Je kunt iedereen
alles laten bekennen
PZC
Franse regering legt kinderrijke gezinnen in de watten
25
Rechtspsycholoog Peter van Koppen
zaterdag 1 oktober 2005
Peter van Koppen: „In de Schiedammer parkmoord is sprake van absolute incompetentie bij de technische recherche."
foto Jonathan Vos/GPD
Geboren: 1953 in Haarlem. Getrouwd, drie
kinderen van 20,18 en 14 jaar.
1978: Doctoraal psychologie Rijksuniversi
teit Groningen.
1985: Universitair hoofddocent Erasmus
Universiteit Rotterdam.
1992-heden: Senior hoofdonderzoeker Ne
derlands Studiecentrum Criminaliteit en
Rechtshandhaving.
1992: Mede-auteur Dubieuze Zaken: De psy
chologie van het strafrechterlijk bewijs.
2003: Auteur De Schiedammer parkmoord:
een rechtspsychologische reconstructie.
2003-heden: Hoogleraar rechtspsychologie
Vrije Universiteit Amsterdam en Universi
teit van Maastricht.
2003-heden: Leiding project Gerede twijfel,
waarin hij met studenten rechterlijke dwa
lingen onderzoekt.
Peter van Koppen (52),
rechtspsycholoog, geldt als
luis in de pels van het strafpro
ces. „Het gaat niet meer om de
waarheid." Echt aangeslagen
was hij pas in Sri Lanka, toen
er een tsunami op zijn gezin af
kwam. „Als ik daarna naar psy
chologen had geluisterd, zou ik
nu in de WAO zitten."
Van Koppen: „Ben je wel eens opge
pakt? Niet omdat je achterlicht
kapot was, maar mee naar het bureau
en een nacht de cel in. Dat is ver
schrikkelijk, veel mensen raken van
één zo'n nacht al in paniek. Moet je je
eens indenken wat er met je gebeurt
als je wordt verdacht van een ernstig
misdrijf. Dan is het niet één nacht,
maar tientallen nachten en dan zit je
23 uur per dag achter slot en grendel.
Je wordt enorm beperkt, je hebt geen
idee wat er met je gaat gebeuren, je
toekomst is volstrekt onzeker. Geloof
me, als politieman kun je mensen die
in zo'n situatie zitten uiteindelijk al
les laten bekennen. De een zal er beter
tegen kunnen dan de ander, maar uit
eindelijk gaat iedereen door de knie
ën. Zo gek is het dus niet dat bijvoor
beeld Cees B. de Schiedammer park
moord heeft bekend terwijl-ie het he
lemaal niet had gedaan. Niet voor
niets heeft hij het daarna weer ont
kend, want toen was de druk er af, de
onzekerheid weg.
Het kwalijke van dit soort zaken is,
dat in de rechtsgang een ingetrokken
bekentenis niet telt. Iemand die een
maal heeft bekend wordt daarna in al
le fases van het strafproces als dader
behandeld. Door de politie, door de
psychiaters van het Pieter Baan Cen
trum, door het Forensisch Instituut en
door de rechter. Niemand kijkt meer
met een open blik naar een verdachte.
Rechters met ballen hadden al jaren
geleden moeten zeggen: Wij accepte
ren bekentenissen niet als bewijsmate
riaal. Nu zijn ze eindelijk zo ver dat ze
zeggen: We moeten er voorzichtig mee
zijn, zeker als een bekentenis weer is
ingetrokken, en ze willen ineens dat
verhoren op video worden opgeno
men. Dat vind ik weer overdreven.
Een geluidsband is in veruit de meeste
gevallen genoeg.
Studenten
„Het gaat er in het strafproces meer
en meer om om iemand veroordeeld te
krijgen en steeds minder om het vin
den van de waarheid. Ik hamer daar
al jaren op, maar het lijkt of het nu
pas begint door te dringen. Vooral
door de Schiedammer parkmoord,
waarin het Openbaar Ministerie met
hulp van het Nederlands Forensisch
Instituut ontlastende bewijzen voor B.
heeft achtergehouden. Drie jaar gele
den heb ik deze zaak met een aantal
studenten onderzocht en wij kwamen
al snel tot de conclusie dat B. het vrij
wel zeker niet gedaan kon hebben. Nu
hebben we gelijk gekregen, maar ik
heb daar geen gevoel van triomf bij.
Ik vind het alleen jammer dat ze niet
eerder bij mij langs zijn geweest. Ik
hoop dat het alsnog effect gaat heb
ben, dat politie, officieren van justitie
en rechters gaan nadenken, zodat de
kans op dit soort fouten kleiner
wordt.
Weet je dat het OM voor het eerst in
de geschiedenis heeft gezegd: Wij heb
ben fouten gemaakt? Daar kan ik heel
blij van worden; maar verder... Ik heb
geen fles champagne opengetrokken
toen Wik H. bekende en bleek dat alle
DNA-sporen op hem van toepassing
zijn. Bovendien is B. niet door mijn
toedoen vrijgekomen, maar door Wik
H.. Als die zijn mond had gehouden,
zat B. nu nog gewoon vast.
Ik ben geen Peter R. de Vries. Hij stelt
dingen aan de kaak, ik wil alleen we
ten hoe het zit. Ik doe onderzoek en
daarmee doe je niets anders dan bij
dragen aan de discussie. Dat is heel
iets anders dan de misdaad bestrij
den. Daar ben ik niet op uit, ik ben
slechts een wetenschapper met een
grote nieuwsgierigheid. Dat heb ik
van mijn vader. Hij was advocaat met
praktijk aan huis, als kind deed ik al
tijd de deur open voor z'n cliënten.
Hij was een man van: Zo hoort het in
het recht te gaan. Mijn vader was een
goede advocaat, zoals je ze tegenwoor
dig niet meer ziet. In die tijd was iede
re advocaat vooral bezig met civiele
zaken en deed hij er enkele pro deo
strafzaken bij. In die processen werd
er tussen de officier en de advocaat
als het ware over het hoofd van de ver
dachte een beleefde discussie gevoerd
over wat de beste oplossing was voor
het probleem.
De officier zat er niet alleen om de ver
dachte veroordeeld te krijgen en de ad
vocaat hield enige afstand tot zijn
cliënt, Nu heb je veel meer gespeciali
seerde strafrechtadvocaten, die alle
maal gaan voor hun cliënt. Een tijdje
geleden gaf ik een cursus rechtspsy
chologie voor strafrechtadvocaten.
Staat Kees Korvinus op en zegt: Peter,
dit interesseert ons geen barst. Leer
ons de trucs waardoor we onze cliënt
vrij krijgen.
Het strafproces is een gevecht gewor
den. Daarin probeert de officier net
als de advocaat te winnen. Dan wordt
de waarheid dus snel geweld aan ge
daan en gaan officieren bewust din
gen achterhouden die ontlastend kun
nen zijn voor de verdachte.
Als ik met een aantal studenten ge
makkelijk en snel kan laten zien dat
er in een zaak ernstig moet worden ge
twijfeld of de goede persoon is veroor
deeld, moeten anderen dat toch ook
kunnen. Om te beginnen de politie. In
de Schiedammer parkmoord is er spra
ke van absolute incompetentie bij de
technische recherche.
Het is schokkend om te lezen hoe het
onderzoek op de plaats van het mis
drijf is aangepakt. Er is geen systeem
dat ervoor zorgt dat de beste recher
cheurs op de moeilijke zaken worden
gezet. Als het goed gaat, komt dat om
dat er toevallig een paar goede men
sen in het opsporingsteam zitten. Er
moeten hoognodig goede mensen wor
den opgeleid en de beste mensen moe
ten op de moeilijkste zaken worden ge
zet, ongeacht tot welk politiekorps ze
toevallig behoren. Het verhoor van
Maikel, het vriendje van de vermoor
de Nienke dat ook bijna was ver
moord, wei'd gedaan door twee agen
ten die bij elkaar minder intelligent
waren dan dat jochie van elf. Het ge
volg was dat die twee agenten uit pu
re frustratie die jongen aan een ver
hoor hebben onderworpen waar de
honden geen brood van lusten.
Monopolist
„Er moet zó veel veranderen. Het Ne
derlands Forensisch Instituut (NFI) is
een monopolist met één klant, het
Openbaar Ministerie. We weten nu
waar dat toe kan leiden: achterhou
den van bewijzen die het OM niet van
pas komen. Het NFI heeft niet de bal
len om te zeggen: wij vinden dat dit en
dat spoor ook belangrijk is en de rech
ter moet maar bepalen wat hij daar
mee doet. Het NFI selecteert en gaat
daarmee op de stoel van de rechter zit
ten. In sommige zaken is dat absoluut
desastreus. Stel: er is een brand aange
stoken en daar wordt een brandver-
snellende stof aangetroffen. Vervol
gens word jij aangehouden en op jouw
jack worden sporen van benzine aan
getroffen. Dan ben je verdachte. Wat
gaat er dan fout? Het NFI vermeldt
vervolgens niet dat jij net benzine
hebt getankt en er wat druppels op de
mouw van je jack terecht zijn geko
men. Men meldt niet wat de zwakhe
den in het sporenonderzoek zijn. Dat
is kwalijk en zó onwetenschappelijk.
Dan heb je het probleem dat de psy
chiaters bij het Pieter Baan Centrum
(PBC) in 1948 zijn blijven steken bij
de stand van de wetenschap. Aan Cees
B. zagen ze dat het een zachtaardige
man is, maar hij wordt wel verdacht
van een goor, agressief misdrijf.
Komen ze tot de conclusie: hij is pas-
sief-agressiefEr wordt
ab-so-lu-te-on-zin in dat rapport ge
schreven. Omdat ze er in hun rappor
tages van uitgaan dat de verdachte
het gedaan heeft. Dat is principieel
fout, een ernstige vooringenomenheid
die desastreus is voor de waarheids
vinding."
Zinnigs
Wij hebben geen methoden om de
psychologische en psychiatrische ge
steldheid van iemand van een half
jaar geleden vast te leggen. Daarom
moet het begrip toerekeningsvatbaar
worden afgeschaft, want daar kunnen
psychologen en psychiaters niets zin
nigs over zeggen.
Ga uit van iemands psychologische en
psychiatrische toestand van dit mo
ment en maak op basis daarvan een
schatting van de kans dat iemand het
betreffende misdrijf heeft gepleegd,
hoe groot de kans op herhaling is en
welke straf eventueel het beste zal
zijn. Dat rapporteer je.
Dit gaat me aan het hart, omdat ik mij
vooral psycholoog voel. Ik heb welis
waar ook rechten gestudeerd, maar
dat ben ik gaan doen omdat ik me bij
de studie psychologie verveelde. Mijn
vader wilde dat ik na mijn rechtenstu
die bij hem op kantoor zou komen wer
ken, maar ik wilde geen advocaat wor
den, dus ik heb die studie niet afge
maakt. Ik vond de combinatie van puz
zelen en wetenschap aantrekkelijker
dan me in te zetten voor een zaak. Ik
ben onderzoeker, geen actiegroep. Ik
heb een goede keus gemaakt, want ik
zie nu in één jaar meer interessante za
ken dan een advocaat in tien jaar. Een
psychologische praktijk is altijd een
angstbeeld voor me geweest. Saai.
Dertig uur per week dat geouwehoer
van mensen aanhoren.
De interesse voor psychologie is pas
op latere leeftijd ontstaan; daarvóór
heb ik vooral een onbezorgde, heerlij
ke katholieke jeugd gehad. Ik heb de
hbs gedaan bij de paters Augustijnen
op de liefste school in Haarlem, die er
jammer genoeg niet meer is. Net als
mijn oudere broer, die inmiddels al
weer tien jaar dood is. Binnen een
week is hij overleden aan kanker; vre
selijk. Ik heb er veel verdriet van ge
had, maar ik ben niet zo zwaarmoedig
dat ik denk dat het mij ook zal overko
men.
Wat echt heel veel invloed op me heeft
gehad is de tsunami in Sri Lanka. Op
eerste kerstdag was ik er met het hele
gezin aangekomen voor een vakantie
en op tweede kerstdag hebben we met
z'n allen moeten rennen voor ons le
ven. Zul-le-ke golven! Ik vind mezelf
redelijk stabiel, maar ik ben er vrij
lang huilerig van geweest.
In die periode heb ik een zeer grote he
kel aan psychologen gekregen. Men
sen die een trauma hebben meege
maakt komen daar meestal uit zich
zelf overheen, de meesten redden zich
prima. Wij hebben in Nederland de
neiging om er meteen een peloton
hulpverleners op af te sturen, terwijl
dat slechts voor een klein aantal men
sen nuttig is. Kort na thuiskomst kre
gen we een uitnodiging voor een trau
ma-bijeenkomst van slachtoffers. Wat
wij hebben meegemaakt is peanuts
vergeleken met wat een hele hoop Sri-
lankanen is overkomen, dus ik vond
dat al tamelijk onzinnig. Bovendien
was ik in die periode behoorlijk la
biel, maar je weet dat zoiets tijdelijk
is en ik was na een maandje ook weer
redelijk.Als ik naar die bijeenkomsten
was gegaan en naar mijn collega's had
geluisterd zou ik nu in de WAO zit
ten."
Dick Hofland
Fransen moeten meer kinderen krijgen, vindt de
regering. Vorige week kwam extra geld vrij voor
jouders bij wie een derde kind wordt geboren. Wat is
dat toch, die Franse obsessie voor de familie nom-
breusel „Kinderrijke gezinnen zijn essentieel voor de
toekomst van Frankrijk en verdienen erkenning in
iplaats van spot."
Volgens een wereldwijd seksonderzoek van condoom
fabrikant Durex was Frankrijk vorig jaar seksueel
:het actiefste land ter wereld: Fransen deden het in
|2004 gemiddeld 137 keer, tegen 103 op wereldschaal.
De betrouwbaarheid van de test valt in twijfel te
trekken: wellicht zijn Fransen ook wel de grootste op
scheppers ter wereld.
Toeval of niet: feit is dat het land sinds vorig jaar
ook het op een na vruchtbaarste land van Europa is,
Met 1,91 geboorten per koppel moet het alleen Ier
land net voor zich dulden. Nederland heeft een iets
lager cijfer, maar Duitsland en Spanje zitten onder
de 1,3. Een jaren-, zo niet eeuwenlange Franse ge-
boortepolitiek begint haar vruchten af te werpen.
|A1 sinds het tijdperk van Napoleon, twee eeuwen ge
leden, hamert de overheid op het belang van veel kin
deren. In de negentiende eeuw groeiden de Engelse
jen de Duitse bevolking vele malen sneller dan de
Franse. Volgens sociologe Evelyne Sullerot komt dat
vooral door de populariteit in Frankrijk van coïtus
Interruptus (afgebroken seks). Oorlog op oorlog ging
Sindsdien verloren. De veronderstelde reden: een ge
brek aan jonge mannen.
foor de regering zijn er ondanks het goede vrucht
baarheidscijfer nog steeds niet genoeg kinderen. Vo-
hge week kondigde premier Dominique de Villepin
een wet aan die ouders bij de geboorte van een derde
kind de mogelijkheid geeft een jaar lang betaald ver
lof te nemen. De staat geeft iedere maand 750 euro
en hoopt zo op meer families nombreuses, gezinnen
met minstens drie kinderen.
„Als Frankrijk economisch wil blijven groeien en
niet afhankelijk wil worden van immigratie, moet de
bevolking in ieder geval gelijk blijven", zegt Sulle
rot, schrijfster van een regeringsrapport over familie-
politiek, en zelf moeder van vier kinderen.
Het Franse pensioenstelsel is net als het Nederlandse
grotendeels gebaseerd op solidariteit tussen de gene
raties. Dat houdt in dat de actieve bevolking het pen
sioen betaalt van ouderen. Nu de grote groep baby
boomers gaandeweg stopt met werken, worden de
lasten steeds hoger. Om bevolkingsafname te voorko
men moeten Francaises gemiddeld twee kinderen op
de wereld zetten. Aangezien zestien procent van hen
geen kinderen kan of wil krijgen is er een groot aan
tal kinderrijke gezinnen nodig als compensatie. Daar
van zijn er nu 1,7 miljoen, ofwel 7 procent van alle
gezinnen. Sullerot: „Kinderrijke gezinnen zijn essen
tieel voor de toekomst van Frankrijk en verdienen er
kenning in plaats van spot."
Konijnen
In de regel zijn grote gezinnen ofwel het werk van
strenge katholieken of van immigranten met wortels
in de derde wereld. „Veel Fransen zien hen als konij
nen, die maar doorgaan met fokken. Of ze schreeu
wen hen na: weten jullie nog niet dat er anticoncep
tiemiddelen bestaan?," zegt ze.
Bovendien vindt Sullerot dat de opkomst van de psy
choanalyse, erg invloedrijk in Frankrijk, het grote ge
zin veel kwaad heeft gedaan. „Ineens had ieder kind
foto EPA
een probleem. Het was verschrikkelijk oudste kind
te zijn, maar ook tweede, middelste, op een na laat
ste of jongste. Als reactie hierop namen veel mensen
weinig of geen kinderen meer, toen ze wisten hoe ver
schrikkelijk het allemaal was." Het rustige slaapstad-
je Louveciennes, twintig kilometer van Parijs, heeft
daar geen last van gehad. Het stadje is rijk, rechts en
overwegend katholiek. Volgens inwoonster Victoire
Sardet is het de kinderrijkste plaats van Frankrijk,
met vrijwel uitsluitend gezinnen van drie of (veel)
meer kinderen. Sardet heeft zelf een familie trés nom-
breuse: meer dan vijf kinderen. In tien jaar tijd ver
rijkte ze Frankrijk met vier jongens en twee meisjes,
die inmiddels tussen de vier en veertien jaar zijn.
„Daar zou ik best meer ei'kenrxing voor willen, finan
cieel bijvoorbeeld", zegt Sax'det. „Op officiële formu
lieren moet ik altijd invullen dat ik geen beroep heb,
maar ik vind het moederschap van zes kinderen wel
degelijk een baan." Ze benadrukt dat kinderen van
grote gezinnen de basis zijn van stabiliteit in de toe
komst. Sardet: „Onze kinderen groeien anders op
dan bijvoorbeeld kinderen met gescheiden ouders.
Die krijgen veel vaker problemen. De kans is groot
dat onze kinderen later ook een gezin stichten dat in
evenwicht is. Daar vaart de samenleving wel bij."
Medaille
Als moeder van zes kinderen komt ze wel in aanmer
king voor symbolische erkenning: een zilveren fami
liemedaille, uitgereikt door president Jacques Chirac
in eigen persoon. Met twee kinderen meer zou ze
zelfs recht hebben op een gouden medaille. Voor Sar
det hoeft dat niet zo nodig": ze heeft liever een maan
delijkse toelage.
Geld en x-uimte zijn de belangrijkste obstakels voor
ouders met ambitieuze kinderwensen. De grootste ap
partementen hebben tegenwoordig vier of vijf ka
mers: te weinig voor gezinnen met tien leden. Zo zag
de familie Bai-bier, woonachtig in een soortgelijke
vooi-stad als die van de Sardets, zich gedwongen Pa
rijs te verlaten. Het gezin kon pas na lang zoeken een
geschikt huis vinden voor vader, moeder en de acht
kinderen.
Niet iedereen kent zulke problemen. Een beroemd
kinderrijk gezin dat geen ruimtegebrek heeft, is dat
van Hervé Gaymard, voormalig minister van econo
mische zaken. Terwijl hij al meerdere woningen be
zat, verbleef zijn gezin met acht kinderen op kosten
van de staat in een appaxiement van zeshonderd vier
kante meter in een luxe wijk van Parijs. Maandelijk
se huur: 14.000 euro. Toen een onderzoekskrant dat
begin dit jaar onthulde, zag Gaymard geen andere
uitweg dan een eerloos ontslag.
Uiteraard genieten niet alle grote gezinnen dergelij
ke privileges. Toch heeft een groot gezin in Frankrijk
weinig te klagen vergeleken bij andere landen. Vader
Barbier bijvoorbeeld hoefde ondanks zijn goede inko
men dertig jaar lang vrijwel geen belasting te beta
len. Ook is de kinderbijslag hoger dan in bijvooi-
beeld Nederland en geeft de kaart voor grote gezin
nen hoge korting op de spoorwegen, de metro en in
talrijke culturele instellingen. Families met minstens
zes kinderen betalen in de trein een kwart van het
volle taxief. Bovendien roemen leden van grote gezin
nen de levensles die ze meekrijgen. Dochters Edith
en Béatxice Barbier, beiden twintigers, zijn socialer
dan veel leeftijdsgenoten, vinden ze. „In een groot ge
zin leer je omgaan met mensen van alle leeftijden en
van beide geslachten. Je ziet in mijn omgeving dat an
deren dat missen", zegt Edith.
Olivier van Beemen