Bomen raken hun
kruin
kwijt
De
geit bleef gespaard tijdens het bombardement
Wil j ie mien
marmotje zie?
Nieuwe raadkaart
dinsdag 15 november 2005
De PZC sponsort Het
Zeeuwse Landschap. In
'Natuurlijk Zeeland' doen
medewerkers van deze
stichting verslag van wat
er speelt in de Zeeuwse na
tuurgebieden: onverwachte
vondsten en bijzondere ge
dragingen passeren weke
lijks de revue. En natuur
lijk ook de successen en
mislukkingen in het be
heer.
foto stichting Het Zeeuwse Landschap
Mee 'n blik van verveling
kieke m'n naè bute. Die
nacht eit 't vö de eêste keer die
winter 'n bitje gevroze. Ma net
niet genogte om de vaèrt die
langs oöns uus stroamt dicht te
vrieze. „Noe begint 't nog 'n bit
je te sneêuwen ok", zei mien
moeder. „Zö'n dag as d'n dezen
doet mien noe a wï naè 't voor-
jaèr verlange." D'r vaolt 'n luud
protest over d'r ene. „Zö praèt
je alleênig ma omdat jie gin
schaèse kan nee. Magge de kin-
ders ok 's 'n bitje plezier
Op dat oagenblik oart d'r an de
achterdeure gerammeld. „Wie
kan dat noe weze?", zei mien
moeder. As ze ope doet, woait
de sneeüw naè binne. Bute op 't
achterstraètje staèt 'n klein fi
guurtje. Nieuwsgierig drienge
wilder achter mien moeder an.
„Juffrouw wil jie mien marmot
je zie? 'T is zö'n aorig beêsje."
Mee 'n paèr brune oagen kiekt 't
kind naèr oöns op. D'r muste is
diep over d'r oagen etrokke. Ze
eit 'n bitje 'n snotneusje, omda
ze misschien gin neusdoek eit.
Mee 'n deu de kaauwe bibbe
rend stèmmetje ziengt ze d'r
liedje.
Vee vérder dan de eêste regels
oef ze 't nie te zienge. De beslis
sing van 'oepel op' of 'ier jie 'n
cent' is in de wèrremte achter de
deure snel genome. Want deu 'n
ope deure komt freêt vee kaau
we naè binne, weet je. In 'n ope
koektrommeltje eit ze d'r broad-
winning van die dag. 'n Bevend
marmotje. D'r leit 'n flanellen
lapje overene. As ze d'r lied ge
zongen eit in de ménsen toane
belangstèlling aèlt ze 't lapje
even weg, zö dat je 'n snélle blik
kan wèrrepe op 't woönder van
de eêuw, 'n maèger marmotje
dat je vö de pries van 'n cent
mag bekieke.
„Kom even binne, dan oef je nie
in de kaauwe te staèn", zei mien
moeder. Wa doet moe noe, dien-
ke m'n bie oöns eige. Aèl ze noe
ok a zwèrreverskinders in uus?
Ma daè komt 't kind a de keu
ken binne. Ze eit 'n dikke dasse
om in 'n oud vurmeloas jasje an.
'n Paèr stikken van 'n verslete
wollen deken fungere as
aandschoenen. Om d'r aols zit 'n
stik taauwe, waèran de koek
trommel mee 't marmotje angt.
Mien moeder zèt 't meisje in d'r
eige riete leunstoel, 't Kind zet
de doaze mee 't marmotje op taè-
fel. Eve laèter loapt 't beêst over
't taèfelkleêd. M'n lache d'r ao-
maè om totdat d'r ineens 'n paèr
groat model rottekeutels op 't
kleèd lègge. Dan moet 't vieze
dier achter mekaore wir in z'n
doaze. Oöndertussen drienkt 't
kind, mee tweê aandj.es om de
beker, dankbaèr van d'r sukkela-
odemèllek.
Op 't moment dat ik mien eige 't
marmotje in de koektrommel er-
inner, is 't 't jaèr 2005. Ik realise-
re mien eige noe dat dat kleine
meisje in dat kaauwe winter
weer de wègte naè oöns durp is
komme loape. Bie oöns op durp
woonde ze nie. Ze is waèrschien-
lijk nie uut d'r eige op wègte
egaè. Ze is zeker deu d'r ouders
op pad estierd mee d'r marmot
je.
Ma jao, in vergelieking mee de
aofgrieselijke diengen die ze
vandaèg d'n dag mee kinders
uutaèle, is dat bedele mee mar
motjes ma 'n peuleschilletje. Op
de meest gruwelijke manier oa-
re sommige kinders uut de wèg
te geruumd. In de instansies bin
d'r iedere keer net te laète bie. 't
Ao vorkomme kunne aore, staèt
d'r dan in de kraante. Ma wie is
dan de schuldige? Bin wilder
dat noe aollemaèle? Bin wilder
't die dat aode kunne vorkom
me?
Oait zaète mien vraauwe in ik in
'n vakantieoard bie de meziek te
luustere. Tweê jonge ouders mee
'n kind van 'n paèr jaar oud
kwaème an 't taèfeitje neffen
oöns zitte. Ik zag an 't gezicht
?.£E Krx
van 't kleine mannetje dat t'n
van plan was om de aèvend vö
z'n ouders grandioas te verpes
te. Ie bleef ma kriese in
doöndersteêne, zoönder tra énen
in z'n oagen. Uuteindelijk ver-
trokke die ménsen mee roaie
koppen van kwaèd'eid van 't ter
ras.
Is dat noe zo'n moment dat je
die mensen moet volge om te kie
ken of ze dat kind niet te aard
een in weer gaè schudde of z'n
ribbetjes of beêntjes breke? Ma
de kans is vee groater da ze 't
kind mee 'n klap op z'n billen in
'n kusje toe onder de wol stop-
pe. Kiek in daèrom vind ik die
opmèrking van "t ao vorkomme
kunnen oare' meêsta zö'n groat
vraègteken. Ma as deze jonge
ouders die nacht wat verschrik
kelijks mee 't kind edaèn aode,
oa de volgende dag in de
kraante estaè da m'n 't aode kun
ne vorkomme...
Joop van Zijp
Agenda:
In het Kerkje van Ellesdiek (El-
lewoutsdijk) wordt morgen een
seniorenmiddag gehouden. Me
dewerking wordt verleend door
dialectzanger Engel Reinhoudt
en Gerard Smallegange. Aan
vang 14.30 uur. Toegang €5,-.
aan de grond stelt. Hij groeit
goed op vochtige plaatsen en
kan makkelijk worden voortge-
teeld. Als in het najaar een
staak in de grond wordt gezet,
zitten er in het voorjaar al tak
ken aan. Maar ook de populier,
els, es en eik komen in knot-
vorm voor.
Afhankelijk van de soort moe
ten knotbomen eens in de drie
tot zes jaar geknot worden.
Daarbij worden alle takken afge
zaagd, meestal op zo'n tien centi
meter van de stam. Dat gebeurt
in de periode van half november
tot half maart, omdat dan de
sapstroom in de boom vrijwel
stilstaat.
Het knotten wordt al vele eeu
wen gedaan. De reden was niet
het feit dat zo'n knotboom een
fraai plaatje oplevert in het
landschap, maar simpelweg om
dat de producten op allerlei ma
nieren van pas kwamen op de
boerderij. Ze hadden eeuwen
lang een functie voor de boer.
De dikkere takken werden als
grensaf schei ding tussen de wei
landen en percelen gebruikt. Bij
de aanleg van dijken werden
ook takken gebruikt. Door ze in
elkaar te vlechten ontstond een
stevige basisconstructie. Ook de
dunnere takken kenden vele toe
passingen. De twijgen van de
wilg bleken, vanwege de taai
heid en buigzaamheid, het
meest geschikt. Ze werden bij
voorbeeld gebruikt voor bind
en vlechtmaterialen. Denk aan
het vlechten van manden en kor
ven. Een andere veelvuldige toe
passing van het - vooral dikkere
- hout, is het maken van klom-
pen. Met het in gebruik komen
van nieuwe producten en materi
alen verdween de noodzaak om
regelmatig te knotten. Grenzen
werden op een minder arbeidsin
tensieve manier gemarkeerd en
met de komst van olie en aard
gas verviel de noodzaak om
voor de winter een voorraad
brandhout te verzamelen. Ook
werd de landbouw intensiever,
waardoor er in de wintermaan
den minder tijd en arbeids
kracht was om de bomen te knot
ten.
Gelukkig besefte men dat het
waardevol was om de knotbo
men als elementen in het land
schap in stand te houden. Want
naast de 'boerengeriefboom' wa
ren en zijn knotbomen, vooral
knotwilgen, van belang voor de
natuur. Door het eens in de zo
veel jaar knotten van de twijgen
ontstaan grote knoesten die ge
makkelijk inwateren. Bij wilgen
rot hierdoor het kernhout weg.
Het vermolmde hout blijkt een
prima voedingsbodem voor di
verse soorten planten. Bijvoor
beeld mossen, fluitenkruid,
paardebloem, roos en vlier. Wie
wel eens een wandeling ge
maakt heeft over de Wallen van
Retranchement zal ongetwijfeld
Deze maand is begon
nen met het knotten
van bomen. Particulieren
en natuurbeherende instan
ties zijn druk in de weer
met zaag en ladder om bo
men van hun pruik te ont
doen. Op de natuurwerkdag
die onlangs gehouden is,
was het op een aantal loca
ties mogelijk om er een
handje bij te helpen. De
knoestige knotbomen zijn
al eeuwenlang een ver
trouwd beeld in het land
schap. Knotbomen vind je
overal in Zeeland. Alleen
staand, als solitair, of op
een rij, langs een weg, sloot,
weiland of boerderij.
Knotten is niets anders dan
een boom van zijn kruin
ontdoen. Door het knotten ont
staan aan het einde van de stam
grote knoesten. Hieruit groeien
vanzelf weer nieuwe takken. De
knotwilg is de meest algemene
knotboom. Vooral in vroeger tij
den was het een praktische
boom, omdat hij weinig eisen
verrast hebben gekeken bij het
zien van een roos die uit de
kruin van de knotwilg tevoor
schijn komt. Omdat de wilgen
blaadjes die in zo'n kruin te
recht komen voor een prima
compost zorgen, werd de grond
uit zo'n kruin vroeger wel als
potgrond gebruikt.
Naast planten weten ook dieren
de knotwilg te waarderen. Bij
koud of slecht weer bieden de
holen en gaten een prima schuil-
gelegenheid. Niet alleen voor vo
gels, maar ook voor allerlei soor
ten muizen en marterachtigen
zoals de wezel en de hermelijn.
Vogels vinden er een prachtige
locatie om veilig hun eieren uit
te broeden. Meestal zijn dat klei
ne zangers, maar er zijn ook
waarnemingen bekend van een
den die hoog en droog in de top
van een knotwilg een nest ge
maakt hadden. Een vogel die
een bijzondere voorliefde heeft
voor de knotwilg, is de steenuil.
Urenlang kan hij stil zitten te
gen de stam van de boom, die
hem volledig camoufleert. Pas
in de schemer wordt hij actief
en gaat op jacht naar muizen en
insecten.
Carolien van de Kreeke
Opoe Johanna (Wanne) Rijn-
houdt was in haar tijd een
bekende baker in Nieuw- en
Sint Joosland, schrijft J. J. Joos-
se uit Nieuw- en Sint Joosland.
Hij herkent, zoals veel andere
inzenders overigens, direct het
Oudedorp bij Nieuw- en Sint
Joosland in de Raadkaart van
afgelopen week. „Links op de
foto staat mijn opoe Wanne met
haar zoon (mijn oom) Marien
Joosse. Mijn oom had samen
met mijn vader Rijk en mijn
oom Arjaan een fruitteelt- en
kassenbedrijf in Nieuw- en Sint
Joosland. In het Oudedorp zat
vroeger een winkel (lees nisse-
hut) waar van alles te koop was.
Vooral de zuurkool uit het vat
was heerlijk", herinnert Joosse
zich. Hij vervolgt: „In de oorlog
heeft dit gehucht het zwaar te
verduren gehad." Hij doelt daar
mee op het bombardement van
15 augustus 1943. Joosse: „Ach
ter in de tuin van mijn opoe en
opa viel een granaat boven op
het geitenkot. Van het kot was
niets meer over, maar de geit
stond te mekkeren aan de paal
waaraan hij vastgebonden was.
Hij mankeerde niets, dus de gei
tenmelk was gewaarborgd. Een
luxe in tijd van nood."
Liesbeth Janse uit Middelburg
vertelt dat de Raadkaart is gefo
tografeerd vanaf de Boomdijk,
kruising Koedijk. Zij bewoonde
tussen 1966 en 1986 het eerste
huis aan de rechterkant. „Niet
alle huisjes staan er nog door
het bombardement. Er is wel
wat teruggebouwd aan de rech
terkant. Dat was, op twee hui
zen na, allemaal weg."
Over dat bombardement weet B.
de Ridder uit Nieuw- en Sint
„Het huis rechts is van de broer
van mijn moeder, Marien
Adriaanse. Zijn vrouw staat in
de voordeur. In het midden, in
het zwart, staat de zuster van
mijn moeder, tante Kaatje. Het
eerste lage huis rechts is van
mijn grootvader P. Adriaanse."
H. van Eenennaam uit Nieuw
en Sint Joosland schetst nog en
kele geschiedkundige achter
gronden van 't Ouwe Durp: „De
Oud Sint Jooslandpolder is in
1631 ingedijkt in opdracht van
de Ambachtsheren van 's-Heer
Arendskerke, eigenaren van de
schorren. Eigenlijk is er sprake
van een herdijking, omdat er al
een Sint Joospolder is geweest.
Spoedig na de inpoldering ont
stond het gehuchtje Sint Joos
land met zo'n twintig huisjes.
De mensen die er woonden,
werkten voornamelijk in de
landbouw. In 1816 werden Sint
Joosland en Nieuwland samen
gevoegd tot een gemeente. De fo
to zal rond 1925 genomen zijn."
Vaste inzender Stevense uit Mid
delburg tot slot: „Waag het niet
om deze buurtschap Nieuwland
te noemen, want dan krijg je pro
blemen met de bewoners. Zij wo
nen namelijk niet in Nieuwland,
maar op 't Ouwe Durp!" Hij ver
telt dat het Oude Dorp zijn
naam ontleent aan Sint Joris,
het in Arnemuiden gevestigde
en aan deze Heilige opgedragen
schuttersgilde.
Annemarie Zevenbergen
De waardebonnen gaan naar:
A. D. Pleij-Krijger uit Yerseke,
J. Hage uit Arnemuiden en
T. Cornelisse uit Nieuw- en Sint
Joosland.
Joosland het volgende te vertel
len: „Het gehucht werd gebom
bardeerd door onze bevrijders,
de Engelsen. Zij zagen dit waar
schijnlijk aan voor een Duits
kampement. Ook de omliggende
boerderijen werden gebombar
deerd. In totaal vonden acht of
negen personen, waaronder en
kele kinderen, de dood. Ook het
boerderijtje aan het eind van de
straat, nog net te zien, werd plat
gegooid. Dat werd in 1953 her
bouwd in het kader van het
Marshallplan; zeg maar 'dollars
uit Amerika'. Frappant is wel
de eerste boom aan de linker
kant, die staat er nog steeds."
S. Wisse uit 's-Gravenpolder
herinnert zich vanuit zijn jeugd
de klompenmakerij van de fami
lie De Klerk: „Daar kon je iets
goedkopere klompen kopen met
een kleine afwijking, niet ge
schikt voor de handel. De klom
penmakerij was achter en naast
het tweede huis rechts. In het
eerste huis rechts zat in de vori
ge eeuw het café De Witte
Zwaan, later een klein winkel
tje. Daar kocht je als schooljon
gen voor een cent zoethout of
toffee. Aan het eind van het
dorp was ook een kruideniers
winkel van Jane Poppe. Zij
maakte prachtige klederdracht
poppen in de Nieuwlandse
dracht."
Ook Jan Adriaanse uit Middel
burg herkent 't Ouwe Durp zo
als het in de volksmond werd ge
noemd. „Het eerste huis links
was ons ouderlijk huis. Wij zijn
daar in 1954 komen wonen."
Zijn moeder herkent Wanne
Rijnhoudt met haar zoon Arjoan
of Riek bij de voordeur van het
ouderlijk huis. „Machelien de
Klerk is waarschijnlijk een van
de andere vrouwen. De zoon
van klompenmaker Dingeman
de Klerk, Ko de Klerk, woont
nog steeds in het tweede huis
rechts op de foto." Mevrouw
P. Louwerse-de Nooijer vertelt
dat haar moeder er geboren is.
Opnieuw een fraai sfeerplaatje uit de collectie
van Hans Lindenbergh. De afbeelding toont
ditmaal een stadsgezicht met een muziektent aan
de rechterkant en een rij statige huizen aan de lin
kerkant.
Het meisje op de voorgrond lijkt te poseren voor
de fotograaf in haar zondagse kleren.
Zoals iedere week de vraag: om welke plaats gaat
het? Nadere bijzonderheden, zoals bijvoorbeeld
over het meisje en de andere personen op de foto
of informatie over de situatie vroeger en nu, zijn
van harte welkom.
Oplossingen kunnen tot en met uiterlijk zaterdag
19 november gestuurd worden aan: Redactie PZC
Buitengebied, postbus 31, 4460 AA Goes; fax:
0113-315669; e-mail: redactie@pzc.nl.
Onder de inzenders van een goede oplossing wor
den drie waardebonnen verdeeld.
Oude doro. Nieuw St. lonsland.
