Smeerwortel gedijt in klei
PZC
Moord leidde tot een nieuw gemeentehuis
Nieuwe raadkaart
2
ONDERWEG
Wieder kunnen zo veel
schoone verhalen
vertellen van vroeger
dinsdag 8 november 2005
De PZC sponsort Het
Zeeuwse Landschap. In
'Natuurlijk Zeeland' doen
medewerkers van deze
stichting verslag van wat
er speelt in de Zeeuwse na
tuurgebieden: onverwachte
vondsten en bijzondere ge
dragingen passeren weke
lijks de revue. En natuur
lijk ook de successen en
mislukkingen in het be
heer.
Smeerwortelmycena, Mycena Candida, naast een afgevallen bloemetje van de smeerwortel. foto Ron Brouwer/Het Zeeuwse Landschap
pen in de kille wind. Het werk
van de natuur is er nog lang niet
klaar. Dat zal nog wel tiental
len, zo geen honderden jaren du
ren. In die periode zijn er onge
twijfeld ook aanpassingen aan
het klimaat nodig.
Holland betekent oorspronke
lijk houtland. De Slikken van
de Heen zullen ongetwijfeld het
beeld van toen oproepen. 'Na
tuurlijk' bos op een vruchtbare
kleibodem. Dat is in deze tijd
uniek. Het is verbazingwekkend
hoe snel de wilgen en alle ande
re levensvormen de weg naar
het gebied gevonden hebben. In
het voorjaar vliegen er talloze
bijensoorten op de mannelijke
wilgenkatjes. Ze bemachtigen
het stuifmeel van de meeldra
den. Deze hebben ze nodig als
bouwstoffen en voedselvoor
raad voor de larven in hun
broedkamers.
Een van deze bijensoorten is de
zwartrosse zandbij (Andrena
clarkella). De kleuren zijn over
eenkomstig de naam aangeeft.
De broedcellen worden gegra
ven in de steile kanten van de
afgekalfde kreekoevers. Ze vlie
gen er in het voorjaar in groten
getale. Nog maar vier maanden
en het feest kan weer beginnen.
Nu scharrelen er in het hout
spechten, mezen, winterkonink
jes, kneutjes en putters rond.
Wie geluk heeft wordt getrak
teerd op de roerloze gedaante
van een grote zilverreiger.
In het natte wilgenstruweel
staan nog verschillende planten.
Op de lage delen zijn dat vaak
nog soorten uit het vroegere zil
te milieu. Allengs komt daar ver
andering in. Zilt maakt plaats
voor zoet. Een van de planten
van de toekomst is smeerwortel.
Dit is een vaste bewoner van dat
typische natte milieu, die onze
verre voorouders al kenden. Zo
waren de Galliërs op de hoogte
van de genezende werking van
de plant.
De wortel geeft een slijmerig
vocht, met een uitstekende 'sme
rende' werking. Deze kan wor
den toegepast voor wonden die
daardoor snel genezen. En nog
steeds vindt het gebruik van
smeerwortel (Symphytum) zijn
weg naar de drogist en de cosme
tische industrie.
De smeerwortel speelt ook een
vitale rol in het insectenleven.
Het bezoek van vooral hommels
en de Gewone sachembij (An-
thophora plumipes) is heel be
kend. Ze houden zich met hun
pootjes vast aan de opengesla
gen kelkjes van de neerhangen
de blauw/paarse bloemen. Hun
lange tong, die veel weg heeft
van een rietje, komt goed van
pas als de nectar naar binnen
wordt gezogen. Sommige ande
re bijen, die niet zo'n lange tong
hebben, breken gewoon in. Zij
doen dat door aan de zijkant
van de klokvormige bloemen
een gaatje te maken.
Kleuren
Opmerkelijk is het veranderen
van de kleuren van de bloemen.
Dat kan gaan van rood tot in
tens blauw. Verantwoordelijk
hiervoor is het zogenaamde
bloemblauw, bekend als antho-
cyaan. Antho vinden we ook
weer terug in de Wetenschappe
lijk naam van de Sachembij
(Anthophora). Dat betekent dat
deze bijenfamilie voornamelijk
op buis- of holvormige bloemen
vliegt.
In deze tijd van het jaar ken
merkt smeerwortel zich door
het vormen van grote ellipsvor
mige ruwe bladeren. Zolang het
niet vriest groeit de plant ge
woon door. De oude afgestorven
bladeren liggen in een krans om
de plant. Zelfs tussen de scheu
ten van de smeerwortel ligt afge
storven plantmateriaal. Op deze
plekken groeit in deze tijd van
het jaar vaak een aardig padden
stoeltje. Het is de smeerwor
telmycena (Hemimycena Candi
da). Het is gespecialiseerd in
smeerwortel. Ergens anders is
het onmogelijk het paddenstoel
tje te vinden.
Candida zegt alles over het uiter
lijk van deze Mycena. Mycena's
zijn tere paddenstoeltjes op lan
ge dunne stelen met een kegel
vormige hoed. Deze smeerwor
telmycena is sneeuwwit. Smeer
wortel groeit vast en zeker niet
ver uit de buurt. Let erop dat
het soms nodig is de grote ruwe
bladeren opzij te duwen om de
tere paddenstoeltjes te aan
schouwen. Ze groeien vrijwel al
tijd in een klein groepje.
Ron Brouwer
Er zijn nog maar weinig
gebieden waar het land
schap gevormd wordt door
natuurlijke processen zon
der menselijk ingrijpen. Het
landschappelijke beeld is in
sterke mate bepaald door
onze persoonlijke voorkeur,
smaak, menselijke behoefte
en trends. Gebieden, waar
de natuur zelf min of meer
de scepter zwaait zien we
behalve in de duinen ook in
het oostelijk gedeelte van
Zeeland. Het zijn de voor
malige getij degebieden in
de Schelde-Rijnverbinding,
die voor een groot deel
drooggevallen zijn. Daar
mag, binnen beperkte gren
zen, de natuur zichzelf ont
wikkelen.
De Slikken van de Heen is
een van de gebieden waar
de natuur niet wordt gehinderd
door menselijk ingrijpen. In de
herfst ervaren we er de stilte
van het landschap. De grote en
kleine kreken van het voormali
ge schor slingeren ogenschijn
lijk doelloos de verte in. Het is
een verademing. Velerlei soor
ten wilgen, groot en klein, zwie-
Stichting Het Zeeuwse Land
schap (HZL) houdt zater
dag (12 november) een excursie
op Neeltje Jans. In dit natuurge
bied dat na de bouw van de Pij-
lerdam ontstond, zijn vele soor
ten planten en vogels te zien. Zij
profiteren van de ligging van
het voormalige werkeiland, be
grensd door enerzijds de Noord
zee en anderzijds de Oosterschel-
de. De excursie begint om 14.00
uur bij het informatiebord en de
vlaggen van Het Zeeuwse Land
schap en Natuurmonumenten,
op de hoek van de parkeerplaats
van Waterland Neeltje Jans (be
taald parkeren). De wandeling
over het eiland duurt ongeveer
twee uur. Kosten €2,-, kinderen
tot 16 jaar €1,-, donateurs HZL
gratis.
Een verhaal in de streektaal kan
je eigenlijk niet zo precies in dia
lect opschrijven. Dan wordt het
heel lastig om het verhaal te le
zen. Toch is Jan erin geslaagd
om de streektaal in zijn verha
len goed uit de verf te laten ko
men en ook sommige elementen
met elkaar in verband te bren
gen. Dat zie je bijvoorbeeld in
het verhaal over Ome Wannes,
die in Sas van Gent woonde en
daar op de suikerfabriek werk
te.
Dao stiengen dur twee, de Malle-
to en de Copertief. Awel, op de
lest genoemden, dao werkten
die as schilder. Mun broer en ik
giengen gerren nao udder toe.
Nu bleek die oom niet alleen ver
woed kluutspeler te zijn, maar
ook een ervaren fotograaf. Na
een uurtje vertrok het gezel
schap om een wandeling te ma
ken langs het kanaal. Daar was
het een drukte van jewelste.
Dao kwam net un hroot schip
angevaoren. En oom Wannes die
had er blijkbaar plezier in zijn
twee neefjes uit Hoek eens goed
voor de gek te houden. Hij zegt:
Sie, das noe un eel schip mee
wandelstokken, amma voor
ouwe Belgen die a nie mee uut
de kant kunnen. De jongens
moeten erom lachten, want de
grap was juist ingegeven door
een groepje wandelende Vlamin
gen die an ammao mee un stok
liepen.
Mooi gekruld
Of oom er een foto van kon ne
men? Nee, daar begon tie niet
aan. Van dit schip in elk geval
niet, want jaren geleden had hij
een foto genomen van een schip
vol secondenwijzers. Dat was
bijna slecht afgelopen, want hij
werd aangezien voor een be
drijfsspion die wilde weeten oe
as sü die stokken zo mooi ge
kruld kregen...
Als op het eind van de middag
de jongens na het eten plannen
maken om naar huis te gaan,
sluit Platteeuw zijn verhaal als
volgt af: En zo eindigde die ver-
ziete op een voor ons plezierige
maniere en mü reeën op ons
fietsje deu de regen trug nao den
Oek.
Rinus Willemsen
Agenda:
In het Kerkje van Ellesdiek (El-
lewoutsdijk) treedt zondag 13
november de Oost-Zeeuws-
Vlaamse muziekgroep Ambras
op. Aanvang 14.30 uur. Toegang
kost €8,-.
In september waoren een paor
van die regenachtige daogen
en 'k dochten, noe gaon 'k 's een
stikje schrieven in dialect, hoor
ik hem zeggen door de telefoon.
En er klinkt een beetje trots in
zijn stem, omdat het gelukt is.
Het blijft even stil aan de ande
re kant van de lijn en dan gaat
hij verder, mao da val daorom
nog nie mee.
Aan het woord is Jan Platteeuw
uit Terneuzen. Vorige week was
hij langsgekomen, maar ik was
niet thuis. Voor Jan was dat
blijkbaar geen probleem, want
op de achterkant van een pa
pieren zak schreef hij een kort
berichtje. Dat hij bezig was met
verhalen schrijven in dialect en
of ik met die verhaaltjes iets
kon doen. Kort en zakelijk. Nog
dezelfde avond belde ik hem op.
Natuurlijk had ik daar belang
stelling voor. En precies een
week later vond ik een aantal
dialectverhalen van hem op de
mat achter de voordeur.
Platteeuw is een getalenteerd
man op veel gebieden. Hij was
vroeger een verdienstelijk
amateur-historicus die zich be
zig hield met het Land van
Axel. Allicht 't Land van Axel,
wan ik bin op den Oek opge
groeid. Over dat dorp en ook
over Zaamslag schreef hij prach
tige boeken, maar ook van Ter-
neuzen en omgeving zette hij
interessante dingen op papier.
O joengen, wieder kunnen zo
veel schööne verhalen vertellen
van vroeger, zegt-ie met glun
derende oogjes. Mao verhaolen
schrieven en dan nog zó dichte
mooglijk bie 't dialect bluuven,
das daorom nie niks óór.
Jan is een precies mannetje.
Daarom wil hij ook zo dicht mo
gelijk bij de uitspraak alles op
schrijven. Dat valt inderdaad
niet mee. Het is trouwens ook de
vraag of dat mogelijk is. Want
als je alles precies wilt vastleg
gen, dan kan je dat eigenlijk
veel beter opnemen met een mi
crofoon.
Voor H. Traas uit Baarland
is de oplossing van de raad
kaart van vorige week niet zo
moeilijk. Het betreft zijn woon
dorp. „We zien de Slotstraat
vanaf de kant van Oudelande,
richting Bakendorp."
Volgens hem is het linkerhuis
het oude gemeentehuis. „Er
naast staat de 'ouwe schoole',
die ongeveer 35 jaar geleden ge
sloopt is en waar nu een gras
veld ligt. Rechts, het grote witte
huis, is de pastorie. Het vijfde
huis van rechts is de woning
waarin ik nu zelf woon. Het
voorste huis rechts (half zicht
baar) is het oude kruideniers
winkeltje van mijn reeds overle
den opa en oma Jaap en Anna
Traas-Zeevaart."
J. Vermin geeft aan dat het oude
gemeentehuis in 1883 gebouwd
is. Er was een bijzondere aanlei
ding voor. „Het moest worden
gebouwd na een brand, com
pleet met roofmoord, in 1882 in
de herberg waar het gemeentebe
stuur voordien een eigen raadka
mer had."
De eerste raadsvergadering was
1 december 1883, vult M. van
Sabben uit 's Gravenpolder aan.
„Aan de rechterkant van het ge
meentehuis hingen de schandste-
nen, die nu in de toren van de
kerk zijn." Inzender Vermin
noemt als bouwjaar van de open
bare lagere school 1880 en van
de pastorie 1860. „Verder zijn te
zien de burgemeesterswoning,
de slager, de bakker en aan het
eind de wagenmaker en her
berg. Het dorpsplein heet nu
Slotstraat, naar het gerestau
reerde laatste restje van het
jachtslot van de ambachtshe
ren."
A. van Liere-Zeevaart uit Nisse
is oud-inwoonster van Baarland
en herinnert zich diverse namen
van vroeger. Ze merkt op dat
eind 19e eeuw, begin 20e eeuw
de pastorie bewoond werd door
dominee Meloen en zijn huis
houdster. „De dominee was on
gehuwd en de huishoudster heet
te Joane. Aan de rechterkant
van de pastorie woonde de fami
lie Bruggeman en links was de
winkel van Op 't Hof-Elenbaas,
later bewoond door de families
Traas en Droste."
Als gebruikelijk gaat C. F. Ste-
vense uit Middelburg in op de
geschiedenis. Het eiland Baar
land was omgeven door de zeear
men de Zwake en de Honte. Het
werd ook wel Oost-Borssele ge
noemd. Het bij het dorp gelegen
kasteel de Hellenburg van de he
ren van Baarland bestond al in
1312. De kern van het dorp, Slot
straat en omgeving, ligt op een
terp. De kerk werd gesticht in
de 13e eeuw en was gewijd aan
Sint-Maarten van Tours,
schrijft Stevense.
Hij vertelt dat het gemeentehuis
tijdens het bewind van burge
meester P. Bruggeman werd ge
bouwd op het oude kerkhof,
naar een ontwerp van architect
Postmus uit Ellewoutsdijk, voor
2447 gulden. Het gebouw werd
in 1939 voor 505 gulden ver
kocht. De gemeente bouwde el
ders een nieuw. De in 1880 door
J. A. Hanninck uit Goes ontwor
pen school kostte aanmerkelijk
meer, bijna 12.000 gulden, dan
het gemeentehuis.
Ook Stevense herinnert aan de
moord in dorpsherberg De Swae-
ne (eigendom van Persaen
Traas), waarvan een veekoop
man slachtoffer werd. De moor
denaar stak het pand in brand.
Later werd een nieuwe herberg
gebouwd.
Rinus Antonisse
De waardebonnen zijn bestemd
voor: P. M. de Witte-van Sluijs,
Baarland, A. Remijn, Kwaden-
damme en J. Putte, Serooskerke
(W).
Deze keer uit de collectie van Hans Linden-
bergh een moeilijke raadkaart. In die zin,
dat het gaat om een afbeelding van een dorp dat
nooit echt uitgroeide en werd overvleugeld door
een nieuw dorp in de buurt. Om welke buurt
schap gaat het? Nadere bijzonderheden over de
situatie toen en nu zijn welkom.
Oplossingen kunnen tot en met uiterlijk zaterdag
12 november worden gezonden aan: Redactie
PZC Buitengebied, postbus 31, 4460 AA Goes;
fax 0113-315669; e-mail redactie@pzc.nl.
Onder inzenders van een goede oplossing worden
drie waardebonnen verdeeld.
