zc
Een moeijelijke oorlog in een elendig land
talië krijgt de
mgste hangbrug
;r wereld
27
Soldaten in
dienst van
Napoleon
zaterdag 29 oktober 2005
De kleine man en vrouw in een tijd van grote mannen. Dat wil de
tentoonstelling Voor Napoleon, Hollanders in oorlogstijd
1792-1815 in het Legermuseum in Delft laten zien. Tienduizenden
Nederlanders vochten in de Napoleontische legers in heel Europa.
Uniformen, onderscheidingen, brieven, dagboekfragmenten, een por
tefeuille, twee kanonnen en een paard vertellen het verhaal van de
grandeur en de gruwelijke realiteit van die periode. En niet te verge
ten: de uniformjas die Napoleon in 1815 droeg, het jaar van de Slag
bij Waterloo.
Deze oorlog is moeijelijk, een verren
weg en elendig land; alles moet zig eg-
ter schikken, wij vertrouwen op onze
Keizer, omdat het in de beste handen
is. Ik ben een mooij eind van huis, en
dat te voet. Was ik maar capt. bij de
garde, dan kon ik te paard rijden.
Joan Derk Nibader uit Hellenclöorn
ontving op 19 februari 1812 de order
om de volgende dag om vier uur 's och
tends te vertrekken uit Versailles,
waar hij was gelegerd.
Waarheen de tocht zou voeren, was on
bekend, maar het ging wel almaar ver
der oostwaarts, naar Rusland. Daar
zou hij op 17 november dat jaar tij
dens de Slag bij Krasnoë om het leven
komen. Zijn brieven, waarin hij
steeds weer schreef terug te verlangen
naar zijn geboortedorp, zijn bewaard
gebleven.
Evenals het pakketje met uniformkno-
pen en verguld-messing ringkraag,
die vanaf 1805 diende als vervanging
van gekleurde sjerpen voor Officieren
van Dienst, dat in 1813 bij zijn familie
werd bezorgd.
Dat pakketje is één van de ontroeren
de voorwerpen in de expositie Voor
Napoleon, Hollanders in oorlogstijd
1792:1815, die getuigen van de'enor
me' Nederlandse deelname aan de veld
tochten van Napoleon naar België,
Spanje, Duitsland, Polen en uiteinde
lijk Rusland.
Tienduizenden Nederlanders namen
er aan deel. Slechts van enkelen is tot
nu toe de ware geschiedenis bekend,
maar datgene van wat er bekend is, is
nu bijeen gebracht. Daaronder ook
het wit-blauwe, bijna splinternieuwe
uniformrokje van Hendrik Jacob
't Hart uit Son en Breugel, die na de
dood van zijn vader op dertienjarige
leeftijd door zijn moeder het krijgs-
vak werd ingestuurd. Op 22-jarige
leeftijd stierf hij in 1809 aan een onbe
kende ziekte, terwijl zijn eenheid in
Duitsland was gelegerd. Hij was in
middels opgeklommen tot luitenant,
maar heeft de bij zijn nieuwe rang be
horende uniformrok mogelijk nooit ge
dragen.
Tussen 1792 en 1815 werd erin Euro
pa vrijwel onafgebroken oorlog ge
voerd in steeds weer wisselende allian
ties. Zo vocht Frederik Hendrik Wag
ner, zoon van een Duits beroepsmili
tair, aan Nederlandse zijde in 1793 te
gen de Fransen om tenslotte in 1813
in Rusland in dienst van de Fransen te
sterven. In brieven aan een vriend be
klaagde hij zich in 1793 over de vele
lange marsen die de soldaten moesten
maken. „Dood af waren wij door 't
veelvuldig waaken, ja
selvs so dat ik onder 't marcheeren
sliep en daardoor bijna in een sloot
viel, om 3 uuren af, met het aanbre
ken van de dag." In datzelfde jaar
kreeg hij een musketkogel in zijn lin
kerbil. Hij raakte opnieuw gewond bij
de Slag bij Bergen in 1799, waar hij
tegen de Britten en de Russen streed.
In de brieven aan zijn ouders hield hij
zich altijd op de vlakte, maar tegen
over zijn vriend was hij openhartig.
Meer dan eens liet hij zich van zijn
menselijke kant kennen: „Welk een to
neel opent zich niet op vijandelijke bo
dem - daar den landman nog alles af
geperst wordt wat hij bezit, en hij
bijna niets ovrig houd om sijn ongeluk
kig huis gesin te voeden - treurige
voorwerpen voor een gevoelige ziel."
De inname van steden was voor hem
zo mogelijk nog erger: „Waar den vij
and alles geplunderd en den inwoon-
der na schandelijkheden met vrouwen
en jonge dogters gepleegd te hebben,
alles afnamen, dog laat ik hier van
swijgen, mijn hart is te gevoelig."
Goya
Ter verbeelding van de ellende die de
gewone soldaten in die tijd ondergin
gen bevat de expositie ook een lange
rij etsen van Goya uit diens bekende
serie Los Desastres de la Guerra, die
in bruikleen zijn afgestaan door het
Museum Boymans van Beuningen en
het Stadtmuseum Oldenburg. Hoe
dan ook heeft het Legermuseum links
en rechts prachtige stukken mogen le
nen, onder meer uit de Hermitage in
Sint-Petersburg, het Musée de l'Ar-
mée in Parijs en de National Gallery
in Londen. Dankzij die bruiklenen is
nu ook een uniek duo sierkanonnen te
zien van de hand van kanongieter Al-
bert Benningh uit Lübeck. Ze werden
in 1691 geschonken aan de Staten van
Holland en West Friesland en stonden
tot 1811 voor het ammunitiemagazijn,
het Armamentarium, in Delft waar
thans het Legermuseum is onderge
bracht. Toen keizer Napoleon Delft in
dat jaar bezocht, nam hij de kanonnen
mee als krijgsbuit naar het Hotel des
Invalides in Parijs. In 1814 gingen ze
als krijgstrofee mee met de Pruisen en
Oostenrijkers en kwamen ze in musea
in Berlijn en Wenen terecht. Het Duit
se exemplaar werd in 1945, nu door
de Russen, als krijgsbuit meegenomen
naar het Artilleriemuseum in Sint-Pe-
tersburg.
Niet minder uniek is de uniformrok
die Napoleon in 1815 droeg, het jaar
van zijn definitieve ondergang in de
Slag bij Waterloo, en later tijdens zijn
ballingschap op het eiland Sint-Hele-
na. Of de door de Russen uitgeleende
uniformrok van tsaar Alexander I, die
in 1814 als triomfator Parijs binnen
trok. En het wassenbeeld van Napo
leon, waarmee de bezoeker op een on
verwacht moment wordt geconfron
teerd, doet griezelig echt aan, zoals hij
daar schrijlings op een stoel zit, zijn
rechterarm nonchalant over de rugleu
ning hangend.
Bijna net zo 'echt' is de zachtmoedig
uit zijn ogen kijkende Wexy, het
paard van de Prins van Oranje, dat op
het slagveld van Waterloo om het le
ven kwam. Wexy - wiens gevilde huid
op een houten geraamte werd gelijmd
als souvenir voor de koninklijke fami
lie - staat gewoonlijk in de Koninklij
ke Stallen van het paleis Noordeinde
in Den Haag en wordt daar liefdevol
aangeduid als 'paard no. 1'.
Kijkkast
Aan elk van de grote en kleine spelers
uit de Napoleontische tijd is een soort
kijkkast gewijd, waar je soms binnen
kunt stappen. Om te horen hoe Napo
leon zich tegenover zijn broer Lode-
wijk (van 1806 tot 1810 koning van
ons land) laatdunkend uitlaat over
het Hollandse leger 'dat meer vrou
wen, kinderen en vreemdelingen telt
dan soldaten'. Dan weer om met enig
voyeurisme het verhaal tot je te ne
men van de schrijfster Ida Saint-El-
me, die in 1776 als Maria Elselina Jo
hanna Versfeit in Lith werd geboren,
en de maitresse werd van eerst de
Franse generaal Moreau en later van
de Franse maarschalk Michel Ney.
Ze noemde zichzelf La Contemporai
ne, de Hedendaagse, en volgde haar
minnaars met kortgeknipt haar, in
een blauwe uniformjas met zwarte
das, een broek en laarzen 'als een
schooljongen' op hun veldtochten.
Over haar amoureuze verhoudingen
schreef ze later schaamteloze memoi
res, die aanvankelijk een doorslaand
succes werden, maar later werden ver
boden omdat ze Napoleon te zeer ver
heerlijkten. Ze noemde haar leven dat
'van een losbandige vrouw; een vage
bond, hartstochtelijk, verkwistend,
stoutmoedig, spotziek, zonder zorg
voor de toekomst'. In 1845 zou ze, to
taal verarmd, in Brussel sterven.
Trots op zijn rol in de Grande Armée
was ook 'chirurgijn' Hendrik Theo-
door Verhoef uit Utrecht, die aan de
Russische veldtocht van 1812 deel
nam, in krijgsgevangenschap in Ar-
changelsk verbleef en pas eind 1814
weer in Nederland terugkeerde, waar
hij zich in Beusichem als arts vestig
de. De Russische snuisterijen die hij
verzamelde liggen in de aan Verhoef
gewijde kijkkast: doeken, een houten
lepel, een icoontje. Samen met de por
tefeuille die hij voor zijn tocht van
zijn zuster had gekregen. Het enige
dat hij had weten te behouden, nadat
hij op een gegeven moment door ko
zakken was beroofd: een stille getuige
van 'een moeijelijke oorlog' in 'een
elendig land'.
Aly Knol
Voor Napoleon, Hollanders in oorlogs
tijd 1792-1815. Legermuseum, Delft.
Tot 2 april 2006. Open: maandag tot
en met vrijdag: 10.00-17.00 uur. Zater
dag, zondag, feestdagen: 12.00-17.00
uur
De Slag bij Waterloo; de Prins van Oranje op zijn paard Wexy
foto's GPD
Het jasje van Napoleon
Voor de brug en de kabels zal een nieuw
soort staal gebruikt worden dat voldoende
sterk en flexibel is om aardbevingen te
doorstaan.
De opening van de brug is voorzien voor
2012 en er zal tol geheven worden. Volgens
een voorlopige berekening zullen personen
wagens tussen de 10 en 16 euro betalen, af
hankelijk van de duur van hun verblijf in
Sicilië. Dat zal hoe dan ook voordeliger zijn
dan het vliegtuig of een ferry-overtocht
mét auto of caravan, om niet te spreken van
de tijdwinst.
Voor het arme Calabrië betekent de brug
40.000 nieuwe arbeidsplaatsen tijdens de
bouwfase, waarvan er een groot aantal ook
na de bouw zullen blijven bestaan in de ho-
reca-sector, in allerhande servicebedrijven
en in het toensme. De zuidelijke teen van
Italië in de streek van de Aspromonte en
rond Reggio de Calabria is immers voor ve
le Italianen en buitenlanders een geliefd va
kantieoord.
Johan Lamoral
Het grootste probleem is echter dat de
Straat van Messina, die amper drie kilome
ter breed is, een van de meest actieve aard-
bevingsgebieden ter wereld is en dat de ver
ankering van de pijlers in de bodem dus
aan extreme voorwaarden moet voldoen.
De brug moet bestand zijn tegen aardbevin
gen van 7,1 op de schaal van Richter.
Bovendien is deze smalle zeeweg zeer druk
bevaren en de brug moet met een hoogte
van 382 meter boven de zeespiegel grote
zeeschepen ruim kunnen doorlaten. Er is
echter niet alleen het scheepvaartverkeer.
Door zijn ligging is Sicilië zowat de spring
plank tussen Noord-Afrika en Europa.
Vrachtwagens van en naar Tunesië moeten
nu een lange reis op veerboten maken om
de Italiaanse havens te bereiken, vanwaar
zij verder naar Europa kunnen doorrijden.
Met een brug over de Straat van Messina
zullen zij na een korte overtocht reeds in Si
cilië aan land kunnen gaan en via de brug
naar het vasteland rijden.
De brug zal ook een ander verkeerstech
nisch probleem oplossen. Sicilianen en Itali
anen kunnen nu enkel naar elkaar per boot
of per vliegtuig. De kortste overtocht is met
de ferry van Reggio di Calabria op het vas
teland naar Messina in Sicilië en duurt on
geveer één uur. Dagelijks zijn er vanuit ver
schillende Italiaanse havens ongeveer 400
overtochten.
Dat betekent een verschrikkelijk druk
scheepvaartverkeer en de routes naar Sici
lië zijn dan ook al jaren oververzadigd en
vrijwel onbevaarbaar geworden.
Nu zal via de brug naast het autoverkeer
Een artistieke im pressie van de hangbrug die in 2012 Italië met Sicilië moet verbinden
foto GPD
ste is nu de Akashi brug in het Japanse Osa
ka met een spanlengte van 1.9 km. De brug
van Messina heeft echter een spanlengte
van 3.3 km."
„Bij volle windbelasting moet zij in het mid
den 10 meter kunnen uitwijken. Onder de
volle verkeerslast van voertuigen en treinen
buigt zij 7 meter door in het midden en on
der de volle aardbevingslast moeten de an-
kerblokken zich elk 40 centimeter horizon
taal en 15 centimeter verticaal kunnen ver
plaatsen, zonder dat de brug noemenswaar
dige schade oploopt Het gaat hier wel om
reusachtige eindblokken met een eigen ge
wicht van 900.000 ton en afmetingen van
100 meter lang, 50 meter breed en 40 meter
ingebedde diepte."
Het lijstje met records is nog lang niet af.
Ofschoon de grootste overspanning 3.300
meter bedraagt, is de totale lengte van de
brug 3.666 meter. Het zwevende wegdek is
60 meter breed en is opgehangen aan twee
paar kabels, elk met een dikte van 1.24 me
ter en een lengte van 5.300 meter. Elke ka
bel bestaat uit 44.352 stalen windingen.
elang gekoesterde Italiaanse droom
van een vaste verbinding tussen het
iSicilië en het vasteland wordt werke
nd. Na beoordeling van de studies en
uitwerpen zal in 2008 met de bouw be
en worden van een reusachtige hang
over de Straat van Messina, waar nu
eerdiensten worden onderhouden
'onder meer) schepen van de voormali-
winciale Stoombootdiensten (PSD).
sen overspanning van 3300 meter tus-
ètwee pijlers, zal het de langste hang-
ter wereld worden. Alles aan deze
b uitzonderlijk: het gaat hier om een
oder complexe constructie en om grote
afische en klimatologische uitdagin
gen schare van internationale topex-
ii werkte dan ook aan het ontwerp van
itug mee.
im wordt hier geen tunnel in plaats
*n toch kwetsbare brug gebouwd? Het
'logische vraag als je praat over een
verbinding tussen Italië en Sicilië. De
!t van Messina, zo genoemd naar de
teina in de uiterste noordoostpunt
icilië, s echter een probleemgebied,
ïaat is 600.000 jaar geleden ontstaan
enorme geologische breuk die, na
itelijk te zijn dichtgeslibd, nog steeds
tter diep is. Een tunnel op deze diep-
i'Js volkomen uitgesloten. De geologi-
ïructuur heeft ook turbulente stromin-
snel vloeiend water voor gevolg en
ode Straat van Messina heerst vaak
iachtig weer met windsnelheden tot
250 km. per uur.
ook een snelle treinverbinding voor perso
nen en goederen mogelijk worden. Daar
door zal een einde worden gemaakt aan het
nog steeds relatieve isolement van Sicilië
maar ook het drukke scheepvaartverkeer in
dit deel van de Middellandse Zee zal gevoe
lig afnemen
Er zullen aan deze brug zeer hoge eisen wor
den gesteld. Zij moet geschikt zijn om 6.000
voertuigen per uur en 200 treinen per dag
te dragen. Het brugdek zal daarom in elke
richting vier wagenrijstroken en twee snel
le treinverbindingen dragen, naast twee gro
te voetgangersstroken met gescheiden fiets
pad en een dienstweg.
De geografische, klimatologische en ver
keerstechnische eisen vergen voorts uitzon
derlijk moeilijke funderingsontwerpen. De
Italiaanse regering heeft daarom een be
roep gedaan op een internationale commis
sie van experts, die verantwoordelijk zal
zijn voor de evaluatie en de latere opvol
ging van de ontwerpvoorstellen voor deze
unieke hangbrug.
Een van hen is Professor William Van Impe
van de Vakgroep Civiele Techniek van de
universiteit Gent. Hij werd als een van de
drie wereldexperten gevraagd zich vooral
over de funderingsontwerpen te buigen, sa
men met een Deense en Britse collega.
Van Impe: „Als geotechniseh-funderingsex-
pert venvacht men van mij een grondige
technische evaluatie van de voorgestelde
ontwerpen en berekeningen van de geotech-
nische problemen verbonden met de brug,
de viaducten, de tunnels en dies meer. Dat
zal mede bepalend zijn voor de finale keuze
van het consortium dat de brug moet bou
wen, en dat zijn grotendeels Italiaans-Ja
panse groepen. Het gaat om een project van
5 miljard euro, dat betekent dus dat erg
zorgvuldig met elk ontwerpdetail dient te
worden omgesprongen."
Uitdagingen
„De geologische, klimatologische en ver
keerstechnische uitdagingen zijn inderdaad
immens en nooit op die schaal gezien in de
wereld", aldus Van Impe. „Het gaat hier
om de langste hangbrug ter wereld. De lang
