Met dank aan 'Net alsof 2C B'Rock wandelt naast de klassieke barokpaden 23 De map van mijn erflater 1812 woensdag 19 oktober 2005 e gedachte dat pa pier en inkt, en daarmee zijn dag boeken, uiteindelijk niet be stand zouden zijn tegen de tand des tijds, was voor Hans Warren onverteerbaar. „Wat doet het er toe als je dood bent, en het doet er alles toe", noteert hij op 5 februari 1988. „Het is niet te verdra gen dat al je werk, je hele we zen in het niet verdwijnt. Dat het op geen enkele manier valt te bestendigen wat ik op dit moment zie, onderga, be leef." Hans Warren Geheim Dagboek 1987-1990 Het was zijn diepste drijf veer: getuigen van zijn be staan, zich ontworstelen aan de anonimiteit. In Geheim Dag boek 1987-1990, dat morgen (toe vallig ook zijn geboortedag) ver schijnt, stuit Warren onder meer op enkele overlijdensbe richten van vroegere leraren van hem. Hij neemt ze genade loos de maat. „Hij was gewoon een redelijke lei-aar die bar wei nig van zijn leven heeft gemaakt", is zijn slotoordeel over een van hen. „Een namelo ze in de drom der namelozen." Vooral dankzij Geheim Dag boek heeft Hans Warren zich daarvan verre kunnen houden. In het nieuwe deel, het zeven tiende in de reeks, is hij - eind zestig inmiddels - een gevierd schrijver. Het 'boekenfabriekje' aan het Pijkeswegje in Kloetin- ge, dat hij samen met Mario Mo- legraaf drijft, draait op volle toe ren, zijn inkomsten zijn nog nooit zo hoog geweest en hij kan zich - daardoor - omringen met kostbare kunstvoorwerpen die hem het gevoel van volmaakt ge luk kunnen bezorgen. Tegelijkertijd wordt hij ver teerd door grote twijfels. „Ik ben er diep van overtuigd dat ik niets kan en niets voorstel", no teert hij in een emotioneel frag ment en de variaties daarop zijn talrijk. Zoals op 6 november 1987: „'Net alsof', dacht ik zo juist toen ik nieuwe vitrage had opgehangen, 'het lijkt wat, maar het is niets, zoals je hele leven'. De kaarten zijn voor mensen van mijn leeftijd geschud. Wie het niet heeft gehaald, zal het ook nooit meer halen. Wie ben ik? Iemand die altijd heeft ge daan alsof. Ik ben ergens halver wege blijven steken. Als dichter, als prozaïst, als verzamelaar, als mens. Als vertaler, als kenner van dit of dat, of het nu litera tuur, kunst of vogels betreft. Het maakt me altijd onzeker. Maar ik heb het hiermee onge looflijk ver gebracht. Met dank aan 'Net alsof'." Schuldgevoel Het is, zeker in dit deel, het ge voel te falen als mens dat hem blijft kwellen. Voortdurend gaat hij gebukt onder een schuldgevoel, tegenover zijn ouders, tegenover zijn vroegere echtgenote Mabel (met wie de Hans Warren band wordt hersteld), tegenover zijn kinderen en ook tegenover Mario, die hem steeds meer werk uit handen neemt. Warren voelt ook een zekere verwijde ring tussen hen, zeker als zijn partner een diepe genegenheid voor een televisiepresentatrice opvat. Het is een van de vele zware stormen die het vervallen huisje in Kloetinge, zeker ook letterlijk, teisteren. De dood is in deze episode ook nimmer veraf. Warren zinspeelt daar voortdurend op, zeker na dat hij in 1986 een bijna-doods- ervaring heeft gehad. „De dood heeft aangeklopt, de rest is toe gift", schrijft hij, precies een jaar nadien. Van angst voor het onvermijdelijke is geen sprake meer. Zelfs op momenten van gelukzaligheid houdt hij er reke ning mee. „Het mag plotseling afknappen, dan verdwijn ik, maar ik heb geleefd." Opvallend is ook hoezeer Warren stilstaat bij het moment dat hij ouder wordt dan zijn vader. Het be zorgt hem 'het gevoel dat nu mijn troisième age is begonnen, de laatste etappe'. Het nieuwe dagboekdeel biedt ook een boeiende blik achter de schermen bij de toekenning van de AKO Literatuurprijs 1989 aan de Vlaamse schrijfster Bri gitte Raskin. Warren zat toen in de jury. Tijdens de eerste bijeen- Mario Molegraaf houdt woensdag 2 november, onder de titel 'De map van mijn erflater', een lezing over Hans Warren. Daarin komt hij naar eigen zeggen met 'nieuwe informatie' over Warren, met wie hij van 1978 tot diens dood in 2001 samenleefde en -werkte. De bij eenkomst wordt gehouden in de bibliotheek aan de Oostwal in Goes en begint om 20.15 uur. In dezelfde bibliotheek is vanaf deze week ook een expositie inge richt over Warren, met materiaal uit de literaire nalatenschap die vorig jaar is overgedragen aan de Zeeuwse Bibliotheek in Middel burg. De tentoonstelling besteedt onder meer aandacht aan de band tussen de schrijver en Goes. Verder komen de literaire vriendschap pen aan bod die Warren had met Tom Lanoye, Boudewijn Büch, Mensje van Keulen en Gerrit Komrij. Begin volgende maand verschijnt een nieuwe editie van de Spiegel van de moderne Nederlandse en Vlaamse dichtkunst, waarvan War ren vanaf 1975 - later samen met Molegraaf - drie versies verzorg de. Molegraaf heeft nu een geheel herziene en uitgebreide zevende editie samengesteld. komst laat hij al weten dat hij de prijs graag aan een Vlaamse schrijfster, 'als die er was', zou geven. De anderen zijn het daar mee 'meteen' eens. Voor zover uit het dagboek valt af te leiden, leest Warren het winnende boek van Raskin (Het koekoeksjong) pas twee maanden later. Hoewel hij betwijfelt of er wel een echte schrijfster in haar schuilt, neemt hij zich voor 'tot het uiter ste voor Raskin te vechten'. Dat doet hij inderdaad, waarbij alle middelen worden ingezet. Tijdens het merkwaardig verlo pen juryberaad lukt het niet om tot een compromis te komen, zo dat het een meerderheidsbesluit moet worden. Voorzitter Erik Jurgens hakt dan ineens de knoop door en kiest voor Ras kin. „Op dit moment voelde ik me toch eerder aangeslagen dan triomfantelijk", noteert Warren in zijn dagboek. Hij en Raskin raken na de prijsuitreiking be vriend. Na zeventien afleveringen wor den trouwe volgers niet meer foto Klaas Koppe echt verrast door het Geheim Dagboek, zeker niet omdat het slotdeel (2001, het laatste levens jaar van Hans Warren) ook al verschenen is, zodat de lijn zich steeds makkelijker laat extrapo leren. De komende jaren wor den de resterende stenen gemet seld van dit literaire monument, want dat blijft het, zoals ook 'Willem' (kunstschilder A.W. Duvekot) in dit deel moet toege ven. Wat, opnieuw, treft is het ont breken van elke gêne, of het nu gaat om seks, Warrens vaak ver nietigende en niet zelden door rancune gedreven oordeel over mensen in de literaire wereld, de beschrijving van gênante ru zies of de bekentenis dat hij ooit in een dronken bui een jongen heeft 'verkracht'. Als er al schaamte op het moment zelf is geweest, wordt die genegeerd bij het boekstaven ervan, ook al wist Warren in dit stadium dat de dagboeken zouden worden gepubliceerd. Alles legt het af tegen de drang de ervaringen, inclusief de 'onbenulligheden', te bestendigen. „Wat is m'n dag boek als ik het verzwijg?" Rolf Bosboom Hans Warren Geheim Dagboek 1987-1990 - Uitgeverij Balans, 384 pagina's, 19,95. 77^ T "TT^ ATT T TTZ"kun je je niet voorstellen dat Ti K Tri 1\ 1 lij X\.het zoveelste boek over Napo leons fatale tocht naar Moskou iets bijzonders is. Ik had bovendien net een dik boek over de organisatie en de campagnes van Napo leons Grande Armee achter de kiezen. Moest ik nu weer naar Mos kou? Die Berezina zag ik ook nog voor me, op een schoolplaat aan de wand van het klaslokaal, al is het geheugen bedrieglijk: Holland- sche infanterie bij de bruggen over de Berezina. Toch ging ik over stag en Adam Zamoyski's boek 1812 is werkelijk meeslepend. Het boek begint prachtig met de geboorte van zijn zoon in 1811, ter wijl de keizer aan het bed zit van zijn geadoreerde Marie Louise. Dan wordt de Corsicaan neergezet, zijn machtsgebied, zijn oorlo gen, de vijand, het perfide Groot-Bnttannië. Tweeënveertig jaar is hij, een meter 58, een beetje zwaarder geworden de laatste tijd, en de blik is minder doordringend. De slotalinea van dit Caesar-hoofd stuk introduceert de bondgenoot die vijand wordt: Rusland. Je slaat de bladzij om en hoofdstuk 2 zet Tsaar Alexander en zijn immense land in het volle daglicht Zo wordt de argeloze lezer een oorlog binnengezogen met legers van onnoemelijke aantallen. Een Grande Armee, een keizerlijke gar de, cavalerie en infanterieregimenten en bataljons, uniformen, gene raals. Hier blijkt de achtergrond van Zamoyski als militaire histori cus, maar hij zoekt vooral het leven van de gewone soldaat, zelfs van de Hollandse pontomers die in de vrieskou twee bruggen bouw den. Het is in alle opzichten indrukwekkend: zowel wat Zamoyski doet als wat die door macht beheerste empereur op de been brengt en denkt te moeten ondernemen. Wat zich ontrolt is adembenemend. Letterlijk: af en toe is het te veel, te veel voetvolk, te veel oorlog, te veel ellende en dan moet je tijdelijk in bivak. Vanaf bladzijde drie honderd lijkt het van hetzelfde te veel. Napoleon is het verlaten Moskou binnengetrokken, maar de moeder van alle legers heeft grote moeite zich te bevoorraden. Gaan deweg vraagt de kleine veldheer zich af wat hij in dat lege Kremlin zit te doen. Wanneer kan hij zich overwinnaar noemen? Wat moet hij nu? Hij besluit terug te keren. De eerste weken van oktober 1812 is het nog lekker weer, totdat de regen overgaat in sneeuw en de Grande Armée bij temperaturen van min 35 lopend naar de Berezina moet, zonder eten en drinken, terwijl de elegante uniformen lompen zijn geworden. De godsgruwe- lijke tocht, de ontberingen, het leed, het roven en plunderen, nor men en waarden als loze begrippen. Het houdt niet op want het kan altijd nog erger. En toch leg je het boek niet meer weg. Er is nog meer dat dit werk fascinerend maakt. De schildering van de chaos aan Russische kant, de kuiperijen in kringen rond de tsaar. Ook de krijgshandelingen, de overzichtelijkheid van een slag op een geschikte vlakte met de legeraanvoerder in een regisseur- stoeltje op een heuvel. Er is in die zin ook een esthetische kant aan de strijd. Fascinerend is de twijfel van de grote leider. Iemand die niet weet wat de vijand doet, die zich niet kan voorstellen dat het mis kan gaan, die zijn eigen troepen niet meer overziet, een heerser die zich zelf overschreeuwt en besluit in een koets naar Parijs te gaan en zijn leger achter te laten. Wie dit leest, begrijpt niet dat ruim hon derd jaar later nog iemand een half volk de Russische winter in stuurt. Kun je dit boek iemand aanraden? Kun je het cadeau doen? Het pro bleem is dat ik het iemand heb gegeven die op reis ging. Naar Mos kou. Ik zal blij zijn als die terug is. Lo van Driel Adam Zamoyski: 1812 - Napoleons fatale veldtocht naar MoskouUitgeverij Balans, €27,50. proza Paul Witteman: In hoger sferen - Het waren gruwelijke avonden als de ouders van Paul Witte man op woensdagavond een con cert in Amsterdam bezochten. Want dan paste zijn inwonende oma op hem, 'een onaangenaam mens'. „Eenmaal gebeurde het dat ik als kleuter zwetend wak ker werd uit een angstdroom en schreeuwde om hulp. Mijn oma vertoonde zich in haar zwarte heksenjurk in de jongenskamer. 'Wanneer komt mijn mamma thuis', vroeg ik half huilend. 'Nooit meer', antwoordde ze be slist. Het heeft lang geduurd voordat ik 'concertbezoek' met iets aangenaams in verband kon brengen." Het is één van de vele fraaie anekdotes in het boek In hoger sferen, de muziekkeuze van Paul Witteman. Van zijn oma stapt hij moeiteloos over op het bruisende liefdesleven van Wolfgang Amadeus Mozart, het ontroerende verhaal achter het meesterwerk 'Different Trains' van Steve Reich, de muziek van Chopin die door Schumann werd omschreven als 'onder bloemen bedolven kanonnen', en Wittemans pianolerares die het meest van zwakke leerlin gen zoals hij hield. Bij het boek krijgt de koper een cd met alle besproken muziekstukken. Uitgeverij Balans, 190 pag., met cd, 15,- Joor Frank Agsteribbe, die samen met I andere enthousiaste musici B'Rock op- «e, werd het tijd dat er weer een frisse M ging waaien in de barokwereld. Het en- riile treedt zaterdag voor het eerst in ®nand op tijdens het Festival van Jffsch-Vlaanderen itenbbe: „De jaren zeventig zijn nu echt ïroorbij. De toen opgerichte barokorkes- i -ensembles hebben naam en school fcakt, met alle voor- en nadelen. Zo zijn faalde groepen die al dertig jaar op de- •m manier spelen en dat leidt tot verstar en de afgelopen decennia is er veel &we informatie bekend geworden over ritvoeringspraktijk van de barokmuziek, ferooor bijvoorbeeld de basgroep (basso tönuo)aan belang heeft gewonnen." -amaast is de maatschappelijke situatie W anders dan in de jaren '70: de nieu- ®sembles hoeven geen strijd meer te J*® tegnn de moderne orkesten. Ook het Ke publiek heeft de historische uitvoe- ^praktijk nu aanvaard. De meeste con- ^zoekers hebben thuis een reeks cd's "e beste internationale barokensem- maar hebben ook interesse voor de mu- Van Dufay, Brahms, Boulez, Keith Jar- 01 frince. Je zou kunnen stellen dat de foto Eric de Milo barokmuziek nu haar plaats veroverd heeft in het muzieklandschap." De ensembles van Ton Koopman, Nicolaus Hamoncourt, Jos van Immerseel, William Christie en Sigiswald Kuijken hebben er voor gezorgd dat de interesse in barok toe nam. Maar deze musici zijn ondertussen ouder geworden en de ensembles verdwij nen misschien, als zij beslissen ermee te stoppen. Het is dus dringend tijd dat de jon gere generatie het vaandel overneemt en zorgt voor continuïteit van de uitvoering van barokmuziek. Frank Agsteribbe: „Dat klopt, maar de tij den zijn drastisch veranderd en een nieuw barokorkest moet dus andere accenten leg gen. B'Rock gebruikt een andere structuur, door producties te spelen die de klassieke barokmuziekpaden verlaten (zoals Bach combineren met Cage), en door een frissere speelwijze: energieke en levendige concer ten waarbij gretigheid, vuur en spelplezier centraal staan. Bovendien werkt B'Rock, in tegenstelling tot alle andere barokorkesten in Vlaanderen en Nederland, zonder vaste dirigent, maar met dirigenten of concert meesters die speciaal voor een productie worden uitgenodigd." Bewerking Die verfrissende aanpak zal tijdens het con cert tot uiting komen in de bewerking, die Agsteribbe maakte van een compositie van Cage. Deze wordt gespeeld op oude instru menten. Hij stelt dat hij er al lang van droomde om het String Quartet in Four Parts van Cage te bewerken voor barok- strijkorkest. „In het oorspronkelijke werk vraagt Cage een speelwijze en klank die zeer nauw aan sluit bij de manier waarop barokst rij kers spelen, weinig of geen vibrato, perfecte into natie. veel open snaren. Kortom een heel pu re klankbenadering. Ik dacht steeds bij me zelf: had Cage de huidige barokstrijkers- klank gekend, dan had hij misschien zijn kwartet voor dit medium ontworpen. Ik heb van zijn kwartet een concerto grosso ge maakt, met de vier kwartetsolisten die het meeste te spelen hebben, en daarnaast de an dere strijkers die bijkleuren en hier en daar iets van de solisten overnemen." Er zijn veel barokliefhebbers die moeite heb ben met vertolkingen van oude muziek op moderne instrumenten. Agsteribbe heeft er geen problemen mee. „Je moet wel weten dat je een aantal moge lijkheden en kleuren niet kunt produceren op moderne instrumenten, maar daar staan dan andere zaken tegenover die dit kunnen compenseren. Wat ik wél echt belangrijk vind, is dat de uitvoerder zich informeert over de historische uitvoeringspraktijk. Het is dan zijn of haar taak om vanuit die ken nis en vanuit zijn of haar instrument te be slissen hoe de muziek wordt geïnterpre teerd. Het radicalisme dat Bach niet op pia no zou mogen, is nog een overblijfsel uit de jaren '70, en wat mij betreft iets wat we zo snel mogelijk achter ons moeten laten." B'Rock bestaat uit uitstekende musici. Zij komen uit heel Europa, en spelen in de bes te orkesten en ensembles zoals La Petite Bande, Anima Eterna, Explorations, Frei- burger Barockorchester, Akademie für alte Musik Berlin, Les Musiciens du Louvre en Concerto Köln. Durf „Belangrijk is dat ze passen in onze filoso fie", zegt Agsteribbe. „Wij zijn er immers van overtuigd dat een groep zonder vaste di rigent beter en enthousiaster kan functione ren, omdat de individuele verantwoordelijk heid van elke musicus dan groter is. We zochten mensen met de nodige durf om 'uit hun kot' te komen. Pas dan ontstaat een energieke uitvoering, waarbij iedereen een even grote inbreng heeft. Wij spiegelen ons daarbij aan enkele orkesten in het buiten land zoals het Freiburger Barockorchester en Akademie für alte Musik Berlin. Zij beho ren tot de top in Europa, zover zijn wij nog niet, maar we hopen dat wel te bereiken." De naam B'Rock kan de buitenwereld op het verkeerde been zetten. Er wordt gesug gereerd dat zowel barok als rockmuziek aan bod komt. Agsteribbe: „Het is gewoon een woordspe ling. B'Rock wil uitvoeringen van barokmu ziek brengen met een hoog rockgehalte. In historische bronnen uit de 18e eeuw wordt vaak verwezen naar de affectenleer, waar bij wordt uitgelegd hoe muziek op de lichaamssappen van de luisteraars kan in werken. Hierdoor is een musicus in staat om de luisteraar in een bepaalde stemming te brengen. Essentieel is daarvoor wel dat de uitvoerder zelf het gewenste effect aanvoelt en dan in staat is de juiste overdracht van energie en emotie te bewerkstelligen. B'Rock trekt resoluut de kaart van deze emotionele uitdrukkingskracht en van de barokke contrastwerking." Jeanette Vergouwen B'Rock - zaterdag 22 oktober in de basiliek van Hulst, aanvang 20.15 uur Met werken van Johann Bernard en Johann Sebastian Bach, Georg Fried- rich Handel en John Cage.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 2005 | | pagina 23