergifti-
ging. Hij lag acht dagen in bed zonder een
woord te zeggen. Bij Leopold ovex'heerste
opnieuw hoop en gelatenheid: 'Wat God
zendt, moeten we aannemen.' Hij weet zelfs
de hoge kosten als bron van aanhoudende
zorg te relativeren: 'De koekoek moge mijn
geld halen, als wij het vege lijf maar red
den.' Via zijn vriend laat hij diverse heilige
missen lezen in kerken in Wenen. Of dat
heeft geholpen, is nooit opgehelderd, maar
vast staat dat beide kinderen als door een
wonder hun ziekten hebben overleefd.
Ook in Nederland worden concerten gege
ven. In Amsterdam waren vanwege de
vastentijd alle openbare uitvoeringen
streng verboden. Toch mocht er een concert
gegeven worden 'omdat de verspreiding van
deze wonderbaarlijke gaven tot Gods lof
dient'. In de Manege aan de Lijnbaans
gracht werden uitsluitend instnimentale
werken van Wolfgang zelf uitgevoerd.
Vanuit Amsterdam gingen de Mozarts terug
naar Den Haag voor de feestelijke inhuldi
ging als erfstadhouder van prins Willem V
op 11 maart 1766. De prins was drie dagen
eerder 18 geworden.
Op het installatiefeest in paleis Noordeinde
speelde Mozart tijdens een groot banket on
der meer klaviervariaties op het popxilaire
Oi'angistische lied 'Laat ons juichen Batavie
ren', later door vader Leopold afgedaan als
'niemendalletjes'. Voor vader Leopold kreeg
de installatie nog een extra feestelijk tintje.
Hij ontving de vertaling van zijn Violinschu-
le in het Nederlands: 'Grondig onderwijs in
het behandelen van de viool'. Tijdens de
feestelijkheden kreeg hij een exemplaar aan
geboden van zijn tien jaar eerder geschre
ven lesmethode door boekdrukker Johannes
Enschede uit Haarlem.
Wolfgang schreef in Nederland zes sonates
voor klavier en viool en enkele aria's voor
prinses van Nassau-Weilburg.
Tijdens het verblijf in Nederland ontmoette
de altijd netwerkende Leopold zoveel men
sen 'dat hij er niet over schrijft uit angst
voor grootspraak'. Het Nederlandse verblijf
is al bij al een zware periode geweest voor
de familie Mozart. Aan het eind van het be
zoek groet Leopold zijn vriend 'namens
mijn drie maanden lang in de kamer gevan
gen gezeten vrouw en mijn uit den dode op
gestane twee kinderen.' Het gezin verlaat
Nederland na bijna acht maanden via Haar
lem, Amsterdam, Utrecht, Rotterdam, over
de Maas en een zeearm bij Moerdijk naar
Antwerpen op 18 april 1766. Terug in Salz
burg was Wolfgang bijna 11, met al een im
posante carrièi'e achter zich en een nog veel
grotere voor zich. Het verblijf in Nederland
duurde bijna acht maanden, van begin sep
tember 1765 tot eind april 1766.
Behalve een uitgebreid reisverslag aan de
hand van de brieven van Leopold bevat het
boek van Piet Vexwijmeren de gevolgde rou
te, alle medische recepten en alle composi
ties die Wolfgang tijdens zijn grote tournee
componeerde.
René van der Velden
Piet Verwijmeren: Mozart op reis. De tournee van
een wonderkind, 1763-1766 - Uitgeverij Walburg
Pers336 blz., 29,50.
