Zonder kanaal was Wemeldinge niets
zc
Ramp en deltawerken
in digitaal geheugen
23
Historie van een dorp
4
ONDERWEG
dinsdag 25 oktober 2005
niet van Hansweert naar Wemel
dinge te laten lopen, maar vanaf
de Boonepolder ten zuiden van
's-Gra venpolder naar de Zand-
kreek bij de Oost-Bevelandpol-
der. Weliswaar 2,5 kilometer
langer dan het uitgestippelde
tracé, maar zeer gunstig voor de
ontwikkeling van Goes. Het ini
tiatief stierf in 1859 een stille
dood.
Nauwelijks bekend is dat We
meldinge op het gebied van de
oesterteelt bijna Yerseke over
vleugelde. Lepoeter vindt de in
formatie over deze vergeten ont
wikkeling zelf een erg geslaagd
hoofdstuk. Het leest als een
spannend avontuur. Omstreeks
1870 ontstonden - mede dankzij
vermogende adel, vandaar de be
naming oesterbaronnen - in Yer
seke oestercultures. Er bleek
goud geld mee te verdienen. Het
'oestervirus' stak ook onderne
mende Wemeldingenaren aan.
Langs de Oosterschelde, tussen
het dorp en Kattendijke, wer
den tal van vloeiputten voor oes
ters aangelegd. De oesterputten
en loodsen kwamen in de Stor-
mezandepolder te staan.
Het ging de NV Visscherij de We-
meldingsche Compagnie (en an
dere bedrijven) aanvankelijk
voor de wind. Voor een snel con
tact met de buitenwereld bouw
de oesterkweker en aannemer
C. Lindenbergh voor eigen reke
ning een post- en telegraafkan
toor. Directeur F. L. de Leeuw
van de compagnie waarschuwde
in 1885 voor té overspannen ver
wachtingen over de oestercultu
res, waaraan menigeen van rijk
(kapitaal verschaffen) tot arm
(dakpannen leveren) probeerde
te verdienen.
Hij kreeg snel gelijk: de strenge
winter van 1890-91 veroorzaak
te hoge sterfte onder de oesters.
Maar enkele bedrijven hielden
het vol. Wemeldinge kreeg zelfs
nog in 1955 een laboratorium
voor wetenschappelijk onder
zoek van de oestercultuur (het
verdween in 1969). Opnieuw een
strenge winter in 1962-63 zorg
de voor de genadeklap. In de
Stormezandepolder ligt nu een
recreatiepark, toepasselijk de
Oesterbaai genaamd.
Rinus Antonisse
Wemeldinge, historie van een
dorp tussen Kerk en Kanaal.
Door G. J. Lepoeter en J. C. de
Groene. Uitgave in eigen be
heer, prijs 29,50 euro. Verkrijg
baar bij fotozaak De Groene,
Wilhelminastraat, Wemeldinge.
De presentatie is op 29 oktober
tijdens een bijeenkomst in dorps
huis De Wimpel te Wemeldinge,
vanaf 14.00 uur. Consulent ge
schiedbeoefening A. de Klerk
verzorgt een inleiding, burge
meester S. Kramer van Kapelle
neemt het eerste exemplaar in
ontvangst.
Zijn belangstelling voor
historie kreeg Gerard
Lepoeter mee van zijn opa.
„Die vertelde me vele verha
len. Je slaat ze op en later
kom je tot de ontdekking
dat het je interesse heeft."
Hij begon met onderzoek
naar de familie-stamboom.
De Lepoeters kwamen als
Hugenoten naar Zeeland en
belandden via Groede in
1730 op Zuid-Beveland. Na
de genealogie volgden publi
caties over een verscheiden
heid aan historische onder
werpen.
Hij noemt zich een workaho
lic. Inmiddels 75 jaar,
maar nog volop bezig met spit
ten in de archieven. „Als ik een
dag heb dat ik niks gedaan heb,
dan geeft dat een slecht gevoel",
zegt Gerard Lepoeter. Hij is
meestal met verschillende onder
werpen tegelijk bezig, onder
meer voor de stichting Oude
Zeeuwse Kerken en de heemkun
dige kring De Bevelanden. Daar
door gaat er wel eens enige tijd
overheen voordat een onderzoek
naar een onderdeel van de
streekhistorie met een publica
tie kan worden afgerond.
Maar ook de grondigheid waar
mee Lepoeter archieven ontsluit
en bestudeert speelt een rol. Hij
is zeer nauwgezet; wat hij neer
schrijft is altijd te herleiden tot
bronnen. „Je bent er lang mee
bezig, het valt niet uit de lucht",
constateert hij droogjes. Gebo
ren en getogen in Kapelle be
perkt Lepoeter zich vooral tot
zijn gemeente en omgeving. Er
verschenen boeken over de kerk
van Kapelle en de ambachts-
vrouwe van Wemeldinge en in
december komt een gedenkboek
over de christelijke scholen in
Goes uit.
Eerst presenteert hij nog op 29
oktober een omvangrijk boek
over de historie van Wemeldin
ge, dorp tussen kerk en kanaal.
Hij maakte het samen met foto
graaf Johan de Groene, die niet
alleen eigen werk bijdroeg,
maar ook veel historisch beeld
materiaal. Ze geven het in eigen
beheer uit. „Dat is een hele on
derneming, maar gelukkig heb
ben we een aantal sponsors ge
vonden. Er is nog geen boek
over de geschiedenis van Wemel
dinge. We hebben gezegd: laten
we het zelf maar doen."
Het is een zeer compleet, aller
minst saai maar zeer levendig
boek over het dorp geworden.
Om het eens wervend te stellen:
iedereen die banden heeft met
Wemeldinge moet het lezen. Le
poeter en De Groene hebben be
wust niet gekozen voor een toch
altijd wat dorre, chronologische
opsomming van feiten, maar
Onderzoeker en schrijver Gerard Lepoeter (links) en fotograaf Johan de Groene maakten samen een boek over de geschiedenis van Wemeldinge. foto Dirk-Jan Gjeltema
voor verschillende thema's, ver
deeld over 46 hoofdstukken, die
lopen tot en met vandaag.
De nadruk ligt op de mensen en -
de wijze waarop, ze-leefden. Een
aaneenschakeling van 'kleine'
geschiedenissen. Zo komen bij
voorbeeld de verschillende vere
nigingen aan bod, van Oranje
vereniging tot de gym, de mu
ziek en de voetbal. „Dat geeft
een stuk herkenbaarheid", stelt
Lepoeter. „Ik weet uit ervaring
dat het merendeel van de men
sen maar ten dele historisch
geïnteresseerd is. Het wordt an
ders als ze iets herkenbaars vin
den. Daar hebben we op inge
speeld, ook met het fotomate
riaal." De oplage van het boek
(256 pagina's) is vijfhonderd
exemplaren. „Als we die verko
pen dan zijn we er, met de bij
dragen van de sponsors, wel uit.
En we kunnen er altijd nog bij
laten drukken."
Boerendorp
Zonder de overige thema's te
kort te willen doen, springen
twee hoofdstukken er duidelijk
Aanleg van het Kanaal door Zuid-Beveland bij Wemeldinge, augustus 1865, enkele maanden voordat
de bouw gereed was. foto uit besproken boek
uit. Niet alleen qua lengte, ook
wat de historisch interessante
feiten betreft. Ze gaan over het
kanaal en over de oesterteelt.
Dat het Kanaal door Zuid-Beve
land veel aandacht krijgt, is niet
verwonderlijk. „Zonder kanaal
was Wemeldinge nooit iets ge
worden", meent Lepoeter. Hij
noemt de ingebruikname van
het kanaal op 15 oktober 1866
de belangrijkste datum in de
dorpsgeschiedenis sinds mensen
heugenis. „Vóór die tijd was We
meldinge een klein, gezapig boe
rendorp, ver verwijderd van be
drijvigheid en handel", aldus Le
poeter. „Wie niet per se in We
meldinge moest zijn, kwam er
niet." Naast inzicht in de lang
durige, moeizame en bewogen
geschiedenis van de aanleg (posi
tie van de kanaalarbeiders, aan
leg van een volwaardige brug
bij het dorp, de Bonzijbrug),
heeft Lepoeter de pogingen van
Goes om mee te profiteren van
de kanaalaanleg aan de vergetel
heid ontrukt.
Er zijn rond 1850 serieuze pogin
gen ondernomen om het kanaal
Arbeidersbarak in een werkkamp voor de bouw van de Haringvliet-
dam, 1957. foto's Aart Klein/Nederlands Fotomuseum
schillende plaatsen in Zeeland
actief Van Wijk trok op de mo
tor richting rampgebied en
maakte foto's in Bergen op
Zoom, 's-Gravendeel en Middel-
harnis.
Het Deltaplan vormde het ant
woord op de Februari ramp: af
sluiting van de zeegaten in het
zuidwesten (op de Westerschel-
de na). Enkele weken na de
ramp ging de Deltacommissie
aan de slag en in 1957 aanvaard
de de Tweede Kamer de Delta
wet.
Toen waren de deltawerken al
begonnen (met de stormvloedke
ring in de Hollandse IJssel als
eerste grote project).
De in Amsterdam geboren foto-
Het Geheugen van Neder
land is een omvangrijke
databank, met daarin opgesla
gen illustraties, foto's, teksten,
films en audiofragmenten. Ze
zijn afkomstig van een groot
aantal Nederlandse culturele in
stellingen, onder meer van het
Nederlands Fotomuseum. Zee
land is goed vertegenwoordigd
op de website www.geheugen-
vannederland.nl.
Coördinator Reinier Deinum
van Het Geheugen van Neder
land vertelt dat er inmiddels
zo'n vijftig collecties in de data
bank verzameld zijn. Vier ervan
zijn aangeleverd door het foto
museum in Rotterdam en twee
van deze collecties hebben in be
langrijke mate betrekking op
Zeeland. De eerste omvat een
omvangrijke hoeveelheid foto's
over de Februariramp van
1953. Ze zijn afkomstig van fo
tografen als Ed van der Elsken,
Dolf Kruger, Aart Klein, Kees
Molkenboer, Cas Oorthuys en
Ed van Wijk. De meeste beel
den zijn gemaakt in de eerste pe
riode na de verwoestende storm
vloed.
Van Ed van der Elsken zijn kort
na de ramp circa negen foto's
gepubliceerd; ze werden daarna
nauwelijks meer afgedrukt.
Kruger fotografeerde onder
meer op Schouwen-Duiveland,
in Stavenisse en op Sint-Philips-
land en in het droog gebleven
Yerseke. Molkenboer fotogra
feerde in Rotterdam de opvang
van evacués in de Ahoyhallen
en Cas Oorthuys was op ver-
Uitwateringssluizen in het Haringvliet in aanbouw, 1966.
graaf Aart Klein (1909-2001)
legde gedurende een reeks van
jaren op een kenmerkende wij
ze in zwart-wit de werkzaamhe
den in de Delta vast. Na de fo
to's over de watersnood ook het
vervolg. Hij was gefascineerd
door de strijd tegen het water,
die dan ook als een rode draad
door zijn oeuvre loopt. Klein pu
bliceerde er verschillende boe
ken over, zoals 'Delta, Poort
van Europa' en het vervolg 'Del
ta, Stromenland in beweging'.
Bij het Nederlands Fotomu
seum zijn maar liefst vierdui
zend opnamen van Klein opge
slagen. Daarvan werden 1669
negatieven voor de site van Het
Geheugen van Nederland gese
lecteerd. Hoewel de deltawer
ken de hoofdmoot vormen, bren
gen de foto's van Klein ook het
landschap en de Zeeuwen in
beeld. Dat biedt fraaie contras
ten uit vervlogen jaren: het ij
zer- en betonwerk voor de Ha-
ringvlietsluizen tegenover gra
zende koeien in Oud-Sabbinge;
de bouw van de fundamenten
voor de Zeelandbrug tegenover
verstilde oesterputten in Yerse
ke. De vernieuwende water
bouwkundige technieken afge
wisseld met het Zeeland van de
jaren zestig in de twintigste
eeuw.
Enkele jaren voor zijn dood leg-
Het Zeeuwse Landschap houdt
zaterdag een excursie dooi- de
inlagen van Noord-Beveland.
Vertrek is om 14.00 uur bij het
informatiepunt aan de Keihoog-
teweg bij Wissenkerke, de weg
van het dorp richting de noord
kust van Noord-Beveland. Kos
ten €2,-, kinderen tot 16 jaar
€1,-, donateurs HZL gratis.
Stichting Het Zeeuwse Land
de Klein in een interview nog
eens uit waarom hij zich richtte
op waterbouw, infrastructuur
en landschap. „Ik ben toch opge
groeid met het herrijzend Neder
land-idee. De industrie, de Del
tawerken en de havens, dat zijn
toch de onderweipen waar ik
me sterk toe aangetrokken
voel."
Op de site zijn naast deltawer-
schap (HZL) houdt morgen een
excursie in het Verdronken
Land van Saeftinghe.
Gezien de zwaarte van de tocht
is deze excursie niet geschikt
ken en Februariramp ook collec
ties te vinden over bijvoorbeeld
archeologische vondsten in Ne
derland, fotografie tijdens de
Duitse bezetting, zestien-
de-eeuwse grafiek uit het pren
tenkabinet van museum Boij-
mans van Beuningen en de onaf
hankelijkheid van Neder-
lands-Indië. Het Geheugen be
vat nu bijna 343.000 objecten.
Deinum is blij met het onder
brengen van de deltawerken in
de nationale databank van cul
tureel erfgoed. Hij hoopt dat de
belangstelling voor de website
erdoor zal stijgen. Het Geheu
gen van Nederland is nu twee
jaar in de lucht. Er wordt al re
delijk gebruik van gemaakt,
zegt Deinum, zo'n 20.000 bezoe
kers per maand.
Het is een project van de Ko
ninklijke Bibliotheek in Den
Haag. De databank richt zich
op twee groepen: mensen met
interesse in geschiedenis en cul
tuurhistorie) en leerlingen en
docenten in het voortgezet on
derwijs (er is ook een educatief
deel, waar docenten lessen op
basis van de digitale collecties
kunnen vinden). Het gebruik
van de website is in beginsel
vrij voor privé-toepassingen, ei
gen onderzoek en onderwijs.
Rinus Antonisse
Zie www.hetgeheugenvanneder-
land.nl.
voor kinderen onder de 10 jaar,
mensen die slecht ter been zijn
of met een zwakke gezondheid
kampen, zwangere vrouwen en
hartpatiënten.
Vertrek is om 13.30 uur bij het
bezoekerscentrum aan de Em-
maweg 4 bi] Nieuw-Namen. Kos
ten €5,-, kinderen van 10 tot 16
jaar €2,50, donateurs HZL gra
tis. Aanmelden via 0114-
633110.
