»zc
Spel rond berg
van de Yucca's
Hoe en waar
slaan wij
radioactief
afval op
factie bijlagen: 0113-315680
Hpzc.nl
j;31,4460 AA Goes
wrtentie-exploitatie.
1 j pn Midden-Zeeland: 0113-315520;
^Vlaanderen: 0114-372770;
Saai: 020-4562500.
lerdag 19 november 2005
Onderwijs in de
wonderen Gods
Opgeruimd staat netjes. Nou
ja, voorlopig dan. Het radio
actief afval dat in Nederland is
geproduceerd, ligt voor een jaar
tje of honderd veilig opgeslagen
bij de Centrale Organisatie voor
Radioactief Afval (Covra) in Vlis-
singen-Oost. Tijd genoeg om na
te denken over een definitieve
bergplaats voor het nucleaire
grofvuil dat duizenden jaren ge
vaarlijke straling blijft produce
ren.
Het samenwerkingsverband voor
regionale en internationale on
dergrondse opslag Arius (de afkorting
van Association for Regional and In
ternational Underground Storage)
koestert zich niet met de illusie dat de
eindberging een kwestie van de lange
termijn is. Sinds dit jaar onder voorzit
terschap van Covra-directeur Hans
Codée vraagt Arius aandacht voor de
beslissingen die over de toekomstige
opslag van radioactief afval moeten
worden genomen.
Zoutkoepels, diep in de ondergrond
van het noordoosten van Nederland,
zouden een oplossing kunnen bieden
voor het afval dat nu nog in de opslag
bunker en -loodsen van Covra ligt. In
andere landen wordt ook aan diepe,
stabiele kleilagen en graniet gedacht.
Het gaat om plekken waar het afval,
zoals Codée het uitdrukt, 'geen bedrei
ging vormt voor toekomstige bescha
vingen'. Landen die kernenergie in
het groot toepassen, zoals Duitsland
en Frankrijk, zijn al volop bezig met
voor-bereidingen voor de eindberging
van hun afval. Ook Zweden en Fin
land zoeken eigen oplossingen.
Samen
Codée: „De grote vraag is: gaan alle
landen die langlevend radioactief af
val hebben hun eigen eindberging aan
leggen of doen we het samen. Daar
mee heb je het probleem meteen ge
schetst. Iedereen roept natuurlijk: sa
men doen. Maar als ver-volgens af-
I .,r wachtend naar elkaar wordt gekeken,
kom je er nooit uit." Het nimby-syn-
droom (not in my back yard - niet in
mijn achtertuin) ten voeten uit.
In Nederland is becijferd dat eindber
ging voor het afval uit de kerncentra
les Borssele en Dodewaard, uit de on-
I derzoeksreactoren van Delft en Petten
en voor andere langlevende isotopen
1,3 miljard euro kost. Er wordt al keu
rig voor gespaard. In de prijs die
Covra haar klanten berekent, is een
toeslag opgenomen die, rente op rente
inbegrepen, over honderd jaar pak
weg het benodigde bedrag oplevert.
Codée: „Da's wel een hoop geld voor
een relatief klein beetje afval. Niet erg
doelmatig, zeker als je bedenkt dat al
le kleine producenten van radioactief
afval zo'n investering moeten doen."
Locaties
Hij wijst op twee kaarten: mogelijke
locaties voor eindbergingen voor ra
dioactief afval in de Verenigde Staten
en Europa. Op die van de VS twee lo
caties: een voor militair en een voor
civiel radioactief afval. Op die van Eu
ropa staan twintig sterren. „Zoveel
gelijke oplossingen voor het afvalpro
bleem. Uiteindelijk besloot het minis
terie om al het (niet-militaire) nucleai
re afval in de Verenigde Staten bijeen
te brengen op één plek in het land, ver
van bevolkingsconcentraties af en
diep in de aardkorst.
De afvalberg zou onder Yucca Moun
tain in Nevada, 150 kilometer noord
westelijk van Las Vegas, worden weg
gestopt. President George Bush nam
het bergingsplan in 2002 over en zette
daarmee een punt achter de jarenlan
ge discussie. En passant werd beslo
ten om al het atoomafval uit militaire
objecten en ontmantelde raketten en
bommen ondergronds te bergen in
Carlsbad, New Mexico.
Verzet
Bush dacht een groot nationaal pro
bleem te hebben opgelost, maar hij
miskeek zich op het verzet van de
staat Nevada en bewoners van het
woestijngebied.
Nevada tekende bezwaar aan tegen de
bouw van het opslagcomplex, een kar
wei dat door Bush gegund was aan
Plalliburton, het grote bouwbedrijf
dat ooit geleid werd door vice-presi
dent Dick Cheney, maakte bezwaar
tegen milieuvergunningen en beticht
te de centrale overheid ervan om het
probleem van het atoomafval te expor
teren naar de dunbevolkte staat, in de
wetenschap dat de publieke veront
waardiging (in aantal) niet zo groot
zou zijn. De staat Nevada huurde
voorts wetenschappers in om aan te
tonen dat de lokatie niet geschikt was.
Het ministerie van Energie had voor
Yucca Mountain gekozen omdat de on
dergrond geologisch stabiel zou zijn.
Nevada bestreed dat, door erop te wij
zen dat het gebied grensde aan Death
Valley, de diepste slenk op het Ameri
kaanse continent en daarmee bewijs
van geologische instabiliteit. Toen
vier jaar geleden Las Vegas een aard
beving van 5,4 op de Schaal van Rich
ter te verwerken kreeg hoefde Nevada
niet eens meer op zoek naar verdere
bewijslast. Waar het ministerie van
Energie ook aan voorbijging, was de
aanwezigheid van water in de grondla
gen van de bergrug. Water dat de va
ten afval zou kunnen doen roesten.
Weer sloeg de staat aan het procede
ren tegen het ministerie.
Ondanks de vele procedures blijft Hal
liburton, weliswaar stap voor stap,
bouwen aan de bunkerberg. De werk
zaamheden vlotten echter niet. Bush
had er in 2002 op gerekend dat de on
deraardse afvalbunker in 2007 in ge
bruik zou kunnen, worden genomen.
Daar ziet het lang niet naar uit. Te
meer ook, omdat grondeigenaren in
wijde omtrek van Yucca Mountain nu
weigeren om grond te verkopen aan
het ministerie. Grond waarop wegen
en spoorwegen zouden moeten komen
te liggen van en naar het bunkercom
plex. Zonder die verbindingen kan de
enorme berg afval van 80.000 ton
nooit een rustplaats vinden onder de
berg van de Yucca's.
Conny van Gremberghe
Nadat de Amerikanen op 16 juli
1945 met succes de eerste atoom
bom in de woestijn van New Mexico
tot de ontploffing hadden gebracht,
rolde de wereld het atoomtijdperk in.
Het team van de vader van de Ameri
kaanse A-bom, Robert Oppenheimer,
werd ten dele ontbonden. Enkele ge
leerden uit die groep kregen de op
dracht om kernenergie ook voor com
merciële doeleinden bruikbaar te ma
ken. Walter Zinn en zijn mensen stre
ken neer in het centrum van het onher
bergzame Idaho om daar, dertig kilo
meter ten zuiden van het nietige
plaatsje Arco, de eerste kernreactor te
bouwen voor vreedzame doeleinden.
Race
Terwijl Zinn en de zijnen aan het dok
teren waren, deden de Russen in Ob
ninsk, zestig kilometer zuidelijk van
Moskou, hetzelfde. Wie zou de race
winnen? Op 27 juni 1954 slaagden de
Russen er in om hun eerste experimen
tele centrale aan de praat te krijgen.
Zij wisten echter niet de met nucleai
re energie opgewekte elektriciteit bij
mensen thuis te krijgen. De Amerika
nen gelukte dit wel.
Op 17 juli 1955 brandden in Arco alle
lichten, koelkasten en tv's ruim twee
uur op atoomstroom opgewekt door
de Experimental Breeder Reactor
no. 1 (EBR-1). De kleine centrale - te
genwoordige een nationaal monument
- zou tot 1964 in gebruik blijven.
In de halve eeuw die het atoomtijd
perk nu duurt zijn er wereldwijd meer
dan vijfhonderd kerncentrales in ge
bruik genomen. Zo'n 440 zijn nog ope
rationeel, waarvan bijna een kwart in
de Verenigde Staten. De voorbije ja
ren hebben die centrales - los nog van
het militaire complex - een berg
zwaar radioactief afval van bijna
80.000 ton veroorzaakt. Afval dat ligt
opgeslagen op 131 lokaties in 39 sta
ten.
De meeste staten zijn absoluut niet ge
lukkig met deze situatie en drongen
jaren achtereen bij de federale over
heid aan op een oplossing van het af
valprobleem. Twintig jaar hebben we
tenschappers in opdracht van het mi
nisterie van Energie gezocht naar mo
eindbergingen op zo'n klein gebied.
Dat moeten we toch zien te voorko
men. Niet alleen vanwege de kosten,
maar ook met het oog op het milieu.
En je kunt afval dat op een beperkt
aantal plekken is opgeslagen beter be
veiligen dan wanneer het veel meer is
verspreid." Bij dat laatste speelt na
tuurlijk ook terrorisme een rol. Opge
slagen radioactief afval is weliswaar
ongeschikt om er een kernbom van te
maken, maar een terrorist die er met
gewone explosieven weet bij te ko
men, kan toch heel wat aanrichten.
Ook landen zonder kernenergiepro
gramma kennen het afvalprobleem.
Codée: „Griekenland - geen kerncen
trales - zit bijvoorbeeld wel met een
hoeveelheid radium uit bliksemaflei
ders. De halveringstijd van radium is
val. Dan heb je het al gauw over dui
zenden jaren. Kijk eens duizend jaar
terug. Toen zaten we in het Karolingi
sche Rijk met heel andere grenzen dan
nu. Je moet voor die eindberging dus
een supra-nationale oplossing zien te
vinden."
Ze zijn zich er bij Arius van bewust
dat vrijwilligers niet snel zullen staan
te dringen wanneer de vraag wordt ge
steld welk land of regio een centrum
voor eindberging zou willen vestigen.
Codée: „Er zou iets tegenover moeten
staan. We denken in de richting van
een hoogwaardig hightech-onderzoe
kerscentrum, bijvoorbeeld op het ge
bied van kernfusie. Een centrum waar
je kansrijke, duurzame technologie
van de onderzoeksfase naar het sta
dium van uitvoering helpt ontwikke-
1600 jaar. Zo lang duurt het voordat
de straling tot de helft is vermin
derd."
Zelf doen of gezamenlijk? Aan deze
vraag hangt een zware politieke la
ding. Een bewindspersoon die thuis
komt met de mededeling dat het is ge
lukt de eindberging van het'eigen ra
dioactieve afval in een ander land on
der te brengen, kan ongetwijfeld op
bijval rekenen. Maar hoe populair
maak je je als bestuurder wanneer je
komt melden dat je van plan bent de
radioactieve afvalproducten van ande
re landen op te nemen. Codée: „Dat is
een van de taken van Arius. Wij wil
len bereiken dat erover wordt nage
dacht. Zonder reflexmatig gedrag en
zonder de druk dat het morgen gere
geld moet zijn."
Grenzen
„We zijn geneigd de landsgrenzen bin
nen Europa als een vaststaand gege
ven te beschouwen. Maar wie zegt dat
die grenzen over duizend jaar nog lig
gen waar ze nu liggen. Dat is nu een
maal zo met langlevend radioactief af-
len. Daar zit veel en hoogwaardige
werkgelegenheid aan vast en je kunt
rond zo'n centrum een fraai land
schap aanleggen. Dat kan voor een re
gio een impuls zijn."
De leden van Arius zijn naast Covra
organisaties uit Slovenië, Italië, Bulga
rije, Zwitserland, Letland, Hongarije
en Japan. Het secretariaat is geves
tigd in het Zwitserse Baden. Behalve
met het bevorderen van draagvlak
voor gezamenlijke berging van radio
actief afval houden de partners zich
ook bezig met praktische vragen. Als
er al overeenstemming kan worden be
reikt over samenwerking, hoe groot
moet dan zo'n bergplaats worden, wie
is ervoor verantwoordelijk, bij wie.be-
rust de eigendom van het afval, wat is
de beste methode om gegevens over
het afval vast te leggen en welke ma
nier van verpakking geniet de voor
keur.
Rusland
Alius onderzoekt ook eindberging in
Rusland. Codée: „In het voormalige
Oostblok kwam alle splijtstof uit de
Sovjet-Unie en wanneer die was opge
bruikt ging het materiaal weer retour.
Daar kwam na de val van het commu
nisme een einde aan. De Russen zien
nu dat er geld valt te verdienen aan de
opslag van radioactief afval en ze lij
ken bereid weer Oost-Europees afval
op te.nemen. Dat is misschien een op
tie die ook voor West-Europese lan
den interessant is, maar er kan natuur
lijk geen sprake van zijn dat het mate
riaal zo maar wordt gedumpt. Waar
het ook gebeurt, een eindberging van
De opslagbunker van de Centrale Organisatie voor Radioactief Afval (Covra) in Vlissingen-Oost. foto's Lex de Meester
langlevend radioactief afval zal aan
dezelfde normen moeten voldoen als
die gelden in het land van de afvalpro-
ducent. Ook zal die eindberging onder
controle van het Internationaal
Atoomenergie Agentschap moeten
staan."
Codée is zich ervan bewust dat het
een traag en stroperig proces is. Toch
heeft hij er vertrouwen in dat het lukt
tot gezamenlijke oplossingen te ko
men. „De tijd dat elk dorp zijn vuilnis
belt had, hebben we toch ook achter
ons liggen."
Ben Jansen
