De schipper
wil iedereen
wel zijn
Het wachten is op de otters en bevers
ONDERWEG
Oude kinderspelen verzameld in boek
dinsdag 11 oktober 2005
Joepie, Joepie', 'zakdoekje leggen', 'schipper mag ik over
varen', en 'ra ra ra wie heeft de bal'. Kinderspelen zo
oud als de weg naar Kralingen, maar nog altijd springle
vend. Door de Zêêuwse Dialectverênigieng (ZDV) zijn in
het boek Koekoek Schietebroek oude kinderspelen in Zee
land opgetekend. Zodat ze voor huidige en komende gene
raties bewaard blijven.
Zakdoekje leggen.
Het enthousiasme werkt aan
stekelijk. Meehinkelen om
over te mogen varen. Dansen bij
twee emmertjes water halen en
twee emmertjes pompen. Ren
nen rond de kring om een zak
doekje te leggen. De kinderen
van basisschool Schengehof in
's-Heer Arendskerke - groep
twee, de oudste kleuters - bele
ven er luid en duidelijk veel ple
zier aan.
Ze groeien op met computers en
van de televisie afgeleide spelle
tjes, waarbij de nadruk vaak op
'harde actie' ligt. Nochtans oefe
nen de oude kinderspelen, die
Stichting Het Zeeuwse Land
schap (HZL) houdt zater
dag (15 oktober) een excursie
door het Verdronken land van
Saeftinghe. Vertrek is om 9.00
uur bij het bezoekerscentrum,
Emmaweg 4, Nieuw-Namen. Ge
zien de zwaarte van de tocht is
de excursie niet geschikt voor
kinderen onder de 10 jaar, men
sen die slecht ter been zijn of
met een zwakke gezondheid
kampen, zwangere vrouwen en
hartpatiënten. Kosten: €5,-, kin
deren van 10 tot 16 jaar €2,50,
donateurs gratis. Aanmelden is
verplicht (0114-633110).
Het Zeeuwse Landschap houdt
zaterdag (15 oktober) een excur
sie over de Slikken van De
Heen Vertrek is om 13.30 uur
bij het informatiebord langs de
parallelweg op de Philipsdam
aan de noordkant van Sint Phi-
vaak al sinds mensenheugnis be
staan, een grote aantrekkings
kracht uit. De kinderen van
Schengehof hebben er weinig
moeite mee zich de bijbehoren
de liedjes, bewegingen en spelre
gels vlot eigen te maken.
Er zijn bij Schipper mag ik over
varen volop kandidaten voor de
rol van schipper. Vele vingers
gaan gretig omhoog. Juf Nella
kiest Rivano. Trots als een pauw
staat hij voor de groep. Die mag
al hinkelend naar de overkant.
Vier kinderen worden afgetikt.
Karlijn neemt het roer over. Zij
laat de klasgenootjes rennen.
lipsland. Deelname kost €2,-,
kinderen tot 16 jaar €1,-, dona
teurs HZL gratis.
Het Zeeuwse Landschap houdt
maandag 17 oktober een 'volle
maan-wandeling' op Neeltje
Jans. Deze begint om 22.00 uur
bij het bord van Het Zeeuwse
Landschap en Natuurmonumen
ten op de parkeerplaats. Deelna
me kost €2,-, kinderen tot 16
jaar €1,-, donateurs HZL gratis.
Het Zeeuwse Landschap houdt
volgende week dinsdag (18 okto
ber) een excursie in natuurge
bied Oranjezon bij Vrouwenpol
der. Vertrek is om 14.00 uur bij
de entree van het gebied, Konin
gin Emmaweg 22, Vrouwenpol
der. Deze is te vinden aan het
eind van een doodlopende weg
die ligt aan de Koningin Emma
weg. Parkeren kan aan het be
gin van die doodlopende weg,
tegenover uitspanning Oranje
zon en naast camping Oranje
zon.
Deelname kost €2,-, kinderen
tot 16 jaar €1,-, donateurs gra
tis.
Tom pakt het anders aan: hij
laat gratis overvaren. Mag hij
nog 'n keer schipperen. Zo kan
het spel eindeloos doorgaan en
wat de kinderen betreft, mag
dat ook best.
Glimmende gezichten, rode ko
nen, zingen en klappen dat het
een lieve lust is. Ook bij het spel
Als m'n vader en m'n moeder
naar de markt toegaan en het
daarop volgende kringspel Joe
pie, Joepie. „Hartstikke leuk",
hijgt Rik. „Je kunt lekker dooi
de klas rennen en zo." Uitglij
den zorgt even voor een vertrok
ken gezicht, maar de pijn is snel
vergeten. Zakdoekje leggen
wacht.
Stagiaire Suzanne van den
Brink geniet mee. Ook voor
haar zijn enkele spelletjes onbe
kend. Dat geldt niet voor onder
wijzeres Nella Noordhoek, die
ruim dertig jaar geleden voor de
klas begon. „Op de opleiding
voor kleuterleidster hadden we
een heel oude bundel die nog
steeds gebruikt wordt. Het is
mooi erfgoed, dat we wel moe
ten bewaren."
Keus
Het speluur eindigt met Draai
het wieltje nog eens rond, klap
eens in je handjes. Terug in de
klas: kleuren, puzzelen, knutse
len. Er staan ook twee laptops.
Jop vindt het moeilijk een keus
te maken tussen rennen of com
puteren. „Het is allebei wel
leuk", zegt hij als een diplomaat
in de dop. Ook voor Karlijn is
het van allebei wat. Verstopper
tje en tikkertje buiten, op de
computer Guus die gaat kampe
ren en Lucky Luke. „Da's een
cowboy met een hele gekke
hond. En zijn paard heeft geel
haar."
Met het boek Koekoek Schiete
broek roept de Zêêuwse
Draai het wieltje nog eens rond, klap eens in je handjes.
Dialectverênigieng bij velen her
inneringen op. Veel spelletjes zit
ten nog perfect in het geheugen.
De samenstellers hebben er heel
wat verzameld. Ze zijn oud,
maar niet alle vergeten: een deel
ervan wordt nog altijd beoe
fend, dikwijls seizoengebonden.
Dan is het ineens weer knikker
tijd. Wegkrupertje is van alle tij
den en generaties. De oude spel
letjes ondervinden wel meer con
currentie dan eertijds.
Voorzitter Kees Martens van de
ZDV merkt op dat er tegenwoor
dig voor de kinderen veel meer
mogelijkheden zijn dan vroeger.
„Wij hadden geen eigen televi
sie op een eigen kamer met veer
tig zenders, computerspelletjes,
skateboards en skeelers." Hij
stelt dat de kinderen van nu
heel andere spelletjes spelen
dan die van vroeger. Dat heeft
niet alleen te maken met de be
schikbaarheid van elektroni
sche hulpmiddelen, ook het feit
dat kinderen buiten minder
ruimte hebben dan in het verle
den, speelt een rol. Waar vind je
nog een straat zonder auto's?
Het boek gaat niet alleen over
typisch Zeeuwse kinderspelen,
maar behandelt spelen die in
het hele land en over de grenzen
gekend zijn. Wel worden regio
nale verschillen in uitvoering en
spelregels meegenomen. Net als
bij de dialecten kan het van
dorp tot dorp net iets anders
zijn. Spelen voor volwassenen,
zoals schieten op de staande of
liggende wip, kaarten, krulbol-
len, zijn niet opgenomen.
Koekoek Schietebroek (een kin
derrijmpje) is ingedeeld volgens
zeventien spelsoorten (onder
meer kring-, klap-, bal-,
spring-, knikker- en tolspelle-
tjes), binnen en buiten, die in op
eenvolging van de seizoenen
zijn gerangschikt: voorjaar, zo
mer, herfst en winter. Dat is ge
beurd omdat er bij veel spelen
toch een bepaald tijdspatroon
naar voren komt, alsof zij op
een of andere manier een ge
heimzinnige kalender volgen.
Het boek begint, net als de mees
te spelen, met aftellen. Daar
door weet je 'wie d'r an is'. Het
eindigt met koenkelen op
oudjaar.
Martens laat in het midden of
het boek folklore of cultuur is.
„We vonden het hoog tijd om de
in rap tempo verdwijnende kin
derspelen vast te leggen."
Rinus Antonisse
Koekoek Schietebroek. Kinder
spelen in Zeeland: Redactie
Kees Fraanje, Margot Geijs,
Karin Limonard-Marlens, Kees
Martens, Rie Rosmolen-Murre,
Veronique de Tier, Anne Free
van de Zande-Vleugels Schut
ter. Uitgave Zêêuwse
Dialectverênigieng, Biervliet.
Prijs 15 euro. Het boek wordt za
terdag (15 oktober) gepresen
teerd tijdens de jaarlijkse dialec
tendag van de Zêêuwse
Dialectverênigieng te Kapelle.
Opgezette otter in het Zeeuws Biologisch Museum.
archieffoto Lex de Meester
Het dagelijks provinciebe
stuur heeft een nieuw Na
tuurgebiedsplan Zeeland vastge
steld. Daarin staan de bestaan
de en nog aan te leggen, nieuwe
natuurgebieden aangegeven.
Binnendijks gaat het om circa
30.000 hectare Erbij hoort een
Beheergebiedsplan: ongeveer
3.000 hectare landbouwgrond
waarop boeren betaald agra
risch natuurbeheer kunnen ple
gen. Ook is er nog het Land-
schapsgebiedsplan, dat slaat op
het beheer van (kleine) land
schapselementen. zoals poelen,
heggen en hoogstamfruitbo-
men.
Het gaat best goed met de ont
wikkeling van natuurgebieden
in Zeeland, stelt Piet van der
Reest, provinciaal medewerker,
tevreden vast. De provincie is
aardig op streek met de vor
ming van een zoveel mogelijk
aaneengesloten netwerk van na
tuurgebieden. Deftig genoemd:
de Ecologische Hoofdstructuur
(EHS). Zeeland staat voor onge
veer 5.000 hectare nieuwe na
tuur aan de bak en daarvan is
de helft inmiddels verwezen
lijkt. De provincies hebben tot
2018 de tijd om het natuur-net-
werk tot stand te brengen. Als
Zeeland in het huidige tempo
kan doorwerken, acht Van der
Reest het zeker mogelijk dat de
EHS eerder aangelegd is. Van
belang daarbij zijn ook de zoge
heten 'ecologische verbindings
zones', die ervoor moeten zor
gen dat planten en dieren zich
tussen de onderdelen van het
netwerk kunnen verplaatsen.
Die verbindingszones zijn ooit
in 1996 aangeduid, maar wor
den volgend jaar aangepast.
Een aantal zones ligt niet op de
goede plek en er moet rekening
worden gehouden met de nood
zaak van waterberging (ter op
vang van overvloedige regen
val).
Het maken van een nieuw Na
tuurgebiedsplan (het oude da
teert van 2001) was vooral no
dig om de veranderingen die
zich de afgelopen jaren hebben
voltrokken, formeel vast te leg
gen. Aangelegde natuurgebie
den bijvoorbeeld en ook de rui
ling van beoogde nieuwe natuur
langs de Schenge (dat blijft
landbouwgrond) voor slechtere
landbouwgronden (die worden
natuur) nabij Zierikzee. De op
pervlakte natuur is nauwelijks
uitgebreid: de Willempolder op
Sint-Philipsland en de Robben
Moreelpolder bij Sluis, samen
zo'n 30 hectare, zijn erbij geko
men.
Van der Reest legt uit dat met
name de grenzen van de beheer-
gebieden zijn aangepast. Dan
gaat het in het bijzonder om
graslanden, dijken en akkerran
den. „Veel grasland dat was
aangewezen als beheergebied,
bleek te zijn verdwenen. Die
hebben we dus geschrapt. Er
waren ook nogal gebieden waar
voor nooit een beheerovereen-
komst was afgesloten. Die heb
ben we ook geschrapt. Totaal
ongeveer 500 hectare. Die opper
vlakte is op andere plekken
neergelegd, noemt het een soort
herverkaveling. De plaatsen
zijn gekozen op basis van een
peiling van de belangstelling on
der boeren."
Volgend jaar is wel een flinke
uitbreiding van de Zeeuwse na
tuur aan de orde. Naast het her
zien van de ecologische verbin
dingszones en aanwijzing van
ganzen-opvanggebieden (3.000
hectare op agrarische grond),
geeft de provincie ook de gren
zen aan van de 'robuuste natte
as'. Het gaat om ongeveer 1.300
hectare. De natte as komt door
heel Nederland, van Delfzijl tot
Retranchement te lopen. De nat
te as verbindt de brakke en zoe
te moerasgebieden, stelt Van
der Reest. „In Zeeland begint
de as in het Krammer-Volkerak
en loopt langs de oostkant via
het Markiezaatmeer naar
Zeeuws-Vlaanderen: Saeftinge,
Braakman, Zwin. Er komt een
zijtak op Schouwen-Duiveland
naar de kreken van de Maire en
Ouwerkerk."
Voor deze nieuwe natuur is
landbouwgrond nodig; verwer
ving gebeurt op basis van vrij
willigheid. „Het is ook de bedoe
ling om veel met particulier na
tuurbeheer te doen, dus niet al
les aankopen. Bij particulier be
heer zijn een inrichtingssubsi
die, compensatie voor de waar
dedaling van grond en een ver
goeding voor een aantrekkelijk
beheerpakket beschikbaar", al
dus Van der Reest. De aanwij
zing van de gebieden die onder
de natte as vallen, heeft geen ge
volgen voor het huidige ge
bruik. „Je schept alleen moge
lijkheden om dingen te ontwik
kelen." De natte as moet even
eens in 2018 gereed zijn.
Veerkracht
Volgens Van der Reest opent de
natte as goede mogelijkheden
voor de terugkeer van de uitge
roeide otter en voor moerasvo
gels als roerdomp, blauwborst,
baardmannetje en reigerachti-
gen. Hij gelooft in hervestiging
van de otter. „Ik heb een groot
vertrouwen in de veerkracht
van de natuur. Het bewijs
wordt geleverd door de projec
ten waarmee we bezig zijn, zo
als de zuidkust van Schouwen.
Als een gebied voor elkaar is,
dan komen soorten terug. Er
moeten wel aanvoerroutes zijn,
daarom zijn de ecologische ver
bindingszones steeds belangrij
ker."
De provinciaal medewerker
wijst op een project in de Weer-
ribben, waar otters zijn uitge
zet. Als dat slaagt, staat ook
voor de Biesbosch zoiets op het
programma. „Dan zit de otter
zo hier. Hij is erg mobiel, legt in
één week makkelijk honderd ki
lometer af." Van der Reest voor
ziet hetzelfde voor de bevers,
die enkele jaren geleden in de
Biesbosch zijn uitgezet. „Die
verwacht ik een dezer dagen
ook in Zeeland."
De natte as krijgt nadrukkelijk
ook een taak op het gebied van
waterberging, meldt hij. „Hier
mee moeten we de waterover
last oplossen, er moet voldoen
de water vastgehouden kunnen
worden in de nieuwe gebieden.
Het wordt wel een beetje een
wilde boel, met veel riet. Er is
recreatief medegebruik moge
lijk, bijvoorbeeld wandel- en
fietspaden."
Rinus Antonisse
Kinderen van groep twee van basisschool Schengehof in 's-Heer Arendskerke spelen Schipper mag ik overvaren.
foto's Dirk-Jan Gjeltema
