Wellustige woorden
Venijnige resten in de taal
PZC
WINNAARS
22
3"pe'"»;e«taTp,,sins abonnees
slechts
15 toppers uit de Nederlandse literatuur
Thomas Rosenboom
COLLECTIE
ctie
vrijdag 21 oktober 2005
Demensmhi
Rosenboom
VOORDEEL
BON
Y-winnaarscollectie.nl
Normale win
(zolang de
Normale winkelprijs 7,50 pst
(zolang de voorraad strekt)
WINNAARS
COLLECTIE
De PZC geeft, in samenwerking met de andere kran
ten van het Wegener-concem, literaire boeken uit.
Over een periode van vijftien weken verschijnt elke
week een klassiek te noemen boek uit de Nederlands
talige literatuur.
De boeken komen uit in de serie 'Winnaars Collectie',
omdat het gaat om schrijvers die een belangrijke lite
raire prijs hebben gewonnen.
Tegen een aantrekkelijke prijs zijn de boeken te
verkrijgen bij Bruna en andere boekhandels, post
kantoren en -agentschappen, Free Record Shop en
Read Shops. Abonnees van de krant betalen €4,95,
niet-abonnees 7,50Als derde boek in de reeks is
vanaf morgen de roman 'De doodshoofdvlinder'
van Jan Wolkers verkrijgbaar.
Zie ook www.winnaarscollectie.nl
15 gelauwerde Nederlandse schrijvers Allen winnaars van prestigieuze literaire
onderscheidingen Een prachtige collectie boeken in harde kaft gebonden en
voorzien van een fraaie stofomslag. Met zorg samengesteld door de boekenredactie van
0 3. de PZC en alleen voor abonnees te koop met een éénmalige korting op elke titel U vindt
uw voordeelbon 3x per week op de voorpagina van deze krant. Knip de bon uit
en lever m in bij één van de filialen van Bruna. Free Record Shop of op het Postkantoor
U ontvangt dan het boek van de week met 2,55 korting (normale prijs
7.50) Iedere zaterdag verschijnt er een nieuw 'Winnaars' boek in de verkoop leder boek
is 3 weken verkrijgbaar, zolang de voorraad strekt. U kunt de collectie ook per
post ontvangen Als u zich intekent op de hele collectie ontvangt u het laatste boek gratis
Kijk ook op www.winnaarscollectie.nl.
De mensen thuis
Thomas Rosenboom (1956) is een van de belangrijkste hedendaagse
Nederlandstalige schrijvers. Hij vestigde zijn naam met de lijvige
historische romans 'Gewassen vlees' en 'Publieke werken'. Voor beide boeken ontving hij,
in 1995 en in 2000, de Libris Literatuurprijs. Voordat Rosenboom doorbrak naar een groot
publiek, schreef hij de verhalenbundel 'De mensen thuis', die in 1984 werd onderscheiden
met de Lucy B en C.W. van der Hoogtprijs. In deze bundel, die bestaat uit drie verwante
n Rosenboom's schrijftalent en zijn thematiek al volop aanwe-
mans gaat het in deze verhalen, rond een twaalfjarig dromerig
ms fatale gevolgen die goede bedoelingen kunnen krijgen,
n zijn virtuoos geschreven debuut al de kunst een gestaag oplo-
verhalen, zijn de kiemen v;
zig. Evenals in zijn latere rr
jongetje, over de nare, si
Rosenboom verstond ook ir
pende spanning te scheppen, die de lezer uiteindelijk bij de keel grijpt en niet meer loslaat.
Winnaar nr. 3: Jan Wolkers
vanaf zaterdag 22 oktober 3 weken verkrijgbaar
samengesteld door de
boekenredactie van uw krant
1Remco Campert I Het leven is vurrukkulluk
2Thomas Rosenboom i De mensen thuis
3. Jan Wolkers I De doodshoofdvlinder
4. Tessa de Loo I De meisjes van de suikerw erkfabriek
5. Geert Mak I Het stadspaleis
6. Cees Nooteboom I De verliefde gevangene
7. Simon Vestdijk l Op afbetaling
8. Jan Cremer I Ik, Jan Cremer
9. Gerrit Kouwenaar I Ik was geen soldaat
10. F. Bordewijk I Noorderlicht
11 Hugo Claus I De geruchten
12. A.F.Th, van der Heijden I Advocaat van de hanen
13. K. Schippers 1 Eerste indrukken
14. Willem Brakman i Een winterreis
1 5. Gerard Reve I Werthet Nieland
postkantoor
Lezersredacteur A. J. Snel is
bereikbaar per post op het
adres van de
Centrale Redactie van de PZC,
Stationspark 28,
Postbus 31,
4460 AA Goes.
Telefonisch. 0113 - 315660
E-mail:Lezersredacteur@pzc nl
Hel forum waarop lezers zich
kunnen uiten over actuele
zaken is bereikbaar via
internet: www.pzc.nl.
Menukaarten, daar komen veel
schrijffouten op voor. zo meldt
ons een attente lezer. Die voorts
ervaart dat Rinus van Reems. de
medewerker van deze krant die
wekelijkse de rubriek Aan Tafel
verzorgt, het er vergeleken met
restaurateurs goed van af
brengt.
Maar toch, de lezer wil Van
Reems toch nog eens wijzen op
de juiste schrijfwijze van 'slip
tong'. Dat ondermaatse visje
wordt te vaak aangeduid als
'slibtong' en dat is spijtig.
In de dikke Van Dale wordt de
'p' aangehouden en het Genoot
schap Onze Taal alsmede het
Rijksinstituut voor Visserijon-
derzoek doen weten: „Sliptong
houdt zich niet op in 't slib (wat
veel mensen denken): sliptong is
zo klein, dat hij gemakkelijk
door de mazen van het net slipt.
Sliptongen worden gevangen
met een sleepnet."
Onderwijs
De schrijvende lezer heeft der
tig jaar in het onderwijs ge
werkt en daarna een poosje in
een visrestaurant. Als hij, Van
Dale, het Genootschap en het
Rijksinstituut het samen niet we
ten, dan weet niemand het,
dunkt mij.
Overigens bestaat er ook nog de
slip of the tongue. Maar dan
gaat het niet over tong, doch
over bot.
Ben Bot.
Het verhaal dat sportredacteur Rudy Boogert vorige weekindeza.
terdagbijlage schreef over de begenadigde voetballer Keessievan i
Dijke is bij veel lezers goed aangekomen. De held is alsnoggelau-
werd en dat is mooi. Maar zeker even aardig is het te vernemen hoe
een voetballer ooit door de eigen bond werd gekapitteld omdathii
niet eerlijk aan de scheidsrechter was gaan vertellen dat hij door
hands te maken een doelpunt van de Belgen stal. Voetbal was toen
duidelijk nog geen oorlog. Uit reacties werd wel duidelijk dat zulb
veel lezers nostalgische gevoelens bezorgde.
Bij die lezers was S.W Luesing, een Rotterdammer en Feve-
noordsupporter, che sinds 1988 in Middelburg woont. „Dckauuza
tellen dat ik Van Dijke nog heb zien voetballen. In een elftal me:le.
gendarische namen als rechtsback Janus Bul en Puck van Heeltnud
denlinie). En met Bas en Jaap Pauwe, Joop van Oyen, Hendriks
Duinhouwer, Wursten, Groenendijk, Barendregt en Petterson PjJ
de keepers Dekkers en Klop.''
De namen alleen al vormen, zeker met een Rotterdams accent
sproken een poëtisch werk waar Jules Deelder zich niet voorzoj
hoeven generen Namen om ook prachtige zinnetjes omheen te bon
wen. 'Van Heel speelt subtiel terug naar Bul. die Klop in staat st^
de bal tactisch terug in het spel te brengen'. Of: 'Groenendijk be
reikt Petterson, Petterson schuift in een vloeiende beweging door
naar Bart Wursten en die scoort, die scoort, die scoort'.
Olienoten
Luesing was getuige van Goed Nieuws van deze aard en hij heeft
dus veel geluk gekend. „Is ook zo," zegt hij. „Kees van Dijke was
een mooie speler. Gedrongen, kortvrij dik maar heel snel. En dan
de lange pass van Puck van Heel... Ja, dat herinnert me aan een ge
weldige tijd. Sportief was het. Wel fel, maar er gebeurde nooit iels
wat niet door de beugel kon. Niet op het veld en met op de tribunes
Op z'n ergst werd er wel eens met olienotenschillen of met sinaasaj
pelschillen gegooid. Och, de financiële belangen lagen ook anders
een heel goede voetballer eindigde met een knappe sigarenwinkel;
meer leverde het niet op. Nee hoor, de sport leverde zelden slecht
nieuws op."
Hond
Een anonieme, vreugdevolle melding uit Terneuzen. Van een dame
die een buurman met een hond heeft. Die hond nu hurkte geregeld
af in haar tuin en menigmaal was zij walgend in de weer meteen
schepje.
„Ik dacht altijd maar: 'Als ik er wat van zeg, wordt het de grootst
mogelijke bonje met de buurman' Maar na een klein jaar ben ikej
toch maar een keer over begonnen. Hij was de redelijkheid zelf Zi
dat 'ie het nooit in de gaten had gehad en dat 'ie het al vreemd m
dat zijn hond bij het uitlaten nooit iets groots deed. Nou, sindsw
het erover hebben gehad, heb ik niks meer van smengheid inde
tuin gevonden. Hoe vindt u dat?"
Vermeldenswaard. En vooruit: zonder naam. Want de dame zonde
stront in de tuin wil haar buurman niet alsnog te kakken zetten
Lezersredacteur A.J. Snel ontvangt graag Goed Nieuws van leren
om door te geven aan lezers. Hoe hij bereikbaar is, staat linksbon
in het colofon van Redactie Reactie
foto Ramon Mangold/GPD
Ander werk
Serpentina's petticoat (1961)
Kort Amerikaans (1962)
Gesponnen suiker (1963)
Een roos van vlees (1963)
De hond met de blauwe tong
(1964)
Terug naar Oegstgeest (1965)
Turks fruit (1969)
De walgvogel (1974)
De kus (1977)
De perzik van onsterfelijkheid
(1980)
Brandende liefde (1981)
Tarzan in Arles (1991), essays
Zomerhitte (2005),
boekenweekgeschenk
'Arbeit Macht Frei', tekst boven de poort van het voormalige concentratiekamp Dachau. foto Rik van Puymbroeck/GPD
zeggen. Schrijvers moesten zich een
nieuwe taal eigen maken om op veilige
afstand te blijven van de gemankeerde
ideologie die de wereld naar de rand
van de afgrond bracht.
Afkorting
Victor Klemperer schreef in 1975 het
boek LTI (Lingua Tertii Imperii ofwel
De Taal van het Derde Rijk). Ook hij zet
te uiteen wat de nazi's om propagandi
stische redenen en ter verhulling van
hun barbaarse gedrag met de taal had
den gedaan. Klemperer gebruikte overi
gens niet zonder reden een afkorting als
titel voor zijn werk. Hij verwees daar
mee ironisch naar de onbedwingbare
zucht van de nazi's om afkortingen te
gebruiken: BDM voor Bund Deutscher
Madel, HJ voor Hitler Jugend en DAF
voor Deutsche Arbeitsfront.
Dat zijn, kijkend naar voor het nazidom
karakteristieke uitdrukkingen, nog be
trekkelijk onschuldige voorbeelden.
Gruwelijk was het gebruik van de drie
woorden 'Arbeit macht Frei' die onder
meer boven de poort van het concentra
tiekamp Dachau stonden. Vóór de nazi-
tijd zal niemand er kwaad in gezien heb
ben als de stelling dat werk bevrijdt
werd gelanceerd. De oorspronkelijke be
tekenis komt aardig in de buurt van de
nog altijd gangbare term 'The Ameri
can Dream', waarin besloten ligt dat ie
dereen die zich inspant het ver kan
brengen. De geschiedenis leerde dat 'Ar
beit macht Frei' een tekst was om men
sen, vooral joden, die zouden worden
vernietigd, gerust te stellen. Achter de
poort lag een werkkamp, zo werd gesug
gereerd.
Er zijn te veel voorbeelden. 'Auf der
Flucht Erschossen' hield in werkelijk
heid in dat iemand vermoord was. Het
samengestelde woord 'Endlösung' bete
kende niet 'finale oplossing', maar tota
le vernietiging. In de Nederlandse taal
heeft het getal zes miljoen, als het in
een bijzondere context wordt gebezigd,
nog altijd een zware lading; Gretta Dui-
senberg weet daar alles van.
De vraag is, of de media rekening moe
ten houden met diverse betekenissen en
uiteenlopende gevoelswaarden die aan
een woord of uitdrukking gehecht kun- j
nen worden. Natuurlijk moeten ze dat.
Actualiteit dient dikwijls te worden be
zien in het licht van de geschiedenis.
Een journalist moet gevoeligheden van
lezers kunnen traceren om te kunnen be-
palen hoe hij zo doelmatig mogelijk in
formatie overbrengt.
Niettemin geldt ook dat taal altijd in
ontwikkeling is. Wellicht is het moment
aangebroken dat een woord als deporta
tie weer in de ruimere betekenis kan
worden gebruikt.
Daar kan een bevrijdende werking van
uitgaan.
Citaat
In het leven...en ook in de taal zijn nuances alles.
Louis Couperus
door Peter van Vlerken
De doodshoofdvlinder be
vat zoveel karakteristie
ken van Jan Wolkers dat je
dit boek zou kunnen beschou
wen als een soort samenvat
ting van zijn omvangrijke
oeuvre. Vergankelijkheid,
dood en hartstochtelijke lief
de, dat zijn de grote Wol
kers-thema's en dus ook van
De doodshoofdvlinder, hoe
wel de eerlijkheid gebiedt te
zeggen dat de viriele harts
tocht in dit boek op een wat
lager pitje staat dan in veel
andere Wolkers-romans.
door A.J. Snel
Een woord kan besmet raken; de
taal kan worden vergiftigd. Ruim
zestig jaar na de Tweede Wereldoorlog
is het venijn dat de nazi's de taal heb
ben toegediend, nog niet uitgewerkt. Be
wust of onbewust worden termen ge
bruikt die, zeker voor de oudere genera
ties, niet kunnen worden losgezien van
de betekenis die ze in de oorlog hebben
gekregen.
In deze roman draait het dan
ook om een vijftiger wiens
liefdesleven sinds zijn schei
ding behoorlijk in de versuk
keling is geraakt. Paul is le
raar Engels, hetgeen tot uit
drukking komt in de vele wij
ze citaten uit de Angelsaksi
sche literatuur die Wolkers
in het boek heeft gestopt.
Paul heeft te horen gekregen dat zijn vader is
overleden. Onderweg naar het sterfhuis
krijgt hij een aanrijding met Carla, met wie
hij een band probeert aan te knopen.
In vijf hoofdstukken beschrijft Wolkers de
evenzovele dagen tussen de dood van Pauls
vader en diens begrafenis. Ze worden ge
kleurd door herinneringen. Op het moment
van de botsing zit Paul een pak frou-frou
naar binnen te werken, te vergelijken met de
madeleine-koekjes die bij Proust de herinne
ringen op gang brachten. Het zijn vooral her
inneringen aan Wolkers' eigen verleden: aan
zijn streng gereformeerde vader - „een substi
tuut voor de ogen van God, die vervloekt al
ziende zedenmeester" - het bekrompen mid
denstandsmilieu, zijn overleden broer, enzo
voorts. Pauls woede daaromtrent laat hij
woest en rauw de vrije loop, hetgeen voorna
melijk de stijl kleurt van De doodshoofdvlin
der, al zijn er ook tedere momenten van de
ruwe bolster blanke pit die Wolkers heet.
De menselijke sterfelijkheid gaat bij Wolkers
bij voorkeur gepaard met de vergankelijk
heid van de natuur. In de levende natuur zijn
de tekenen van de naderende dood aanwezig,
zoals op de vleugels van de doodshoofdvlin
der. Geen wonder dat het mistige herfstda
gen zijn die in deze roman voorbijgaan Op
een dik aangezette, plastische, haast wellusti
ge wijze beschrijft Wolkers hoe alles om Paul
Deportatie is zo'n woord. Letterlijk be
tekent het 'straf bestaande in het over
brengen naar een ballingsoord, een
strafkolonie'. Maar voor velen heeft het
door de oorlog een nog ingrijpender con
notatie gekregen: 'het wegvoeren naar
een vernietigingskamp'.
In maart van dit jaar werd voorzitter
Jan Pronk van de Vluchtelingen- Orga
nisaties Nederland te verstaan gegeven
dat hij niet meer welkom was op het mi
nisterie van Justitie waar minister Rita
Verdonk van Vreemdelingenzaken en
Integratie zetelt. Pronk had de handel
wijze van Verdonk aangeduid
als deportatie en de bewindsvrouw
vond dat niet aanvaardbaar omdat hij
daarmee naar haar mening verwees
naar de jodenvervolging. Terzijde: op
het ministerie van Buitenlandse Zaken
wordt het woord deportatie in ambtsbe
richten wél gebruikt. Kennelijk heeft
men daar een anders ontwikkeld histo
risch besef dan mevrouw Verdonk.
Bezwaar
Hoe het moge zijn, er zijn meer mensen
die zich storen aan het woord deporta
tie. Ik ben de afgelopen weken door
meerdere lezers benaderd die er be
zwaar tegen hadden dat de Provinciale
Zeeuwse Courant de aanduiding 'depor
tatielijst' gebruikte in een bericht over
het vreemdelingenbeleid van de Engel
se regering. Ook de schrijfster van een
ingezonden brief voegde dezer dagen
een 'excusez le mot' toe, nadat ze het
woord had gebezigd.
Uit de reacties blijkt hoezeer de nazi's,
kans hebben gezien een nieuw, vervuild
idioom tot in het Nederlands te versprei
den.
De Duitse romancier Heinrich Böll
heeft ooit in een essay uiteengezet hoe
zijn gereedschap, zijn taal door de na
zi's totaal verpest werd. Alle mogelijke
woorden en termen betekenden na de
jaren onder Hitier en zijn aanhang iets
heel anders dan wat ze voorheen wilden
De op Texel woonachtige Jan
werd geboren op 26 oktober 1925 in
Oegstgeest. Hij groeide op in een streng
gereformeerd milieu. In 1943 dook hij
onder in Leiden, waar hij studeerde aan
de schilderacademie. Daarover schreef
hij 'Kort Amerikaans' Dat. was pas in
1962, nadat hij zich eerst had toegelegd
op de beeldende kunst. Hij studeerde
aan de Haagse en Amsterdamse kunsta
cademies. In 1957 iverkte hij bij beeld
houwer Zadkine in Parijs. Naast schrij
ver is hij beeldend kunstenaar gebleven.
In 1982 werd hem de Constantijn Huy-
gensprijs toegekend, maar Wolkers Wei
gerde deze oeuvreprijs, omdat die naar
zijn mening te laat kwam. Wel accep
teerde hij in 1991 de Busken Huetprijs
voor zijn essaybundel 'Tarzan in Arles'.
heen verlept: „Achter hem. onder de met ju
dasoren behangen stammen van de vlieren,
lag de venig bemoste grond bezaaid met van
overal aangevoerde stukken boomstam en
brokken schors, begroeid met koraalzwam-
metjes en blubberige klonten geelgrijze gela-
tine-achtige viezigheid die als etter uit het
verrotte hout geperst werd."
Op een even dik aangezette, wellustige ma
nier wordt de goorheid uit sterfelijke mensen
lijven geperst: slijm, snot. speeksel, bloed, ka-
davergassen, lijkvocht, om nog maar te zwij
gen van onderbuikse excrementen.
