PZC
Losjes uit de pols, als een dirigent
Gerard Menken
in Goes
Wiebijlagen: 0113-315680
SS'rtieapzc.n!
is31.«60AA,GoeS
JJJüJSaden-Zeeland: 0113-315520;
2s Vlaanderen: 0114-372770;
innaai: 020-4562500.
«oensdag 19 oktober 2005
Mairan zingt meer dan folk alleen
Abstract landschap, 1996
uim een jaar geleden over
leed de Zeeuwse schilder
Gerard Menken. Een expo
sitie ter ere van zijn 85ste verjaar
dag in de Grote Kerk in Goes ging
daarom niet door. Van uitstel
kwam in dit geval echter geen af
stel. Menkens vrouw Hennie zorg
de ervoor dat de tentoonstelling ko
mende week alsnog op het pro
gramma staat. „Want Gerard vond
dat kunstenaars hun werk altijd
aan de mensen moeten laten zien."
De expositie is een ode aan het
werk van Gerard, maar meer
nog aan hemzelf, vertelt Hennie Men-
ken-Kreiter. „Ik stond erop dat dit
zou gebeuren. Daarom heb ik zelf het
voortouw genomen: ik heb de kerk ge
huurd, schotten geregeld en directeur
Anton Korteweg van het Letterkun
dig Museum in Den Haag uitgenodigd
om de opening te verrichten."
Het portret, dat Menken van schrijver
Jan Wolkers maakte, maakt deel uit
van de collectie van het museum in
Den Haag.
Menken-Kreiter bepaalt zelf welk
werk er in Goes getoond wordt. „Ik
deed dat altijd al. Kunstenaars kun
nen maar moeilijk zelf hun tentoon
stelling samenstellen. Die zitten veel
te dicht op hun werk. Ik merkte dat
bij Gerard ook. Hij wilde steeds de
tails veranderen en verloor daarmee
het geheel uit het oog. Ik moest vaak
zeggen: 'stop, het is goed zo'."
Discussies
Het leverde soms aardige discussies
op in huize Menken. „Maar meestal
kreeg ik mijn zin wel", glimlacht Men
ken-Kreiter.
Menken kon ver gaan in zijn streven
naar perfectie. „Soms zag hij zijn
werk na vijf jaar bi] iemand aan de
muur hangen en zei dan tegen me:
'wat jammer dat ik daar niks meer
aan mag veranderen.' Je kan dat denk
ik vergelijken met de manier waarop
je als ouder naar je kind kijkt. Die zie
je altijd anders dan een buitenstaan
der. Voor Gerard waren zijn schilde
rijen eigenlijk ook zijn kinderen."
Menken haalde veel inspiratie uit het
werk van collega's. „Als hij niet zelf
aan het schilderen was, bezochten we
exposities en tentoonstellingen van an
dere kunstenaars. Gerard kon echt
blij worden van mooi werk van ande
ren. Ook boos als hij het maar niets
vond, trouwens."
Daarbij vond hij het wel eens moeilijk
om zichzelf met andere kunstenaars
te vergelijken. „Die zijn vaak onder te
brengen bij een groep met een bepaal
de stijl. Gerards werken waren uniek.
Hij dacht wel eens: waar hoor ik nu
eigenlijk bij?"
De verscheidenheid aan onderwerpen
in Menkens werk waren daar debet
aan. Stillevens, portretten en land
Oosterschelde, doorgebroken dijk, 2000
schappen doen in zijn collectie nauwe
lijks voor elkaar onder. Naast het
werk van andere kunstenaars haalde
hij daarbij inspiratie uit allerlei hoe
ken.
„Dat komt door de brede interesse die
Gerard had", weet zijn vrouw. „Bijbel
se taferelen kwamen voort uit zijn cal
vinistische opvoeding. Klassieke on
derwerpen hadden met zijn gymna
siumopleiding te maken. En land
schappen maakte hij, omdat hij zo
van de natuur hield."
De landschappen waren favoriet,
weet Menken-Kreiter. „Soms gingen
we naar het buitenland, zodat Gerard
landschappen kon maken. Met name
in Frankrijk werkte hij graag."
Meestal zocht Menken het dichter bij
huis. „Gerard is toch eigenlijk dé
Zeeuwse landschapsschilder", vindt
zijn vrouw. „Hij vond het prachtig om
de omgeving af te struinen op zoek
naar de mooiste plekjes van de provin
cie. Ik denk dat hij dan het allergeluk
kigst was: zittend midden in het land
schap, met zijn hoed op en zijn ezel
voor zijn neus."
Niet voor niets prijkt het haventje van
Hoedekenskerke op de aankondiging
van de aanstaande expositie. „Dat
soort werk typeert Gerard het meest."
Ondanks de bonte verzameling aan on
derwerpen is in zowel zijn oude als
nieuwere werk onmiskenbaar de hand
van Menken te herkennen. 'Een eigen
handschrift', noemt zijn vrouw dat.
Dat is opvallend, aangezien hij voor
de uiteenlopende items ook nog eens
allerlei materialen gebruikte. Water
verf, olieverf, potlood, krijt en zelfs
zand waren de Zeeuwse schilder niet
vreemd.
Ook is er in het werk van Menken een
duidelijke ontwikkeling te zien. „In
zijn eerste landschappen herken je on-
pels weergeeft, verloor Menken later
zijn interesse in zo'n waarheidsge
trouw beeld. Dat resulteerde in tal
van stillevens met abstractere vor
men. „Daarom hield hij ook niet van
portretten maken: dat moest zo pre
cies, daar kon hij niet mee spelen",
verklaart Menken-Kreiter.
In Menkens werkwijze speelde ver
wondering een grote rol. „Dat was
miskenbaar invloeden van de li-
school", wijst Menken-Kreiter op een
donker, wat somber werkje van decen
nia geleden.
Het latere werk van Menken is een
stuk vrolijker van aard. Lichte kleu
ren en eenvoudige vormen, met veel
vlakken en dikke lijnen, voeren de bo
ventoon. In zijn latere periode was het
werk van Menken nooit meer hele
maal realistisch. Waar een stilleven
uit 1960 nog duidelijk een schaal ap-
zijn drijfveer. Hij vond het zo verba
zingwekkend dat je uit het niets her
kenbare figuren kon maken. Hij ging
zitten spatten met waterverf, en blies
het alle kanten op. Zo ontstonden er
patronen, lijnen, figuren. Daarmee
ging hij aan het werk, maakte er iets
herkenbaars van."
Het ene werk van Menken is herken
baarder dan het andere. Het is nooit
helemaal abstract: figuren zijn er al
tijd wel in te zien. Maar of er nu een
Zelfportret, 1945
groepje mensen in het midden staat of
een aantal bomen, laat hij soms aan
de fantasie van de kijker over.
Verder was muziek van belang voor
de ontwikkeling van schilder Menken.
„Je ziet de hand van de dirigent in
zijn werk", zegt zijn vrouw. „Muziek
was de tweede passie van Gerard. In
zijn jeugd wilde hij al schilder wor
den, maar daar kon hij toen niet van
leven." Van muziek bleek dat wel te
kunnen. Menken bezocht het conserva
torium en werd muziekleraar en diri
gent.
„Kijk nog eens naar die lijnen", moe
digt Menken-Kreiter aan, terwijl ze in
het luchtledige voor dirigent speelt.
„Ze lijken toch met deze bewegingen
geschilderd. Losjes uit de pols, op en
neer. Gerard voelde dat ritme tijdens
het schilderen. Zie je wel?"
Schetsen
Ondanks de passie voor muziek bleef
schilderen voor Menken altijd num
mer één. „Tijdens repetities zat hij al
tijd schetsen van zijn leerlingen te ma
ken", herinnert Menken-Kreiter zich.
„Of hij tekende de hoofden van de an
dere leraren tijdens vergaderingen.
Hij had altijd schetsboeken bij zich."
Dat ging best ver, geeft ze aan. „Soms
zat ik iets tegen hem te vertellen en
keek hij me zo aandachtig aan, dat ik
dacht dat hij intensief zat te luisteren.
Als ik nog eens keek, zag ik dat hij me
zat te tekenen. Hoorde hij niets van
wat ik te vertellen had."
Het was Menken ten voeten uit, weet
zijn vrouw. „Schilderen zat in hem,
helemaal. In de laatste dagen van zijn
leven lag hij in een bed in zijn atelier.
Toen schetste hij nog steeds: de tuin,
zijn omgeving. Hij kon gewoon niet
zonder."
De expositie in de Grote Kerk van
Goes moet die liefde tot uitdrukking
brengen. Menken- Kreiter zal de ten
toonstelling anders indelen dan ze ge
wend is. „Normaal gesproken toonden
we schilderijen uit bepaalde perioden
naast elkaar. Dit keer ben ik van plan
oud en nieuw werk naast elkaar te la
ten zien. Dat maakt het geheel uitda
gender, spannender. Het geeft de ont
wikkeling weer die Gex-ard tijdens
zijn leven doormaakte."
Het zal niet de laatste keer zijn dat ze
werk van haar man aan de buitenwe
reld laat zien.
„Gerard wilde graag dat ik dit blijf
doen. Hij zei altijd: 'Een schilder moet
zijn werk laten zien. Het is de bedoe
ling er mensen blij mee te maken'."
Martijn de Koning
Tentoonstelling: Gerard Menken in de Gro
te Kerk in Goes, t/m 28 oktober. Opening
op zaterdag 22 oktober om 15.00 uur. Ope
ningstijden: maandag t/m vrijdag 11-17
uur, donderdag 11-21 uur.
