leeg lijkende kaarten blijven in het geheugen hangen
27
Amazones van Allah
130 jaar
Bosatlas
zaterdag 1 oktober 2005
foto Robert Vos/ANP
Alleen hun ogen laten ze
nog zien aan de buitenwe
reld: de volledig gesluierde,
zeer radicale moslima's. Ze ke
ren zich tegen hun familie, te
gen de traditionele moskeeën
en tegen Nederland. De ouders
zijn radeloos, de ronselaars
voor de jihad liggen op de loer.
„Ik heb haar burka ver
scheurd, maar een week later
kwam er weer een nieuwe met
de post."
Kenza heeft haar aanstaande man
nog nooit gezien. Ze heeft alleen
met hem gechat via msn op internet.
Vanochtend belde hij voor het eerst.
Hij wilde haar ontmoeten in Den
Haag. Even later belde hij nog een
keer. Hij wilde met haar trouwen. Van
daag.
Nu Kenza haar man voor het eerst
ziet in zijn appartement in Den Haag,
schrikt ze zich rot. Ze vindt hem hele
maal niks. Toch stemt ze in met het hu
welijk. Waarom? Misschien is ze bang,
misschien wil ze hem niet kwetsen.
Hij heeft een bruidsschat voor haar,
een gouden ring en een ketting.
Er is een schaap geslacht. Een Syri
sche man met baard voltrekt het huwe
lijk op islamitische wijze. Hij leest
voor uit de koran en zegent het koppel
in. Het is zover: Kenza, een 19-jarig
meisje uit het dorpje Angeren in Gel
derland, is getrouwd.
Ze kan niet weten dat de plek waar ze
is getrouwd over minder dan een jaar,
op 10 november 2004, wereldnieuws
zal zijn. Speciale politie- en legereen
heden omsingelen die dag het terroris
tenpand, helikopters sluiten het lucht
ruim af, scherpschutters posteren zich
op de daken. De man met wie Kenza
is getrouwd, zal met een kogel in zijn
schouder worden afgevoerd. Hij heet
Jason W. en is een vermeend kopstuk
van het Hofstadnetwerk.
Het huwelijk van Kenza en Jason W.
duurt amper een week. Kenza heeft
spijt en vraagt om een scheiding. Haar
echtgenoot is er stuk van. Hij waagt
haar om er nog eens over na te den
ken. Hij stuurt als bemiddelaar de.Sy-"
rische voltrekker van het-huwelijk.
Die staat bij inlichtingendienst AIVD
bekend als geestelijk leider van het
Hofstadnetwerk en wordt ook wel De
Hersenspoeler genoemd. Kenza houdt
voet bij stuk en Jason W. stemt in met
een echtscheiding. Wel wil hij zijn
bruidsschat terug. Het huwelijk van
Kenza mag ongewoon kort hebben ge
duurd, de wijze waarop het tot stand
is gekomen, is exemplarisch. In de pe
riferie van het onderzoek naar het Hof
stadnetwerk is de politie gestuit op
een groep zeer extreme moslima's, die
zich volledig hebben afgekeerd van de
Nederlandse normen over geloof, lief
de, huwelijk, samenleving. Ze maken
geen deel meer uit van deze maat
schappij. Alleen hun ogen tonen de
moslima's nog aan de buitenwereld.
De rest is bedekt door een burka of ni-
qaab, de traditionele islamitische ge
waden.
Uit het politieonderzoek blijkt dat de
radicalisering van de moslima's wei
nig met een gebrekkige integratie te
maken heeft. Dat geldt ook voor Ken
za. Ze is een in Nederland geboren
dochter van Marokkaanse ouders.
Haar moeder heeft een Nederlandse
naam aangenomen na de echtschei
ding van haar man. Kenza doet VBO
Mavo en ze haalt een diploma als hore-
ca-assistent.
Bekeerlingen
Ze trouwt jong, gaat weg bij haar moe
der, scheidt weer, gaat bij vrienden
wonen. Ze heeft een uitkering. Kenza
heeft een hectisch leven, maar haar af
komst heeft daar ogenschijnlijk wei
nig mee te maken. Ook Nederlandse
bekeerlingen voelen zich tot geweldda
dige islambewegingen aangetrokken,
blijkt uit het onderzoek. De meeste
moslima's die in het onderzoek naar
voren komen hebben problemen thuis,
maar dat komt niet omdat de ouders
te streng zijn. Eerder is het tegendeel
het geval, zo blijkt bijvoorbeeld uit de
zaak van Soumaya S. (22), een andere
amazone van Allah.
Uit de getuigenissen van haar ouders,
zussen en vriendinnen rijst het beeld
op van een intelligente, assertieve jon
ge wouw die alle mogelijkheden
krijgt, maar toch de weg kiest van de
extremistische islam.
De ouders van Soumaya S. spreken
thuis alleen Nederlands tegen hun kin
deren. Ze geven hun kinderen een ge
matigde islamitische opvoeding. Hun
dochters studeren en dragen geen
hoofddoeken. Van fundamentalisme
moet het gezin weinig hebben. „De ko
ran brengt wede en vriendelijkheid",
zegt de vader van Soumaya S. tegen
de politie. „Tegen je buren en alle an
dere mensen moet je vriendelijk zijn,
zonder onderscheid te maken."
Soumaya volgt een MBO-opleiding
tot doktersassistente en ze doet aan
en in de prullenbak gegooid." Een
week later komt er per post een nieu
we.
De hel breekt los als Soumaya aankon
digt te trouwen met een Marokkaanse
dertiger. Hij heeft een baard en
draagt lange gewaden. De ouders ge
ven toestemming voor het huwelijk
als de man belooft dat Soumaya haar
opleiding mag afmaken, dat ze haar
rijbewijs mag halen en dat ze vrij mag
zijn. Het huwelijk loopt na amper een
jaar stuk.
Soumaya komt niet tot inkeer. Via in
ternet wordt ze benaderd door de
voortvluchtige terreurverdachte Nou-
riddin el F, die over haar heeft ge
hoord van mensen bij de Soenna-mos-
kee. Vriendinnen waarschuwen Sou
maya, maar ze besluit toch met hem te
chatten. Niet veel later vraagt hij haar
al ten huwelijk, via de telefoon. Ze
trouwen zonder toestemming van de
ouders, wat binnen de islam verboden
is. Soumaya heeft haar familie dan al
Kempo, een Chinese vechtsport. Ze is
anders dan de andere kinderen bin
nen het gezin. Ze is opstandig, gaat
haar eigen weg. „Ze luistert niet",
zegt haar vader. „Ze vindt het leuk
om in de picture te staan." zegt een
zus.
Op haar dertiende gaat Soumaya voor
het eerst naar de moskee. Haar interes
se voor het geloof groeit. Op haar ze
ventiende gaat ze naar de omstreden
Soenna-moskee in Den Haag. „Dat
was het begin van haar radicalise
ring", zegt één van haar zussen.
Rond de moskee, op school en via in
ternet komt ze in contact met radicale
moslims. Soumaya gaat een burka dra
gen, een gewaad dat haar hele
lichaam bedekt. Haar vader is woe
dend. „Ik heb haar burka verscheurd
als ongelovigen in de ban gedaan, dus
is toestemming niet nodig. „Volgens
Soumaya waren onze gezinsleden
geen goede moslims", zegt haar vader.
„Mijn dochter is in contact gekomen
met verkeerde mensen. Ze hebben te
gen haar gezegd: Als je naar het para
dijs wil, moet je met ons meegaan."
De radicalisering van de moslima's be
gint vaak op internet. Via msn en chat-
boxen komen gelijkgezinden met el
kaar in aanraking. De extremistische
visie op de islam wordt er op die ma
nier ingepompt. De deelnemers keren
zich af van de traditionele gebedshui
zen.
Er circuleren geschriften van Saoedi-
sche geleerden, die zelfs de als radi
caal bekende staande Soenna-moskee
in Den Haag en de Tawheed-moskee
in Amsterdam in de ban doen. Op clan
destiene bijeenkomsten in huiskamers
wordt het ware geloof verkondigd. Er
worden ook ruimtes gehuurd in buurt
centra. In het isolement groeit de we
derzijdse afhankelijkheid. Bij twijfel
volgen opdringerige sessies via chat-
boxen en telefoon, soms uren lang, tot
diep in de nacht. Zodra het over de ge
welddadige jihad gaat, klinkt een Ssst
aan de andere kant van de lijn, uit
angst voor afluisteraars van politie of
geheime dienst.
Hoge prijs
Op uitstappen staat een hoge prijs.
Het stempel munafiq dreigt. „Dat is
heel erg", zegt een 19-jarige moslima
uit Schiedam. „Minder dan ongelovig,
de laagste soort in de hel. Dit geeft ze
in hun ogen het recht om mij af te ma
ken, te doden." Als twee moslima's
overleggen met een imam die de groep
als gevaarlijk bestempelt, worden ze
bedreigd. „Geen zwaard is scherp ge
noeg voor jou", krijgt één van de vrou
wen te horen. Eén moslima zegt telefo
nisch te zijn bedreigd door een terreur
verdachte die in de gevangenis zit.
Een andere wordt thuis geïntimideerd
door twee mannen met baarden.
Eén van de moslima's vertelt aan de
politie hoe ze is gehersenspoeld. Ze be
schrijft hoe ze door een oude Citroën
met gebroken voorruit wordt opge
haald bij het Centraal Station in Am
sterdam. In de auto krijgt ze van haar
internetcontacten films te zien van
slachtingen en zelfmoordaanslagen.
„Een moslima blies zichzelf op", al
dus het 16-jarige meisje. „Vervolgens
zag je op deze film haar hoofd op de
grond liggen. Je zag een glimlach op
haar gezicht en zelfs haar hoofddoek
zat nog helemaal goed op haar hoofd.
Ze zeiden hier bij dat zij gelukkig was
en een martelaarsdood gestorven was.
Ik geloofde dat zelf uiteindelijk ook.
Toen geloofde ik ook echt dat wan
neer ik ergens een aanslag zou plegen,
dat dat een goede daad zou zijn."
De extremisten met wie de jonge vrou
wen omgaan, presenteren zich als een
ongenaakbare elite, outlaws die zich
alleen aan hun eigen regels houden.
Zo verklaart een moslima dat de
groep rond Mohammed B., de moorde
naar van Theo van Gogh, regelmatig
schapen steelt bij een boerderij („ste
len van ongelovigen, dat is toege
staan"). Ze snijden de beesten de keel
door en villen ze. Daarna hebben ze
een feestmaal.
Er gaan verhalen dat ze op oudejaars
nacht, als het vuurwerk klinkt, met
wapens oefenen in parken. Ze dromen
van de martelaarsdood en de ultieme
beloning: het paradijs. Dat houden ze
ook de moslima's voor: het pax-adijs
wacht.
De ouders van Soumaya S. raken er
steeds meer van overtuigd dat hun
dochter een martelaarsdood gaat ster
ven. Ze zoeken stad en land af naar
haar en haar nieuwe echtgenoot, de
voortvluchtige terreurverdachte Nou-
ridcün el F.. Ze doen aangifte van ver
missing bij de politie.
Explosieven
„Ik was bang dat er bij Soumaya iets
onder haar burka op haar lichaam zou
worden aangebracht", zegt haar moe
der. Explosieven? „Dat is absoluut mo
gelijk." Dat Soumaya uiteindelijk zon
der bloedvergieten wordt gearres
teerd, komt als een grote opluchting
voor de familie. Ook als hun dochter
weer op vrije voeten komt, wil het ge
zin blijven samenwerken met de poli
tie, zegt de moeder. „We willen deze
ziekte in dit land uitroeien."
Hun dochter is nog steeds niet gene
zen, zo blijkt uit een verklaring van
een mede-gedetineerde uit het Zwolse
huis van bewaring. Als Soumaya in de
gevangenis naar een journaal-item
over Ayaan Hirsi Ali kijkt, zegt ze, vol
gens de getuige, met een triomfante
lijk gezicht: „You're next."
Frank Hendrickx
en Ferdi Schrooten
De naam Kenza is om privacy-rede-
nen gefingeerd
JTie is er niet groot mee geworden? Wel-
i V ke scholier had niet de Bosatlas in
schooltas? Het beroemdste aardrijks-
imde-boek bestaat bijna 130 jaar. Wie wa
mde makers en wat was hun magie?
12 januari 1878 ploft een niet onbelang-
cheque op de deurmat van een huis
Nieuwe Boteringestraat in Gronin-
n.Den Heer J. B. Wolters, uitgever te Gro
ten, schrijft een som van éénduizend
i% gulden uit aan Pieter Roelof Bos als
honorarium voor de Schoolatlas in
Bos wrijft zich de ogen uit. Eén-
•feend vijftig gulden, dat is meer dan hij
beginnend onderwijzer verdiende.
telg uit een onderwijzersfamilie, is dan
middels opgeklommen tot leraar Neder
en Aardrijkskunde aan de Rijks Hoo-
Burger School in Groningen. Hij is een
duchtig man, die zijn vak serieus neemt.
®der goede atlas geen aardrijkskunde,
hij. Uitgever Wolters verzoekt
Schoolatlas der geheele aard te ma
De eerste Bosatlas is een schot in de
PS'Betaalbaar (2,60 gulden) en dus in
trek. Zijn aanpak is een andere dan tot nu
toe. Hij is niet zomaar een kaartenmaker
van wegen en wateren. Hij wil meer vertel
len, meer laten zien, meer inzicht geven:
„Het verband tusschen land en volk kan
m.i. nergens meer aanschouwelijk worden
gemaakt dan door kaarten."
In de eerste druk moet Bos wat improvise
ren. De Afrikaanse rivier de Congo ont
breekt („Stanley's kaart kon niet worden
geraadpleegd") en Australië heet nog
Nieuw-Holland, Ondanks die omissies vlie
gen de eerste 3000 exemplaren de deur uit,
hoewel de atlas wel wat onevenwichtig van
inhoud is. Het is duidelijk te zien dat Bos in
Groningen woont. Hij tekent talloze plaats
jes in waar neven, nichten, ooms en tantes
wonen, maar de provincies Brabant en Lim
burg ogen leeg als ontvolkte woestijngebie
den. Later corrigeert hij dat beeld en zet el
ke plaats met een gemeentehuis op de
kaart. Bos gaat een stapje verder. Hij wil
duidelijke kaarten, niet te veel gefriemel
van namen en details. Zijn eerste atlas
geeft hij het motto van de Duitse geograaf
en ontdekkingsreiziger Alexander von
Humboldt mee: 'Nur leer scheinende Kar-
ten pragen sich dem Gedachtnisse ein (Al
leen leeg lijkende kaarten blijven in het ge
heugen hangen).' Dit motto is nog altijd de
leidraad van de makers van de 52ste editie.
Bij het 25-jarig bestaan van de atlas, in
1902, wil uitgeverij Wolters zijn topauteur
in de watten leggen. Wolters' dankbaarheid
is zó groot dat de uitgever hem een reis
naar Indië aanbiedt, een riskante onderne
Pieter Roelof Bos
foto GPD Een kaart uit de bosatlas
ming toentertijd. Injecties tegen malaria,
cholera en andere tropische ziektes zijn nog
niet voorhanden, evenmin adequate medi
cijnen tegen ziektes daar ter plekke. Preven
tief laat Bos zijn blindedarm verwijderen
op de snijtafel van het Academisch Zieken
huis in Groningen. Een fataal besluit. Bos
overlijdt korte tijd later als gevolg van een
virusinfectie, slechts 55 jaar oud.
De Groningse uitgever zit in zak en as. In
zekere zin heeft hij met het genereuze ca
deau zijn succesvolste auteur de dood in ge
jaagd. Wat te doen? Wolters vindt een op
volger: J. F. Niermeyer, aardrijkskundedo-
cent aan het gymnasium in Rotterdam. Tij
dens diens redacteurschap roert een andere
uitgever, P. Noordhoff, ook uit Groningen,
de trom en komt met de Volledige Schoolat
las der geheele aarde van R. Bos (geen fami
lie) op de proppen. Wolters pikt dit niet en
sleept Noordhoff voor de rechter, die in ho
ger beroep vrijgesproken wordt van pla
giaat.
Met B. A. Kwast kiest Wolters in 1922 weer
voor een redacteur dichtbij huis. Kwast
houdt niet van tierelantijnen. Een atlas
moet in de eerste plaats een atlas blijven,
zo is zijn opvatting. De aarde, rivieren, ka
nalen, steden moeten scherp in beeld ko
men en het best lukt hem dat bij de teke
ning van de Aletschgletsjer in Zwitserland.
P. Eibergen, ook een Groninger, ook een
HBS'er en ook leraar aardrijkskunde,
neemt het stokje van Kwast in 1936 over.
Hij heeft pech. Crisisjaren en oorlog druk
ken een stempel op de Bosatlas. Wolters
legt in de oorlog het werk stil en wil op
geen enkele manier meewerken aan het op
hemelen van het Derde Rijk.
Na 40-45 kan Eibergen de draad maar moei
lijk oppakken. Schaarste en gebrek aan in
formatie dwarsbomen hem. Hij vraagt de
uitgeverij om een volksauto om het veld in
te gaan en zijn werk naar behoren uit te
kunnen voeren. Wolters zegt dit toe en het
resultaat is meteen zichtbaar. In 1947 ver
schijnen op de kaarten opeens rode lijntjes.
Voor het eerst worden autowegen ingete
kend, ten koste van de tramlijnen die nu
weggegumd zijn. Tot die tijd stelt het weg
verkeer weinig voor. Voetgangers, paarden,
en boten bepalen het straatbeeld.
F. J. Ormeling is de vijfde kaartenmaker en
hij mag meteen flink aan de bak. Uitgeverij
Meulenhoff gooit de knuppel in het hoen
derhok en komt met een moderne atlas, een
betere dan de Bosatlas, met minder zwart
werking en meer informatie, maar de aard
rijkskundeleraren zweren bij het oude en
zo kan Ormeling na de 40e druk stapje voor
stapje Wolters de Nieuwe Tijd binnenlood
sen. Ormeling is als docent zijn tijd ver
vooruit. Hij mag graag aanschouwelijk on
derwijs geven en neemt op 4 juni 1968 veer
tig middelbare scholieren mee de lucht in.
Zij hebben op hun paasrapport allemaal
een tien voor aardrijkskunde en Wolters
vindt dat zó'n prestatie dat zij met een DC3
een vliegtochtje boven Groningen mogen
maken. Ormeling stuift in het vliegtuig als
een bezetene van links naar rechts, van
voor naar achteren om de leerlingen vanuit
de lucht het rijtje Hoogezand-Sappe-
meer-Zuidbroek enzovoorts levendig in te
prenten.
Na Ormeling maakt een auteurscollectief
het karwei af en tekent voor nog eens vier
drukken. Bij de 50e editie (1988) doet het
Nipo een onderzoek naar de aardrijkskundi
ge kennis van Nederlanders. Die blijkt nog
al gebrekkig te zijn. Eén troost houdt uitge
ver en redactie op de been: bijna tweederde
van de Nederlanders heeft een Bosatlas in
huis.
Het is de vraag of Pieter Roelof Bos een ge
brek aan kennis zo'n bezwaar zou vinden.
Schreef hij niet bij de eerste druk van de
Schoolatlas der geheele aarde in 1877 dat
atlassen niet overladen moeten worden met
namen? „De kaarten moeten het land en zij
ne bewoners leeren begrijpen. Ze moeten
den leerling opwekken tot nadenken over
de betrekking tusschen Land en Volk."
Cees Stolk
Biografie van de Bosatlas, Ferjan Ormeling,
136 pag. 34,95; Tentoonstelling in Natio
naal Onderwijsmuseum (Nieuwemarkt IA)
te Rotterdam tot en met 8 januari.