Straks hebben
we wéér iets om
zeep geholpen
)e tenenkaastheorie kan in de prullenbak
Jo Koeman, natuurmens
zaterdag 17 september 2005
Jo Koeman heeft nog vijftig be
ren in zijn tuin. En ook nog
wat vogels, bollen en kegels. Hij
onderhoudt ze netjes met de
snoeischaar, maar eigenlijk is hij
opgehouden met het kweken van
buxussen. „Wat ik kwijt kan, ver
koop ik nog wel, maar ik ben nu
in de zeventig. Op een keer is het
genoeg. Ik heb werk zat, zeker
nu Rie thuis herstelt van een hef
tige rugoperatie. Dan moet ik in
huis ook wat meer doen."
Het is bijna niet te geloven hoe één
man er in kan slagen een siertui-
nencomplex van een halve hectare in
zijn eentje zo wonderbaarlijk netjes te
houden. De borders: bloeiend, even
wichtig en kleurrijk; de gazons: de
mooiste golfbaan is er niks bij, en in
de vijvers weten de vissen op welk uur
ze gevoerd worden. Dan komen ze met
z'n allen bij de baas uit de hand eten.
„Ik heb nu al een keer of vier gehad
dat er een prachtige groene kikker op
een lelieblad kwam kijken wat ik aan
het doen was, op een duimbreed van
mijn hand. Daar geniet ik nou van. De
natuur geeft je dat allemaal voor
niks."
Zijn hele levensloop heeft zich tussen
natuur en cultuur bewogen. In zijn ge
boortedorp Waarde speelde zijn jeugd
- „een fijne jeugd" - zich af tussen de
schoiTen, de akkers waarop zijn vader
groenten teelde en de school. De
school had voor mij de minste aantrek
kingskracht. We gingen naar de
school van de gereformeerde gemeen
te, al waren we niet van die kerk. Mijn
ouders waren waarschijnlijk te chris
telijk om ons, mijn broers en zussen,
naar de openbare school te sturen.
Maar voor de rest leerde je veel. Mijn
vader pachtte stukjes grond en ver
bouwde uien, peeën en andere gewas
sen. Wij hielpen mee. We hielden melk-
geiten, de koe van de werkman, konij
nen en we hebben ook weieens een var
ken gehad. Ondanks de magere tijden
in de jaren dertig, zijn we nooit iets te
kort gekomen. Op de schorren leerde
je veel over de natuur, over vogels, de
dynamiek van de buitendijkse gebie
den en over vroeger. Dat is nog steeds
zo. Daar raak je niet op uitgekeken."
Na de lagere school ging Jo Koeman
aan het werk in een boomgaard, werk
dat hij ook helemaal niet met tegenzin
deed, maar in dienst bij de stoottroe
pen kreeg hij de kans een chauffeurs
opleiding te volgen.
Terug in Waarde ging hij vrachtrijden
bij de Gebroeders Schrier. Dat was in
1955. Twee jaar later trouwde hij met
Rie en ze kregen een dochter en twee
zoons.
Korporaal
„Halfweg de jaren zestig kreeg ik in
de gaten dat ik mijn kinderen alleen
zag als ze al op bed lagen. In die tijd
kwam er een baan vrij op het depot
van de Navo, hier in Den Inkel. Er la
gen hier enorme tanks in de grond
met olie, kerosine en allerlei andere
stoffen. Het was een onderdeel van
een netwerk dat door heel Nederland
loopt. Dat spul moest in volcontinue-
dienst bewaakt worden en onderhou
den natuurlijk. Ik heb het toen onge
merkt nog tot korporaal eerste klasse
geschopt. In de kast hangt nog een uni
form met witte handschoenen en een
pet. Dat hoefde ik niet aan te trekken,
maar bij de luchtmacht zijn ze heel
precies: een burger kan niet op de boe
del passen."
Buitenkans
Dat het gezin Koeman in de woning
op het depot kon gaan wonen was een
buitenkans. Een nog grotere buiten
kans was dat ze het huis en een halve
hectare grond erbij konden kopen
toen het depot werd opgeheven. „Het
was natuurlijk allemaal veel te duur.
Op verschillende plaatsen in Neder
land zaten mensen continu dergelijke
depots en pompstations te bemannen,
terwijl je het ook met minder arbeids
krachten rond kunt pompen. Achteraf
heb ik spijt dat ik maar een halve hec
tare heb gekocht. Domeinen had een
veel groter stuk grond hier, dat nu
door Staatsbosbeheer wordt be
heerd."
Naam:
Jo Koeman
Geboren:
22 oktober 1933 in Waarde
Burgelijke-staat:
gehuwd met Rie, drie kinderen
Woonplaats:
Tussen Kruiningen en Waarde
in Den Inkel
Opleiding:
lagere school in Waarde, chauf
feursopleiding in militaire
dienst.
Werk:
gepensioneerd luchtmachtkorpo
raal en boomkweker, min of
meer in ruste.
Liefhebberijen:
Aanleg en onderhoud siertui-
nen, moestuin en vijvers, imke
rij, kanariekweek, hobbykippen
en de behandeling van reumati
sche- en andere gewrichtsaan
doeningen met bijensteken.
Het was al een paradijs, dat natuurge
bied Den Inkel, zo vlak aan de zeedijk
bij Kruiningen. „Hier is tijdens de wa
tersnoodramp van 1953 de dijk door
gebroken. Het was hier dat de pont
een eind het land in werd geslagen.
Toen de dijken dicht waren, maakten
ze hier een natuurgebied van volgens
de ideeën die ze toen van natuur had
den. Dat was bos. Het vervelende is
dat die ideeën zowat elke tien jaar ver
anderen. Een heel stel goede, volwas
sen bomen, die bij mij de wind weg
hielden, hebben inmiddels moeten wij
ken voor een ander natuurgebied:
pias-dras is nu de mode. Dat is voor
de vogels. Dat zal dan wel, maar ik
voel me eens in de zoveel tijd geroe
pen om het voor de vogels op te ne
men. Er wordt hier gesnoeid als er nes
ten zijn, riet gemaaid als de kuikens
net uit het ei zijn en nu zijn ze ook nog
van plan om het schor bij Waarde af
te plaggen. Sorry, hoor, maar ik vraag
me af of ze hun verstand wel hebben.
Natuurlijk kun je niet ongestraft de
Westerschelde verdiepen, maar je
moet het niet compenseren met van
die rare maatregelen. Dat zijn doekjes
voor het bloeden. Als ze het schor af-
plaggen, er een slik van maken, is dat
over honderd jaar nog niet aange
groeid. En dan is iedereen weer verge
ten waarom het is afgeplagd. De mode
is dan ook weer veranderd en we heb
ben iets waardevols om zeep gehol
pen."
Koeman is helemaal niet tegen mani
pulaties van de natuur. Kijk maar
naar zijn tuin: geen blaadje weegbree
in het gazon en genoeg exotische soor
ten in bloemisterijconditie. „Dat gaat
niet vanzelf en met een beetje werk en
heel weinig kosten, kunnen de natuur
beschermers de vogels een enorme lol
doen. Volgens mij moeten ze het schor
van Waarde hier en daar wat aanpas
sen met een graafmachine en een paar
scheepsladingen schelpen uit Yerseke.
Dan kun je over een paar jaar één gro
te vogelkijkhut van het dijktalud ma
ken. Het zou internationale allure krij
gen."
Geen reclame
Over Jo Koeman hebben we ons op
het gebied van communicatie geen zor
gen te maken. Hij weet de kanalen te
vinden waarlangs hij zijn standpun
ten kan ventileren. Heel anders is dat
met zijn praktijkje: „Dat gaat vanzelf,
daar hoef ik geen reclame voor te ma
ken. Wie bij mij, met de hulp van een
paar bijen, genezen is van reuma of
een andere gewrichtsaandoening, ver
telt het wel tegen anderen. Ik heb
zelfs wel mensen uit het buitenland
behandeld."
Pure liefhebberij is het. Hij vraagt
voor elke behandeling, ongeacht het
aantal bijen dat het leven moet laten,
een symbolisch bedrag van vijf euro.
„Je moet wat vragen, anders krijgen
mensen de neiging om het niet op
waarde te schatten. En waardevol is
het echt. Ik ben er zelf achtergekomen
toen ik een keer de foute handschoe
nen had meegenomen. Ik had al een
poos flinke reuma in mijn handen en
ik moest iets doen bij een kast die ver
weg stond. De bijen waren nogal
agressief en ze staken op verschillen
de plaatsen in mijn handen. Inmiddels
ben ik al zo vaak gestoken dat ik er
niet meer van weet, dus ik sloeg er
geen acht op. Een dag of wat later wa
ren mijn handen genezen: geen pijn,
geen stijfheid en helemaal geslonken.
Toen ben ik begonnen bij iemand die
erg veel last had, en vanaf die tijd
ging het vuurtje lopen. Het is zo ge
beurd: ik haal wat bijen uit de korf,
zet ze met een pincet op de te behande
len plek, ze steken en ik knijp ze dood
om ze het lijden te besparen. Als de an-
geltjes goed leeg zijn gelopen, haal ik
die weg en klaar is Kees. Als een mens
niet geneigd was tot een kletspraatje
en een kopje koffie, zou het binnen
vijf minuten gebeurd kunnen zijn."
De man die zijn eigen biotoop zo zorg
vuldig beheert, doet dat ook graag
voor de beesten in zijn omgeving. Zijn
bijen sleurt hij door de hele provincie
naar waar de bloemen honing en nec
tar geven.
Zijn kippen hebben een paar honderd
meter tot hun beschikking en de kana
ries zingen en vliegen in een volière
die in de dierentuin niet zou misstaan.
Zo zorgt hij ook voor zijn vissen en
voor de padden, kikkers en salaman
ders die vanzelf in een andere vijver
zijn komen wonen. De uitbundig
bloeiende borders stralen niets dan
foto Mechteld Jansen
evenwicht uit en zelfs het hondje, hoe- voor de beesten buiten de grenzen van zitten, er veel meer sjoege van hebben.
wel stokoud en doof, kwispelt af en
toe op het lekkerste kleedje in het
huis.
„Als je het jezelf zo naar de zin
maakt, mag je het ook wel opnemen
je eigen terrein. Daarom blijf ik een
kritische volger van wat de ambtena
ren achter hun bureaus allemaal uit
hun neus krauwen. Ik geloof oprecht
dat mensen die er dagelijks bovenop
Zij moeten de stem zijn van de na
tuur, die zelf niet kan roepen als het
fout gaat. Ik doe in ieder geval mijn
best."
Mieke van der Jagt
Nachtelijk chagrijn en overal ro
de bulten. De steekmug zorgt
weer voor heel wat ergernis in de
slaapkamer. Maar niet iedereen
heeft even veel last van de ongenode
gast.
Zoemend en stekend houdt hij dezer
dagen menigeen uit de slaap: de prik-
mug. Maar terwijl u 's ochtends on
der de jeukbulten zit, heeft uw bedge
noot nergens last van.
„Je hebt vast lekker bloed", is de
meest gehoorde verklaring tijdens
het ontbijt. Maar is dat wel zo? De
smaak van bloed heeft er weinig mee
te maken, maar zweetvoeten en ande
re lichaamsgeuren kunnen wel eens
de oorzaak zijn van de voorkeuren
van de mug, zegt insectendeskundige
Kees den Otter van de Rijksuniversi
teit Groningen. „Dat de één wel
wordt geprikt en de ander niet is ab
soluut waar. Dat zit hem in de geu
ren die we afscheiden, maar welke
dat zijn is nog niet helmaal duide
lijk. Sommige geuren zijn blijkbaar
heel aantrekkelijk."
Den Otter deed jarenlang onderzoek
naar het prikgedrag van de mug.
Zelfs in de windtunnel testte hij be
paalde geuren. „Ook plaatsten we
mensen in verschillende houdingen
om te zien waar ze geprikt worden.
Dat blijkt altijd eerst op de benen en
voeten te zijn."
Logisch dus dat de onderzoekers de
geur van onze voeten onder de loep
namen. Misschien zorgde tenenkaas
wel voor het aroma waar de mug zo
dol op is. „We hebben tests gedaan
met vergelijkbare Limburgse kaas.
Dat leek in eerste instantie vreselijk
aantrekkelijk voor de muggen", zegt
Den Otter. Toen het onderzoek jaren
later werd herhaald waren de insec
ten echter een stuk minder geïnteres
seerd.
De tenenkaastheorie kon de prullen
bak in. Ook een experiment met och
tendurine leverde weinig op. „Tot nu
toe kunnen we alleen maar stellen
dat er geuren bij betrokken zijn", al
dus de Groningse wetenschapper. En
omdat ieder mens een eigen geur ver
spreidt, heeft de mug zo zijn voorkeu
ren.
Door de warmte die ons lichaam af
scheidt, kan de mug ons in de donke
re slaapkamer prima vinden. Over
dag verstopt het beestje zich in alle
mogelijke hoekjes en gaatjes in huis.
Pas als het donker wordt komt hij
tot leven en gaat de steekmug op
zoek naar bloed. 01' beter: gaat het
muggenvrouwtje op zoek naar
bloed.Het zijn namelijk alleen de
vrouwtjes die ons prikken. Zij heb
ben bloed nodig zodat de eitjes die
ze bij zich dragen kunnen groeien.
Mannetjesmuggen zoemen heel hin
derlijk om het hoofd, maar steken
niet. De vrouwtjes daarentegen trek
ken zich nergens wat van aan. Met
een soort injectienaald die ze op hun
kop hebben, prikken ze zo door de
kens en pyjama's heen.
Voordat ze ons bloed naar binnen
werken, spugen ze eerst even in de
geprikte wond. Met dat kleine beetje
speeksel zorgen de muggen ervoor
dat het bloed niet stolt. Het muggen-
spuug zorgt ook voor de irritante ro
de bulten.
„Sommige mensen zijn er erg gevoe
lig voor", zegt Den Otter. Vandaar
ook dat de één dikkere bulten krijgt
dan de ander. En hoe moeilijk het
ook is, als u eenmaal een muggen
bult hebt, krab dan niet. Door het
krabben stroomt er bloed naar de
bult, waardoor die alleen maar rodel
en dikker wordt.
Om een stekelig humeur te voorko
men, is het natuurlijk het beste om
de prikbeestjes buiten de deur te hou
den. Horren met klittenband, klam
boes kleuren van de-regenboog, citro-
nellakaarsen en allerlei sprays en
smeersels vliegen momenteel de win
kels uit.
Den Otter is niet over alle remedies
te spreken. Het is waar dat muggen
niet van de geur van citroen houden,
maar de werking van producten met
citronella wordt overschat. „Dat
werkt, maar lang niet zo goed als
wordt voorgesteld."
Citrusplant
Het enige probate middel is volgens
hem DEET, een extract uit een citrus
plant. Maar voorzichtigheid is daar
bij geboden, het kan leiden tot klach
ten aan de luchtwegen. En dan zijn
er de apparaatjes die met ultrasoon
geluid muggen zouden weren. Ze
zijn soms voor veel geld te koop,
maar hun werking - met geluidstril
lingen - is volgens Den Otter een fa
bel. „Mannetjes vangen met hun
sprieten wel de trillingen op van de
vleugels van de vrouwtjes, maar ze
ker niet die van ultrasoon geluid. En
de vrouwtjes horen nog veel slech
ter." Zijn advies: koop de apparaat
jes niet. „Het is één grote zwendel."
Dirk Kuiken
