Hoe spel
je Pelé?
25.
zaterdag 22 oktober 2005
Pelé is zonder veel twijfel de beste voetballer die de
wereld ooit zag. Dankzij een miraculeuze macht
over de bal. Morgen wordt hij 65 jaar. Een pagina
Pelé. Over zijn debuut op het WK in 1958, over zijn
bijnamen, zijn doelpunten, zijn rivaliteit met Mara-
dona. En over nog veel meer; Hoe spel je Pelé?
G-O-D!
O Rei
Nieuwe trots
Wereldgoal
Rivalen
Apotheose
Ommekeer
prote, vooral Braziliaanse voetballers
Jhebben hun eigen voetbalnaam.
b.Arantes do Nascimento had er dus
leen: Pelé. Niemand die weet wat Pelé
tot, hijzelf ook niet. Hij kreeg de
Hm toen hij als jongetje op straat voetbal
bis noemden ze hem Dico, zijn voetbal-
iadjes noemden hem Pelé. Pelé voetbal-
[ilshij tenminste geen schoenen poetste,
li sloppenwijken was er niets anders:
"ballen en proberen een half centje te
tienen.
iewerd ontdekt op zijn elfde en door
itemational Waldemar de Brito naar
gebracht, waar hij het verbaasde be-
van de club een voorspelling deed.
fee jongen wordt de grootste voetballer
iwreld", meldde hij.
tt 13 kon Pelé alles met een bal, maar
tdbijal alleen het hoogst noodzakelijke,
z'nvijftiende debuteerde Pelé, als links
en, een jaar later was hij topscorer van
teiliaanse competitie. Met zestien jaar
ddehij voor het eerst in de nationale
Met zestien! Nog weer een jaar later
ibij wereldkampioen,
fwasde grote attractie van het WK in
«•Hij was 1.72 meter groot, 67 kilo-
ur, een superbe atleet. Gespierd, snel,
tfoaar, met een onvergelijkbare contro-
wrde bal, een verbazingwekkend in
leen sterk schot in het rechterbeen
if eigen zeggen schoot hij met links nog
ff) en een fenomenaal gevoel voor ti-
?en koptechniek. En Pelé had nog iets:
üd onschuld in het gelaat - hij zou die
fflijkeonschuld nooit verliezen, ook niet
ijeergevorderde leeftijd. Pelé was en
-'een jongen
Rreld leerde Pelé in 1958 op nog een an-
eaianier kennen. Huilend. De jonge ster
enade WK-finale, waarin hij twee keer
'gescoord. op de schouders. Uitzinnig
öd. Het contrast was verbluffend,
ff in het veld toonde hij een ongehoorde
nterheid. Pelé wist in alle omstandighe-
iderust te bewaren. Zo scoorde hij ook,
^.zakelijk en met het gemak van een rou-
Opzijn eerste WK deed hij mee in
Wedstrijden, hij maakte zes goals.
Qjlers van Pelé zijn hallucinerend. Hij
ddevan 1956 tot 1974 voor één club,
ps. maakte in die periode 1220 goals,
jet jubeljaar 1958 maakte hij 139 doel
en Pelé deed mee aan vier WK's, liep
-beer na een finale als wereldkampioen
«tveld.
®tmoette de groten der aarde, maar
"niemand die zijn naam correct uit-
Peelè is het, de laatste e dient uitge
ven zoals een schaap blaat, bèh. Zijn
®|ebijnaam: O Rei, de Koning.
mes in Londen kopte ooit: 'Hoe spel
Wé? G-O-D.'
Drie donkere voetballers hebben in
Zuid-Amerika meer gedaan voor de
strijd tegen slavernij en discriminatie dan
honderden politici bij elkaar. De eerste was
de mulat Artur Friedenreich, zoon van een
welgestelde Duitser en een Braziliaanse ne
gerin.
Friedenreich voetbalde in een tijd dat een
mulat nog werd verleid zich voor de wed
strijd te poederen met pó-de-arroz, een bij
dames populair blanketsel van een soort
rijstbloem. Een neger kon moeilijk door
gaan voor een blanke, een mulat wel, met
een beetje hulp. En je wilde graag blank
zijn in de eerste decennia van de vorige
eeuw, zeker in Brazilië, waar zwarten wer
den gediscrimineerd, ook in het voetbal.
Friedenreich lukte het toch een ware held
te worden in zijn land. Door goals te ma
ken, veel goals. Hij is nog altijd een van de
drie voetballers (met Pelé en Franz Binder)
met meer dan 1000 doelpunten, 1329 om
precies te zijn, in een carrière die liefst 25
jaar duurde.
Zijn beroemdste goal was de beslissende in
de finale van het Zuid-Amerikaans kam
pioenschap van 1919 tegen Uruguay. Frie
denreich werd later in triomf door Rio ge
dragen, er ontstond een heuse verafgoding,
resultante van het typisch Braziliaanse ge
zegde: 'Futebol bola na rede' (Voetbal,
dat is de bal in de touwen). Friedenreich
werd de eerste onsterfelijke voetballer, zijn
status zorgde ook voor democratisering van
de Braziliaanse voetballerij, hoewel het tot
de jaren vijftig zou duren voordat zwarte
voetballers echt werden geaccepteerd.
Veel interlands speelde Friedenreich im
mers niet, zeventien maar, omdat de voet
balbond de nationale ploeg toch liefst zo
wit mogelijk hield. Dat was zelfs nog zo op
het WK van 1958. De twee beste spelers,
Pelé en Garrincha. deden aanvankelijk niet
mee, op hun plaatsen speelden jongens die
alleen hun blanke huidskleur voor hadden.
Pas na twee goeddeels mislukte wedstrij
den, mochten Pelé en Garrincha meedoen -
voor het eerst in de geschiedenis zag de we
reld een elftal met twee natuurwonderen in
hetzelfde shirt, twee zwarte natuurwonde
ren nog wel.
De kleurling Garrincha, een kreupele, met
een been dat zes centimeter korter was dan
het andere. Iedereen kende zijn ene schijn
beweging, niemand wist ooit wanneer de
schijnbeweging vervangen werd door de ac
tie. De neger Pelé, koning van de eenvoud,
opgeleid door zijn vader: 'Doe alles zo sim
pel mogelijk.' Pelé gaf zijn huidskleur,
'crioulo' nieuwe trots, status. Hij en Gar
rincha maakten Brazilië in 1958 wereld
kampioen. En ineens had het voetbal een
nieuw schoonheidsideaal, samba-voetbal.
En de zwarte Brazilianen hadden een nieu
we toekomst, dankzij twee donkere voetbal
spelers.
Was Pelé een betere voetballer dan
Marco van Basten? Jari Litmanen?
Pelé was een betere voetballer dan Van Bas
ten en Litmanen samen, de beste nummer
10 én de beste nummer 9 van de wereld in
één.
In 1958 was de schrijver en voetballiefheb
ber Nélson Rodriguez de man die Pelé op
scheepte met de eretitel O Rei. Hij schreef:
'Ik bekijk de gegevens van Pelé en schrik
me rot: zeventien jaar! Sommige leeftijden
zijn abnormaal, onwaarschijnlijk. Ik, over
de veertig, kan al nauwelijks meer geloven
dat iemand ooit zeventien is. En daar komt
me dit joch het veld op met een absoluut on
weerstaanbare, door het fatum gegeven au
toriteit. Als een koning. Maar wat wij ko
ninklijk noemen is in feite een zielstoe
stand: Pelé voelt zich koning. Men heeft
hem al eens gevraagd: 'Wie is de grootste
middenvelder ter wereld?' Waarop hij ant
woordde: 'Ik,' 'Wie is de grootste spitsspe-
ler ter wereld?' 'Ik.' Wat bij anderen hovaar
dig of lachwekkend zou klinken, is bij hem
volkomen normaal. Want de waarheid is
dat hij, inderdaad, op alle plaatsen kan spe
len.' In 1962 werd dat bijna bewezen. Op
het WK was Pelé aangewezen als tweede re
servekeeper, voor noodgevallen. Ineens wa
ren beide eerste keepers geblesseerd. Op
training stond Pelé dus in de goal. Met ver
bluffend gemak. Engelse journalisten die
het zagen, keken hun ogen uit. 'Better than
Gilmar!' Gelukkig was Gilmar nog net op
tijd hersteld, zodat Pelé niet op doel hoef
de. Hij had dat zelf ook wat lastig gevon
den. Hoewel.'Ik vind het alleen jammer
dat het vanaf deze plaats moeilijker zal zijn
een doelpunt te maken.' Doelpunten maken
en laten maken, was wel zijn grootste ta
lent. Maar het ware fenomeen van Pelé was
zijn eenvoud. Kwestie van opvoeding.
Pelé kon alles met een bal. Zijn schot met
rechts was legendarisch, zijn demarrage on
weerstaanbaar, zijn inzicht onnavolgbaar.
Pelé kon dribbelen, drijven, passeren, hij
kon vooral heel goed vooruitzien en het mo
ment bepalen om iets beslissends te doen.
Dat gebeurde doorgaans met een simplisme
dat verbijsterend was. Hij was ook een
grootmeester met de een-twee, waarbij
soms, bij gebrek aan een teamgenoot, de be
nen van de tegenstander werden gebruikt.
Van alle grote voetballers uit de geschiede
nis was hij met afstand ook de beste kop
per. Zijn goal in de WK-finale van 1970 te
gen Italië was van onovertroffen kunde.
Zijn timing, op de hoge, harde bananenbal
van Rivelino, was hartverscheurend per
fect, de kopbal zelf technisch perfect. On
houdbare goal, wereldgoal.
Wie was de beste voetballer aller tij
den, Pelé of Maradona? Het is de afge
lopen tien, vijftien jaar een soms onfrisse
competitie geweest, vooral eigenlijk omdat
de nareist Maradona het in zijn onbe
schaafdheid af en toe niet kon laten denigre
rend te doen over zijn rivaal. Pelé lachte
meestal maar wat als het onderwerp ter
sprake kwam, om er dan maar weer een cli
ché tegenaan te gooien.
De rivaliteit tussen Pelé en Maradona heeft
wel wat van die tussen de Godin van het
Vuur, ook Pelé genaamd, en haar zus Hi'ia-
ka. De legende speelt op Hawai en begint
wanneer Godin Pelé haar geliefde, Lohi'au,
wil vinden en haar jongere zusje Hi'iaka op
pad stuurt.
Resultaat: ze vindt Lohi'au, wordt verliefd
op hem en bereikt intussen zelf de status
van godin, die het leven kan geven en ne
men.
Dat wordt dus een epische oorlog tussen de
zusjes die tot op de dag van vandaag duurt
en voortleeft. Na elke eruptie van de vul
kaan Kilauea wordt het leven vernietigd
maar groeit vanuit de lava een boom, de
ohi'a, met zijn prachtige rode bloemen. Dat
is de rivaliteit tussen Pelé en Hi'iaka en die
tussen Pelé en Maradona. Eeuwig is de
strijd, soms komt het tot een eruptie, maar
altijd zijn er momenten van vrede, zoals on
langs toen Pelé te gast was in de televisie
show die Maradona tegenwoordig heeft. Ze
kletsten wat, kopten elkaar een balletje toe
en bespraken natuurlijk ook even De Kwes
tie: wie was de beste? Maradona zei einde
lijk iets dat hout sneed, althans geen kwaad
kon. „Mijn moeder vindt mij de beste, de
moeder van Pelé vindt hem de beste." En
toen omhelsden ze elkaar maar weer eens.
Was Maradona de beste? De kleine Argen
tijn had het voordeel van zijn tijdsge
wricht, zijn beste momenten werden door
de hele wereld gezien, die van Pelé niet. Om
diezelfde reden heeft de hele wereld ook de
momenten van bedrog gezien bij Marado
na: zijn 'Hand van God-goal' op het WK
van 1986 tegen Engeland, zijn demasqué op
het WK van 1994 na dopegebruik.
De Fifa riep Pelé in 1999 uit tot de beste
voetballer van de eeuw, maar was zo han
dig ook een publiekspanel te laten stem
men. Maradona won Maradona werd als
zeventienjarige door bondscoach Menotti
geweerd van het WK in eigen land; Argenti
nië werd niettemin wereldkampioen. Pelé
speelde als zeventienjarige wel een WK. en
won. Pelé had zelfs nog kunnen meedoen
aan het WK van 1978, zoals ook hijzelf in
dat voorjaar ook even opperde. Het kwam
er niet van. Gelukkig maar. Nu zullen we
nooit weten of Pelé zelfs als 37-jarige nog
de beste was geweest.
De 17-jange Pelé was ongeschikt mee te
doen aan het WK van 1958, zo rappor
teerde Joao Carvalhaes, de psycholoog van
de Braziliaanse ploeg. 'Pelé is duidelijk in
fantiel. Het ontbreekt hem aan de noodza
kelijke vechtlust. Hij is te jong om agressie
te voelen en er adequaat op te reageren
Het is maar goed dat het rapport van Car
valhaes in de la belandde.
Hij was dus niet te jong in 1958, hij bleek
niet te oud in 1970. De bijna 30-jarige Pelé
was in 1970 nochtans door velen al afge
schreven. Bondscoach Saldanha maakte tij
dens de voorbereiding bekend hem te passe
ren. Drie dagen later was Saldanha ontsla
gen.
Het waren barre tijden in Brazilië, dat ge
leid werd door een rechts, militair regime.
De Braziliaanse voetballiefhebbers waren
toch wel pessimistisch. Niemand wist hoe
het ideale elftal er uit moest zien. Zagalo,
de nieuwe bondscoach en oud-ploegmaat
van Pelé tijdens het WK van 1958, wel. Hij
posteerde Rivelino op links, zodat de bril
jante Gérson linkshalf kon spelen en hij
koppelde Tostao voorin aan Pelé. Het ble
ken gouden grepen.
De hitte van Mexico eiste een nieuw soort
voetbal dat Brazilië het best bleek te spe
len: voetbal waarbij de bal het werk deed.
Pelé was de absolute grootmeester van dit
spel, met zijn feilloze gevoel voor tijd en
ruimte. Geen enkel doelpunt van de Brazili
anen op dit WK was een krijgertje of een ge
lukje, elke goal werd voorafgegaan door
groots ploegspel of een geniale actie van
Gérson, Jairzinho, Tostao, Rivelino of,
meestal, Pelé. Ze wonnen alles, de Brazilia
nen, en net als in 1958 werd de finale met
grote cijfers afgesloten.
Deze finale werd de apotheose van een mag
nifieke loopbaan. Pelé steeg boven zichzelf
uit. Hij maakte een wonderschoon doelpunt
en bereidde er twee voor. De laatste, voor
4-1, was een assist voor Carlos Alberto, de
aanvoerder.
In het land dat (in 1888) als laatste de sla
vernij afschafte, was 82 jaar later de beste
voetballer ter wereld zwart en de aanvoer
der van het beste elftal ter wereld een mu
lat.
Later was Pelé even minister van sport, de
enige zwarte van het kabinet, in de dagen
dat er niet meer dan 11 kleurlingen in het
congres zaten dat 513 mannen telde. Pelé
zag daar het voordeel wel van in. 'Politici
hebben een kwalijke reputatie, ze worden
gezien als corrupt. Dat zeggen ze dus niet
van zwarten...' Schoenpoetsertje, voetbal
ler, beste voetballer van de wereld, minis
ter. Mooie carrière toch van een jongen die
op het WK van 1958, zeventien jaar oud,
nog niet kon lezen en alleen zijn eigen
naam kon schrijven.
Pelé is multi- multi-miljonair. Van het
voetballen zelf is hij niet zo geweldig
rijk geworden, wel van de contracten die
hij later afsloot met enkele grote firma's en
televisiemaatschappijen
Tijdens zijn voetballoopbaan in Brazilië
werd hij als in een eeuwig waaiende warme
wind bewonderd en aanbeden. Pelé kwam
uit een hecht, godvruchtig gezin, zelf sticht
te hij - met een sympathieke, blanke vrouw
- ook een mooie, alom gerespecteerde fami
lie.
Aanvankelijk.
Al in 1969 was er een ommekeer in de popu
lariteit van de voetballer. Garrincha stierf,
in dronkenschap en een poel van ellende,
verlaten door de hele wereld. Brazilië rouw
de massaal. Pelé bleef weg van de begrafe
nis; hij was al in de dagen ervoor uitge
jouwd en weggehoond, hij had ook geen vin
ger meer uitgestoken naar zijn aan lager
wal geraakte ex-ploeggenoot.
Later liet Pelé zich opzichtig in met indus
triëlen en de groten der aarde, mede ten
gunste van zijn bankrekening. Pelé werd po
liticus, Pelé werd zakenman, Pelé werd de
sprekende pop van creditcard-maatschap
pijen en miljardenbedrijven
In 2002 verscheen hij op het WK in een com
mercial over erectieproblemen. De cabare
tier Marcel Verreck grapte in een conferen
ce: 'Dat vind ik moedig! Geen slap gelul, er
bovenop, zo'n Pelé gaat de zaak even hard
maken. Van Pelé zelf is namelijk bekend
dat hij zijn hele leven al last heeft van erec
tiestoornissen, al is het bij hem eerder een
teveel dan een te weinig aan erecties
Pelé schijnt veel kinderen te hebben bij
veel vrouwen en ja, zo gaat het met de gro
ten op aarde - altijd worden ze op enig mo
ment ook weer van hun sokkel getrokken.
In 1994 werd Pelé serieus vernederd, want
van de WK-loting geweerd door Fifa-presi-
dent Havelange, omdat Pelé een conflict
had met Ricardo Teixeira, de baas van de
Braziliaanse voetbalbond, tevens schoon
zoon van Havelange..Hij voelde de nieuwe
kilte ook door ongerief dat anderen hem be
zorgden. Dit voorjaar nog werd zijn leven
opgeschud toen de politie zijn zoon arres
teerde: Edinho, 35 jaar en al eens veroor
deeld tot zes jaar dienstverlening wegens
het doodrijden van een motorrijder tijdens
een illegale straatrace. Edinho, acht jaar
lang reservekeeper bij Santos, werd nu op
gepakt op verdenking van handel in drugs.
Vorig jaar kwam Pelé nog goed weg, toen
hij en zijn wouw Assyria, in hun au
to-met-chauffeur, bij een stoplicht in Sao
Paulo werden beroofd. Met getrokken pi
stool eiste een bandiet geld en juwelen, tot
hij zag dat hij Pelé aan het beroven was.
„Sorry", zei de man en verdween. Pelé deed
geen aangifte. Een Koning schudt soms al
leen mismoedig het hoofd.
Henri van der Steen
