Egel kruipt onder zijn deken
c
Onze Leydekker zat
daar mooie muziek te maken
Oe kom nou
die beuterletter
toch zo taoi?
Nieuwe raadkaart
dinsdag 22 november 2005
V;.v,
foto Vildaphoto
Eén van de meest tot de
verbeelding sprekende
dieren die om ons huis rond
scharrelen, is ongetwijfeld
de egel. Er is menig kinder
boek geschreven met een
egel in de hoofdrol. Dankzij
het mooie weer van de afge
lopen tijd, zijn de egels nog
lange tijd actief geweest.
Normaal beginnen egels zo
dra de nachten kouder wor
den - vaak in oktober al -
aan hun winterslaap.
Door de lange nazomer heb
ben egels ruimschoots de
tijd gehad om een vetreserve op
te bouwen. Dit is ook wel nodig,
want zodra ze aan hun winter
slaap beginnen, verliezen ze de
eerste tijd tot vier gram gewicht
per dag, later nog maar één tot
twee gram. Het gewicht van een
volwassen egel is ongeveer één
kilo. Egels moeten dus heel wat
reserve opbouwen om de winter
door te komen.
Tijdens zijn winterslaap daalt
de temperatuur van een egel
van 38 graden naar 4 graden en
daalt de hartslag van honderd
tot honderdvijftig keer per mi
nuut naar twintig keer per mi
nuut. De ademhaling gaat dan
nog maar heel langzaam. Als
extra hulp bij het overwinteren
maakt de egel gebruik van de zo
genaamde overwinteringsklier.
Dit is een vetklier die een bruin
vet afscheidt, dat dient als een
soort elektrische deken. De vet-
cellen zijn groter en bevatten
meer vetdruppels dan de norma
le witte vetcellen. Ze kunnen
twintig keer zoveel warmte vrij
maken. De warmteproductie
van de egel neemt bovendien toe
als de temperatuur daalt. Daalt
de temperatuur te veel, dan
neemt de hartslag van de egel
toe. Daardoor wordt hij warmer
en kan dan zelfs weer een poosje
actief zijn. De egel zal zelden
een half jaar achter elkaar sla
pen. Soms wordt hij tussendoor
even wakker en eet hij wat. Een
winterslaap kan tot april duren.
Een egel is een nachtdier. Hij
gaat een aantal keren per nacht
erop uit om voedsel te zoeken.
Het kan geen kwaad om bij te
voeren, zolang het maar bij bij
voeren blijft. Het beste kun je ze
kattenvoer geven en water om
De PZC sponsort Het Zeeuivse
Landschap. In 'Natuurlijk Zee
land' doen medewerkers van deze
stichting verslag van wat er speelt
in de Zeeuwse natuurgebieden: on
verwachte vondsten en bijzondere
gedragingen passeren wekelijks de
revue. En natuurlijk ook de succes
sen en mislukkingen in het beheer.
te drinken. Geef nooit melk, dat
kan diarree veroorzaken. Daar
naast kan het ertoe leiden dat
het diertje uitdroogt. Zelf zoekt
de egel slakken, insecten en wor
men. Daarmee is de egel een nut
tig dier. Bij dreigend gevaar kan
een egel zich helemaal oprollen.
Het is dan een stekelige bal.
Liefdesleven
Het liefdesleven van de egel
lijkt misschien een stekelige aan
gelegenheid, maar dat valt wel
mee. Het voortplantingsseizoen
ligt tussen mei en juli. In augus
tus of september kan er nog een
tweede worp plaatsvinden. Het
vrouwtje zal eerst niets van het
mannetje willen weten, maar
het mannetje laat zich hierdoor
niet afschrikken. De dracht
duurt 31 tot 40 dagen. De jon
gen zijn zo'n zes centimeter
groot, blind, doof en volkomen
hulpeloos. Ze wegen tussen de
negen en achttien gram. Ze heb
ben buigzame stekeltjes; pas na
een aantal weken krijgen ze ste
kels met een donkere band in
het midden. Als de jongen na
bijna twee a drie maanden zelf
standig zijn, verdrijft de moeder
ze. De jongen blijven vaak bij
elkaar, ook tijdens de winter
slaap. Dit vergroot hun overle
vingskansen. Een egel is volwas
sen na negen a elf maanden.
Wat kunnen wij doen om egels
te helpen overleven? Egels kun
nen goed zwemmen, maar uit
een vijver met steile kanten kun
nen ze niet klimmen. Zorg daar
om voor een soort trapje met
gaas omwikkeld zodat ze hier
langs uit de vijver kunnen ko
men. Gebruik geen slakkengif
en zet ratten- en muizengif zo
hoog dat ze er niet bij kunnen.
Laat een nest met jonge egels
met rust. De moeder komt pas
terug als er niemand meer bij
haar kroost is. Verplaats een
egel niet omdat u denkt dat hij
niet veilig is, behalve als hij op
straat loopt.
Wie het leuk vindt om een egel
onderdak te verschaffen, kan
een egelhuis maken. Dat kan
een vrij eenvoudig, ongeverfd
houten huisje zijn, van ongeveer
vijftig bij vijftig centimeter met
een aparte slaapdoos. Zorg voor
voldoende ventilatie-openingen
en bedek het geheel met tuinaf
val. Er zijn ook kant-en-klare
huisjes te koop. Een egel ver
huist wel regelmatig, maar zal
op een gegeven moment weer te
rugkomen. In het voorjaar moet
het huisje schoongemaakt wor
den en de slaapdoos worden ver
vangen. Een compost-of blad-
hoop is ook een goed onderko
men voor de egel.
Kitty Galle
Floor ei vö iedereên een
woord. Ie ei aoltied een
hoeie zin, Floor stae d'aoltied
klaer om 't ellepen en ie zit vol
hrappen. Je kan hin betere
schoönzeune ebbe as Floor. He-
woon een aordige vent van ach
ter in de twintig, helukkig he-
trouwd en eêl rieke mee z'n
kind, een joentje van viere.
Mè Floor is natuurlijk ook mè
een mens. Dus ei t'un ook z'n
hebreken. Wie nie Floor ei 't
hraog en overal over aol z'n
vrienden en kennissen en dan
zei t'un d'r ook eêl hraog bie, da
ze aol véé vó z'n bin. Ie schept'
er eihenlijk wè es over op. En
Floor ei véé kennissen, wan ie
komt op eêl vee plekken. Ie is
chaffeur op een vrachtwaehen
en ie briengt aolerlei diepvries
spullen nè bakkerieën, iedere
dag. En omda ze aol nóha vó z'n
bin, krieg t'un onderwehe wè es
ies vó tuus. les lekkers, vers uut
den oven. Noe zie Floor d'r hoed
hezond uut, dus di oef t'un 't nie
vó te doen, mè 't is een leuk he-
baer en ze heniete d'r tuus mee
z'n drieën van. Kiek, en di ei
Floor't noe wè es over mee z'n
collehas. En die collehas kriehe
nie zó vee as Floor. En di ebbe
ze 't dan onder mekaore wi over.
Noe weunt 'er éên van z'n colle
has naest de bakkerie van Klaos-
se. Di kom Floor iedere dag. Die
colleha ei an Klaosse hevrohe of
t'un mee wil doe an een hrap
mee Floor, 't Moe te maeken eb
be mee de dingen, die d'n aol
kriegt. En zoas julder wete, is
Floor aoltied in vó een hrap.
Bakker Klaosse belooft, dat'un
mee za doe...
Sinterklaos
Het is de weke vó sinterklaos, as
Floor op een vriedag, bie z'n ron
de, nóha een paer beuterletters
kriegt bie de bakkers. Te vee vó
drie personen en éên weekend.
Noe ao d'n d'r natuurlijk wè een
paer in de vriezer kunne doe, mè
ie docht: 't is zaoliher te heven
dan te kriehen en dirom brocht'
un z'n buren an weerskanten
zó'n lekkere verse beuterletter.
De buren waere d'r wè content
mee, zó'n hróte 'M', vol spijs.
Floor henoot van d'n aandacht,
die d'n kreeg en ie zei d'r drek
bie, dat'un d'r natuurlijk zelf
ook nog éên ao. Mè je kon toch
nie weken an een stik beuterlet
ter ete. Ie moes toch a oplette op
de lijn. Tot iertoe niks bizon-
ders. Iedereên kon 't weekend in
mee een hoeie zin.
Noe komt d'r bie bure De Wilde
die zaeterdag bezoek. Je beh-
riept, bure ao d'r d'r aordigheid
in om de visite een stikje beuter
letter van buurman Floor an te
bieën bie de thee. Mè toen a ze
an't snieën hieng, kwam 't mes
nie verder dan de knapperige
buutenkant. Ze ao 't a vlug in de
haoten, dat'er op de plekke, wi
de spijs zou moete zitte, een dik,
taoi touwe was gebakke. Ze
schrok wè even. 'Klaasse, altijd
kwaliteit', stoeng er op die dóze.
Wat moest Jans de Wilde di noe
mee an. Was 't een hrap van
Floor? Die ao aoltied hrappen.
Ze kwaeme d'r nie uut en bie de
theevisite kwam noe mè een he-
woon koekje.
's Aevens is ze toch mè even nè
buurman Floor hehae. „Nie
vers? Een bitje taoi?" Floor
kiekt zó effe, da Jans de Wilde
êlemaele hae twufele. As t'un
hrap van Floor is, dan kan'un
eêl hoed toneêl spele. Ie zou 't
noe toch wè kunne zeie, docht
ze.
A ze de dóze openmaekt, bliekt
Floor eêl verrast te wezen. Een
touwe in de beuterletter? Oe
kan dat noe? Klaosse is toch een
eêl hoeie bakker. Is 't dan toch
hin hrap? Is 't een verhissing?
Nae lang anouwen neem Jans
toch nog een alleve 'echte' beu
terletter mee. Ze weet eihenlijk
nie wat a ze d'r van moe dienke.
Op maendagochen is Floor wi a
vroeg op pad. Ie doe z'n ronde
wi en natuurlijk komt'un ook
bie bakker Klaosse an. Of een
even nè de wc mag? Natuurlijk,
achter in de bakkerie is een wc
vó 't persóneêl. Nae een stuitje
kom Floor wi trug. Ie loopt nóha
moeilijk en eêl hebohe. Ie voel
z'n eihen duudelijk nie lekker.
„Eé, Floor, di angt een touwe
uut je broek van achter", roept
éên van de knechten. Noe ziet
iedereên 't. Vanaf z'n broeksrie-
me angt een vies, raefelig touwe
nè benee. Floor draoit es in de
ronde en bluuft dan hoed nè bak
ker Klaosse kieke. Ie kreunt,
kort mè krachtig, zódat
iedereên 't kan ore: Jae, dat
kan. Di zit ik a eêl 't weekend
mee...
Frans van der Heijde
Agenda:
De Zeeuws-Vlaamse dialectzan
ger Piet Brakman treedt zondag
(27 oktober) op in het Kerkje
van Ellesdiek (Ellewoutsdijk).
Aanvang: 14.30 uur. Toegang
kost €8,-. Reserveren via
kerkje@ellesdiek.nl of
0113-351317.
Onder de stroom inzenders
voor de raadkaart van afge
lopen week ook een behoorlijke
groep die het bij het verkeerde
eind had: Middelburg, Vlissin-
gen en zelfs een keer Veere wer
den als locatie genoemd. Maar
de juiste oplossing is het Haven
park in Zierikzee met de muziek
tent.
Die muziektent maakte jeugd
herinneringen los bij een aantal
inzenders. Zo schrijft de in Zie
rikzee geboren Tonny de Vries
uit Middelburg: „De muziektent
nam in mijn kinderjaren een be
langrijke plaats in. Kunst en
Eer, de harmoniekapel, gaf daar
vaak een feestelijke uitvoering.
Mijn vader had een knecht in
dienst, genaamd Leydekker, die
lid was van die harmonie. Als
hij ging oefenen, bracht hij zijn
instrument, een grote glanzende
koperen hoorn, alvast mee naar
de drukkerij. Als wij vroegen
'Leydekker, speel eens een liedje
voor ons', dan nam hij de indruk
wekkende hoorn op (hij ver
dween er zelf bijna in) en bracht
voor ons een prachtige melodie
ten gehore. Als er een uitvoering
was in de muziektent, was ik
heel trots want onze Leydekker
zat daar dan toch maar mooie
muziek te maken. De glorie
straalde ook een beetje op mij
af."
C. Fase uit Sint-Annaland be
schrijft de historie van de mu
ziektent: „Als herinnering aan
het koninklijk bezoek in 1907
werd op het Havenpark een mu
ziektent gebouwd. De kosten be
droegen toen 1.225 gulden. Het
feestcomité dat het bezoek had
voorbereid, bracht 1.100 gulden
bijeen. Gemeentebouwmeester
C. Swartbol leverde het ont
werp. De tent werd gemaakt
van gewapend beton. Een deel
van het ijzerwerk werd vervaar
digd door leerlingen van de am
bachtsschool. Op 31 augustus
1908 werd de tent officieel in ge
bruik genomen. Die dag werd de
verjaardag gevierd van de konin
gin. Burgemeester mr. H. C.
Moolenburgh hield een rede tot
de leden van de raad en het feest
comité. Met een 'lang leve de ko
ningin, lang leve haar gemaal',
besloot hij zijn speech."
Izaak Mabelis uit Noordwelle
vertelt dat de muziektent een ge
liefde speelplek was voor de Zie-
rikzeese jeugd. Hij schrijft ver
der: „Op de foto, zo rond 1910,
staan aan de linkerkant impo
sante gebouwen met daarin on
der andere de kledingzaak van
J. Labzowski. Die naam herin
nert ons aan de joodse bevol
kingsgroep die in die tijd in Zie
rikzee leefde en werkte. Rechts
van Labzowski stond tot 1903
de drukkerij van Lakeman en
Ochtman. Dat was toen nog een
stoomdrukkerij, die op verschil
lende punten in Zierikzee heeft
gestaan. Hier drukte men de al
om bekende Zierikzeesche
Nieuwsbode, boeken en ander
handelsdrukwerk. Naast dit
pand woonde Sjoerd Klimmer
boom. Hij was tot 1927 dirigent
van Kunst en Eer en een zeer be
kende klokkenist, ofwel beiaar
dier. Verder woonde op Haven
park D 410 (thans nr. 23) de da
mes Joppe. Deze dames hadden
op het gebied van wol en zijde
veel te bieden aan het publiek
van Zierikzee en omstreken."
Kees van der Maas uit 's-Heer
Abtskerke schrijft dat de foto
„een beeld geeft van het Haven
park, gezien vanaf de overgang
van Havenplein naar Haven
park. In een van de voorname
panden zetelde het kantonge
recht van Zierikzee (allang opge
heven). Verder waren er huizen
waarin een huisarts en een nota
ris hun praktijk uitoefenden. He
lemaal aan het eind, nog nauwe
lijks zichtbaar, was de rooms-ka-
tholieke Comeliastichting (des
tijds bejaardenhuis) gevestigd.
Later had de PZC op het Kraan
plein, rechts aan het eind buiten
beeld, een redactiekantoor van
1957 tot 1963."
Jan Bergmans uit Heinkenszand
schrijft over het Havenpark en
Havenplein: „Beide namen ge
ven aan dat hier vroeger water
stroomde. De nog bestaande
Oude Haven (nu in gebruik als
Museumhaven) liep verder door.
De naam Schuithaven, verderop
gelegen, herinnert daar ook nog
aan. Ter hoogte van de Gasthuis-
kerk bevond zich tot ver in de
19e eeuw de Steenen Brug. Het
Kraanplein, bij de fontein, ken
de toen een ophaalbrug." Nog
een stukje historie van de Mid
delburger C. F. Stevense: „Het
Havenplein ontstond ten gevol
ge van de in 1872 gedempte bin
nenhaven. Toen in 1891 een an
der deel van de Oude haven
werd gedempt, werd het toen
ontstane Havenpark aan het
plein toegevoegd."
Niemand weet wie de personen
op de foto zijn. Een inzendster
meent dat de foto in de zomer is
genomen vanwege de 'luchtige
kleding'.
Annemarie Zevenbergen
De waardebonnen gaan naar:
J. Verrijzer, Colijnsplaat, J. J.
Geleijnse, Zierikzee en L. Knol,
Burgh-Haamstede.
Het lijkt bijna een staatsieportret, deze nieu
we raadkaart uit de collectie van Hans Lin-
denbergh. Links op de foto een aantal markante
gebouwen met als blikvanger het hotel op de voor
grond.
De gebruikelijke vraag is: om welke plaats gaat
het? Nadere informatie over de situatie toen en nu
is welkom. Misschien dat er ook lezers zijn die
iets meer weten over de personen op de voor
grond.
Oplossingen kunnen tot en met uiterlijk zaterdag
26 november worden gezonden naar: Redactie
PZC Buitengebied, postbus 31, 4460 AA Goes; fax
0113-315669; e-mail redactie@pzc.nl.
Onder de inzenders van een goede oplossing wor
den drie waardebonnen verdeeld.