Onder water
kom je
ogen tekort
h v m
Zeefauna in Zeeland
dinsdag 22 november 2005
De kruiskwal is gemakkelijk herkenbaar aan de tekening op de
schijf. Het Kanaal van Goes naar Goese Sas en het Goese meer zijn
de enige plaatsen waar deze soort massaal voorkomt. De kruiskwal
leeft in zeegrasvelden, maar door de sterke achteruitgang van
zeegras is ook de kruiskwal veel schaarser geworden.
Het is een wat droge titel: Zeefauna in Zeeland. Maar er
schuilt een wonderbaarlijke, vervreemdende en ge
heimzinnige wereld achter. In het tweede deel van de serie
Fauna Zeelandica wordt het onderwaterleven in de Zeeuw
se stromen onthuld. Anders alleen voorbehouden aan dui
kers, ontrollen zich voor iedereen schitterende taferelen.
En dan gaat het nog slechts om een deel van de zeefauna:
sponzen, neteldieren, ribkwallen, wormen, tentakelklie-
ren, stekelhuidigen en zakpijpen.
Mosdiertjes genieten in Zeeland grote bekendheid als vormers van de zogenaamde levende stenen ofwel palingbrood. Er komen in de Zeeuwse wateren bijna vijftig verschil
lende soorten mosdiertjes voor en veel ervan zijn nergens elders in Nederland aangetroffen. De beroemde levende stenen worden gevormd door kolonies van het mosdiertje
Electra crustulenta. Ook wel bekend als de korstvormige vliescelpoliep.
Je komt ogen tekort. Het ene
dier toont nog mooier dan
het andere. Bijvoorbeeld de slib-
anemoon, een centimeters hoge
zuil met aan de top een tentakel-
krans. Of de zeeanjelier, die de
indruk geeft van een ouderwet
se plumeau. En de zeepadde
stoel, de grootste kwal van Ne
derland, waarvan de doorzichti
ge bol een doorsnee haalt van
wel veertig centimeter
Eigenlijk jammer dat dit moois
zich meestal verborgen houdt
onder de waterspiegel. Het leeft,
eet, wordt gegeten, plant zich
voort. De dieren, groot en klein,
hebben stuk voor stuk een rol in
de fascinerende onderwaterwe
reld. Een stukje van het mariene
leven in Zeeland trekt in het
nieuwe boek voorbij; er zijn nog
drie delen voorzien om. al het bij
zondere blauw voor te stellen.
„Zwevend of zwemmend in het
water, maar ook vastgehecht
aan of ingegraven in de bodem
komen heel veel verschillende
soorten dieren en wieren voor",
merkt mede-samensteller Domi
nique Willemse op. „Ze kunnen
er heel fraaie levensgemeen
schappen vormen."
De aan- of afwezigheid van soor
ten is sterk verbonden met de ge
tijdenbeweging. Vanaf de dijk
kijkend naar beneden zijn duide
lijk verschillende banen te zien,
evenwijdig lopend aan het wa
teroppervlak. Elke zone heeft
een eigen kleur en eigen vormen
van leven. Grofweg zijn er twee
zones: één die altijd onder water
ligt en één die dankzij het getij
regelmatig droogvalt (het inter-
getijdengebied). Het is geen
scherpe scheiding, tussen de zo
nes bevinden zich overgangsba-
nen, Elke plek kent zijn bijzon
dere leven.
Helemaal bovenaan, en het bes
te zichtbaar vanaf land, ligt een
spatzone. Dieren die daar willen
overleven, moeten bestand zijn
tegen zeer extreme omstandighe
den, met wisselende zoutgehal
ten, temperaturen en vochtig
heid. Dit deel van de zeewering
is meestal gelig gekleurd, met
eronder een donkere band. Geel
door de korstmossen, donker
door de blauw- en groenwieren.
In het intergetijdengebied zijn
niet alleen eb en vloed van be
lang. Het voorkomen van dieren
wordt er ook bepaald door de
soort dijkbekleding (basalt, be
ton, asfalt), de ligging ten op
zichte van de zon, de helling van
het talud en de sterkte van de
golfslag. Er zijn verschillende
wiersoorten te vinden en daar
tussen zeepokken, alikruiken,
paardenanemonen en tegen
woordig ook de door de mens
uit het buitenland geïmporteer
de Japanse oester.
Het gebied dat altijd onder wa
ter ligt bevat bovenin - tot circa
3,5 meter-NAP, afhankelijk
van de troebelheid van het wa
ter - veel wieren. Dieper gaand
zweeft er plankton of zwemmen
vissen en ribkwallen. De meeste
dieren bevinden zich op de bo
dem - op een harde ondergrond
en levend op of in een zand- of
slibbodem. Sommige hechten
zich op een bepaalde plaats vast
(zoals mossels), sommige zijn
mobiel (zoals zeesterren en krab
ben).
Harde rotskusten komen in Zee
land niet voor, maar de mens
heeft dit keer een handje gehol
pen. Er zijn kunstmatige rots
kusten: dijken, sluizen, pijlers,
havens, kustriffen en scheeps
wrakken. Op deze rotskusten
wordt de grootste rijkdom aan
soorten aangetroffen. Eén voor
beeld: de snotolfDeze vis komt
in het voorjaar naar de Zeeuwse
wateren en zet eitjes af op een
harde ondergrond. Het manne
tje is in de paaitijd prachtig ge
kleurd, donkerblauw met oranje
buik. Hij bewaakt de eitjes tot
ze uitkomen. De vis beschikt
over een speciaal gevormde
buikvin waarmee hij zich goed
aan de stenen kan vasthouden.
De natuur houdt overal reke
ning mee.
In haar opleiding tot biologe
kreeg Dominique Willemse wat
van de onderwaterwereld mee.
Die ging pas echt voor haar le
ven toen ze op aanraden van een
vriend leerde duiken. „Ik reali
seerde me niet dat er zoveel le
ven onder water aanwezig is.
Bij het duiken ben ik van de ene
verbazing in de andere gevallen.
Het is geweldig als je dat mee
kan maken."
Het bijzondere van Zeeland-on
der-water is volgens haar de gro
te variatie. „Misschien lijkt het
niet zo kleurrijk als in de tro
pen, maar ik vind het in Zee
land veel mooier. Als je beter
kijkt, kun je ook schitterende
kleuren zien. Het gaat hier van
heel eenvoudige organismen, zo
als anemonen en poliepen, tot
heel ingewikkeld gebouwde or
ganismen, zoals de zakpijpen.
Die zien er uit als een dotje kled
der, maar het is een heel inge
nieus gebouwd beestje."
Het boek Zeefauna in Zeeland
omvat naast de uitgebreide, rijk
geïllustreerde soortbeschrijvin
gen en een algemene inleiding
ook hoofdstukken over de typo
logie van de deltawateren en de
geschiedenis van het zee-onder
zoek in Zeeland. Er is door een
reeks deskundigen aan meege
werkt, die allemaal hun 'eigen'
soorten koesteren en daar dan
ook veel over weten te vertellen.
Begin december wordt Zeefau
na in Zeeland gepresenteerd en
is het ook in de boekhandels ver
krijgbaar, of bij stichting Het
Zeeuwse Landschap, die het ver
schijnen van de reeks Fauna
Zeelandica verzorgt.
Rinus Antonisse
Zeefauna in Zeeland. Deel 2 van
de Fauna Zeelandica. Redactie
Rob Leewis, Dominique Willem
se, Petra Sloof en Chiel Jacobus-
se, met medewerking van Ron
Ates en Marco Faasse. Uitgave
Stichting Het Zeeuwse Land
schap, Heinkenszand. Prijs
€17,50.
