Beroerd
door
schoonheid
Iris de Leeuw, godmother
van het actieaffiche
Isdactie bijlagen: 0113-315680
ptS'ais® Pf.nl
£bus 31,4460 AA Goes
S^tEdenSand: 0113-315520;
Kiws-Vlaanderen: 0114-372770;
fationaal: 020-4562500.
I0ensdag5oktober2005
ktie schreef je met een k. AKTIE, AKTIE.
Tegen de Amerikaanse president Lyndon B. Johnson:
Johnson moordenaar.
Tegen vastgoedspeculanten: de een zijn brood is de ander z'n woningnood.
Tegen de nucleaire wedloop: stop de neutronenbom.
Tegen de monarchie: geen woning geen kroning.
Tegen dictaturen overal ter wereld: bloed kleeft aan uw appel.
Tegen spruitjeslucht en onderdrukking van de vrouw: baas in eigen buik.
Een enkele keer waren de actievoerders voor. Voor meer demokrasie, bijvoorbeeld.
Ingrid Dullens in
Middelburg
I
9de Leeuw in 's-Heer Abtskerke
foto Dirk-Jan Gjeltema
Op 30 april 1980 dreven er
rookwolken door de stra
ten van Amsterdam. De kraakbe
weging greep de kroning van
Beatrix aan om de woningnood
aan de kaak te stellen én de mo
narchie een zwarte dag te bezor
gen. Niet toevallig waren er dat
jaar meer protest- en solidari-
teitsbijeenkomsten in Neder
land dan ooit. Ruim vijfhonderd
actie-affiches werden er in het
kroningsjaar gedrukt en ver
spreid. De vaderlandse politiek
- Van Agt met Wiegel tegen Den
Uyl - was in die jaren hopeloos
verdeeld en gepolariseerd. Er
viel wat te kiezen, je kon je er
gens tegen afzetten. Toen in
1982 het tijdperk Lubbers be
gon, de PvdA zich tot het nieu
we realisme bekeerde en vakbon
den en kabinet elkaar vonden in
het poldermodel, was de bloeipe
riode van het actiewezen snel
voorbij. Bovendien, de econo
mie trok aan, ook tevreden eters
waren toen geen onruststokers.
De geschiedenis van 'actievoe
rend' Nederland laat zich in affi
ches lezen. Tienduizenden pos
ters uit de tweede helft van de
vorige eeuw worden bewaard in
het Internationaal Instituut
voor Sociale Geschiedenis en
het archief van de Nederlandse
kraakbeweging, het zogenaam
de Staatsarchief. Een selectie
uit die collecties - zeshonderd in
druk, 7500 op een bijgeleverde
cd-rom - is opgenomen in de
door Eric Duivenvoorden ge
schreven en samengestelde bun
del met emmer en kwast - veer
tig jaar Nederlandse actieaffi
ches 1965-2005, die zaterdag in
Amsterdam wordt gepresen
teerd. Met dit boek laat filosoof
en socioloog Duivenvoorden
voor de derde keer zien dat actie
voerend Nederland op zijn war
me belangstelling mag rekenen.
In 2000 publiceerde hij een ge
schiedenis van de Nederlandse
kraakbeweging, eerder dit jaar
beschreef hij het kroningsop
roer van 1980 als een historisch
keerpunt.
In zijn nieuwste pennevrucht te
kent hij het affiche als het ge
weldloze wapen van actiegroe
pen en emancipatiebewegingen.
In de huidige gedigitaliseerde
maatschappij weten gelijkge
stemden elkaar via internet te
vinden, Tot dat medium tot was
dom was gekomen, moest er op
straat op papier worden gecom
municeerd. Aan het staatje van
aantallen gedrukte posters is
het voorzichtige begin van het
actiewezen in 1965 te zien, de
snelle groei in de jaren zeventig,
de piek in 1980 en de betrekke
lijk snelle afkalving na 1983.
Het actieaffiche heeft zijn tijd
gehad, die conclusie kan anno
2005 wel getrokken worden. He
dendaagse milieu-, vredes-, ho
mo-, vrouwen-, studenten- en
internationale solidariteitsbewe
gingen bedienen zich hooguit
van flyers, maar meestal doen
ze hun zegje alleen nog op het
web,
Eretitel
Al grasduinend in de affiche-ar
chieven kwam Duivenvoorden
in de beginperiode opvallend
vaak de naam van Iris de Leeuw
tegen. De sinds 1975 in 's-Heer
Abtskerke woonachtige kunste
nares wordt bij de presentatie
als de godmother van de Neder
landse actieaffiches naar voren
geschoven. „Een eretitel", glun
dert ze in haar werkkamer. Ze
drukte in de periode 1966 tot en
met 1974 zo'n honderdvijftig
posters. Ze zegt: „Ik heb me in
die tijd kapot gewerkt. Boven
dien heb ik veel mensen in mijn
drukkerij opgeleid. Ik zie nu af
fiches terug waarvan ik weet: ze
zijn niet direct van mij, maar ze
komen wel van mensen die de
kunst van mij hebben geleerd."
In Zeeland kreeg ze in de jaren
negentig bekendheid door haar
ontwerpen voor wat toen nog de
Zeeland Cultuurmaand werd ge
noemd. Sinds 1995 probeert ze
zich van het zeefdrukken los te
maken en legt ze zich meer toe
op ruimtelijk werk. Zo werd in
1997 in Baarland een beeld van
V-V...
UITGAVE:
Affiche van Iris de Leeuw, met teksten van Kees Slager, in een oplage van honderd stuks gedrukt in 1971, toen de discussie over de afsluiting van de
Oosterschelde in volle gang was.
haar geplaatst. En in 2002 zag
ze in Utrecht een droom in ver
vulling gaan, toen ze daar het
stadhuis versierde met volgens
Tibetaanse technieken gemaak
te kleden.
Aan haar verleden als zeefdruk
ker van actievoerend Nederland
denkt ze met warme gevoelens
terug. Iris de Leeuw (Zutphen,
1944) kwam in 1963 met haar
toenmalige echtgenoot journa
list Kees Slager in Maastricht
terecht. Het was het begin van
de provotij d, ze was actief in de
kunstenaarsgroep 'Luuks-bewe-
ging'. Over het door haar ont
worpen 'spees-pak' - een outfit
met afritsbare pijpen en mou
wen - kan ze nog steeds enthou
siast worden. „Alles draaide
voor ons om communicatie. Het
spees-pak bevorderde communi
catie, omdat je elkaar moest hel
pen met het afritsen van de ver
schillende onderdelen."
De provobeweging viel in feite
al in 1966 in twee groepen uit
elkaar. Enerzijds kreeg je Roel
van Duyn met zijn bloemenkin
deren, anderzijds deed de stu
dentenbeweging van de Kritiese
Universiteit Nijmegen van zich
spreken. Iris de Leeuw kwam in
1967 in die studentenstad te
recht. Ze begon affiches te ma
ken, om zo de buiten-parlemen
taire oppositie een stem te ge
ven die gehoord werd. Tegen dic
taturen in Spanje, Griekenland
en Suriname, tegen de oorlog in
Vietnam, tegen kernenergie, en
ter gelegenheid van de 1 mei-vie
ringen. „Als ik nu zie, wat ik in
die jaren in Nijmegen en daarna
in Utrecht heb gemaakt, vind ik
dat nog steeds prachtig. Je ziet
in het werk de warmte, de emo
tie die ik toen voelde. Het geloof
in het goede van de mensen, ik
wilde mijn steentje bijdragen
aan een betere maatschappij.
De mensen beroeren door
schoonheid, daar streefde ik
naar. Pas in de loop van de ja
ren '70, met de verharding van
de tegenbewegingen, worden de
affiches somberder van kleur en
toon. Voor mij was dat een crisis
periode. Je had de Baader-Mein-
„Ik ben in die periode ook nog
gescheiden. En ik werd een keer
in elkaar geslagen. Dat was een
uiterst pijnlijke ervaring: ik was
lid van het gebroken geweertje,
was dus tegen oorlog, maar als
ik toen een wapen had kunnen
pakken, dan had ik op mijn aan
valler geschoten. Daar schrok ik
zo van, heel mijn wereldbeeld
kantelde. Het werd me duidelijk
dat je mensen niet van geweld
kunt afbrengen, als ze dat niet
willen. Ik noem die ervaring
hof-groep, je had allerlei marxis-
tisch-leninistische groepjes. Je
werd geacht volgens een Rus
sisch of Chinees model te leven.
Dat mensen psychologisch zo in
de tang werden genomen, dat
maakte me laaiend. Ik had een
drukkerij, waar alle activisten
uit de verschillende bewegingen
samenkwamen. Zo hoorde je
ook alles wat er speelde. Toen er
over gewapende stadsguerrilla
werd gesproken, en mijn ruiten
werden ingegooid omdat ik zoge
naamd commerciële opdrachten
aannam, was voor mij de maat
vol. Ik was kapot vanbinnen.
Die jaren heb ik als een oorlogs
tijd ervaren."
voor mezelf een groeimoment,
zoals ieder mens die zal hebben.
Mijn wereld stortte in, ik klapte
als kunstenaar in elkaar omdat
men mij alleen nog als activist
wilde. Ik werd ziek, heb een jaar
door Nederland getrokken en
heb in Zeeland in 1975 een
nieuw leven opgepakt. Hier heb
ik mezelf terug kunnen vinden."
Humanistisch socialist, in die
karakteristiek kan Iris de
Leeuw zich wel vinden. Met
dank aan - vooral - haar vader,
zegt ze, omdat hij als anti-fas
cist en humanist een lichtend
voorbeeld voor haar was.
Afgeknapt, bedreigd, geslagen,
ziek. Toch levert de provotijd
overwegend mooie herinnerin
gen op. „Het was een wereldwij
de beweging", zegt ze. „Een be
weging die vond dat je de plicht
hebt om dat uit te drukken waar
in je gelooft. Dat was mooi. En
nog mooier is dat je mensen uit
de beweging van toen nu op pos
ten ziet waar ze een uitstraling
hebben waarvan ik denk: wauw.
De magie van Jasper Grootveld
is niet verdwenen. Hij zei: je
moet geloven in de mythe van je
land, je cultuur. Dat gedachten-
goed is onderhuids volop aanwe
zig."
Op tafel ligt een foto van een
poster tegen kernenergie. Die
heeft, met het langer openblij
ven van de kerncentrale in Bors-
sele, niets aan actualiteit inge
boet. Zou je zo zeggen. Maar:
„Ik weet niet of ik nog tegen
kernenergie ben. Het probleem
van het afval is nog steeds niet
opgelost, dat weet ik. Toch, als
ik aan de global warming denk,
dan doe ik nu niet meer mee aan
een actie tegen Borssele. Toen
waren we bevangen door het
idee dat de aarde zou sterven
door radio-activiteit. Nu ligt
dat anders. Er is een tsunami ge
weest, New Orleans is getrof
fen. De aarde reageert op wat
we haar aandoen. Overal ter we
reld zie je bewegingen die zich
met die problematiek bezighou
den. Dat vind ik geweldig."
Jan van Damme
Eric Duivenvoorden: met e
kwast - veertig jaar Nederlandse ac
tieaffiches 1965-2005. Uitgeverij Het
Fort van Sjakoo Amsterdam, 020
iw.sjakoo.nl. 29,95 euro.
