Lichtbakentjes in het veen
draagt zware rouw
De boerin
Nieuwe Raadkaart
Bie naebie aol de huus
stoeng er niks achter
Lopend door de geulen van natuurgebied Het Verdron
ken Land van Saeftinge kom je regelmatig stukken
veen tegen. Op afstand lijkt het een op het zand zonnende
zeehond, maar dichterbij gekomen blijkt het om een brok
veen te gaan. Meestal zijn ze cilinder-vormig. De vraag is,
hoe deze brokken veen in de geulen terecht zijn gekomen.
Aan de noordkant van Saef-
tinge, langs de oever van
de Westerschelde, bevinden zich
turfbanken. Van deze turfban-
ken breken geregeld stukken af.
Soms zijn deze meer dan een me
ter groot. Ze worden met opko
mend water mee de geulen in ge
nomen. Met de kracht van het
De PZC sponsort Het
Zeeuwse Landschap. In
'Natuurlijk Zeeland' doen
medewerkers van deze
stichting verslag van wat
er speelt in de Zeeuwse na
tuurgebieden: onverwachte
vondsten en bijzondere ge
dragingen passeren weke
lijks de revue. En natuur
lijk ook de successen en
mislukkingen in het be
heer.
water worden ze over de bodem
voortgeduwd. Daardoor slijten
de hoeken af en krijgen ze uitein
delijk een ronde vorm.
Er zijn twee verschillende soor
ten veen in Saeftinge. Dat is toe
te schrijven aan het feit dat het
gebied in tweeën gesplitst wordt
door een pleistocene dekzand-
rug die van zuid naar noord
loopt.
Aan de oostkant was het water
zoet, dankzij de invloed van het
zoete Schelde water. Er ont
stond veen doordat onder in
vloed van de zeespiegelstijging
het grondwaterpeil steeg. Dat
zorgde voor voedselrijke moeras
bossen. Het zoete water van de
Schelde zorgde voor een zoetwa-
tergebied waarin planten, die
normaal tot humus vergaan,
voor veenvorming zorgden.
Aan de westelijke kant ontstond
er een mariene sfeer onder in
vloed van het zoute water dat
via de Noordzee aangevoerd
werd. Door de stijging van de
zeespiegel werd het lager gele
gen gebied regelmatig over
stroomd door zout water. Daar
door ontstond het rietveen.
Daarin groeiden, door verzoe-
dinsdag 30 augustus 2005
Wat a mien in m'n sportieve
loopbaene nooit is gelukt,
is m'n na ruum een jaer schrieve
in Streektaal wè overkomme. Ik
ebbe een fan (vö dit woord kan
'k hin goed Zeêuws woord vin-
de, of het moe 'bewonderaer' we-
ze). Eigenlijk moe'k zeie: 'Ik eb
be éên fan'.
Oe goed of ik ook geprobeerd eb
be te voetballen en oe fanatiek
of ik ook tenniste, nooit ei t'r ie
mand echt openlijk gezeid, dat'
un een fan van mien was. Mè
noe ebbe ik er éên... En éên is na
tuurlijk nie vee. Ik kan nog over
al over straete zonder da ze m'n
an zitte gaepe of mee mien op de
foto wille. Di ei ook nog nie
mand hysterisch lope krijse a'k
erregens langs kwam. Mè nog
nie zó lang gelee ei iemand zelf
tegen mien gezeid, dat ze een
fan van m'n was. Jae, je leest
het goed, het was een 'ze'. Vöda
julder di noe wat achter han zoe-
ke en dienke, dat er noe een ver-
haol vol sensatie komt, dan za'k
eest drek een korte toelichting
geve. Ze is eêl wat ouwer as
mien en m'n vrouwe was t'r bie,
toen a ze 't gezeid eit. Ze leest
mien stikjes in de diesendagse
krante aoltied drek as ze 's
ochens uut bed komt. Ze gaet
d'r echt vö zitte, ei ze verteld.
En ze geniet d'r vee van. Natuur
lijk leest ze iedere weke het dia-
lectverhaol in de krante en ze
vindt ze aol leuk, mè die van
mien. Di is ze natuurlijk een fan
vö. Ze kan ze goed leze en goed
begriepe en ze zit nöha es in d'r
eihen te lachen om wat a'k
schrieve. Z'oopt da'k het nog
lang en vee mag bluve doe.
Kiek, dat doe je natuurlijk as
schriever eêl goed. Je weet bie 't
schrieven, dao je in ieder geval
éên persoon plezier bezurgt. En
dat za vandaehe dan een vroege
verrassing vö d'r weze!
Noe bin d'r (gelukkig) ook men
sen, die a t'r vö zurge, da'k mee
aolebei m'n bénen op de grond
bluve stae. Ik kenne namelijk
ook iemand, die, zeker en vast,
mien verhaolen nooit wil leze, a
leest'un de PZC a jaeren. Ik zou
die persoon een anti-fan kunne
noeme. Ie ei m'n d'r wè es over
angesproke en ie was eêl dude-
lijk: ie vond het lezen van zukke
verhaolen zonde van de tied.
Het lezen van een verhaol in 't
dialect duurt vee langer dan ies
leze in 't Nederlands. Je moet
het twi keer leze, vödao je't
soms begriept en dikwijls moet'
un 't nog ardop han leze ook.
Neê, di wil t'un z'n geêst en z'n
essens nie op pienige. Die man
kan zelf best leze En ie
verstaet het Zeêuws eêl goed. Ie
mag zelfs vö z'n naeme 'drs' zet
te en ie ei deugeleerd in onze ei-
hen taol. Je zou dus zegge, dat'
un toch wè énige belangstelling
zou ebbe. Mè neê, ie peinst t'r
nie over! Ik ebbe die man vroe
ger, toen'un nog een kind was,
een jaer geprobeerd van aoles
bie te briengen, mè noe mien ver
haolen leze, di kan 'un nie an be
ginne! Nou ja, beginne wè, mè
nae drie regels zit'un d'r a over
dat'un een woord anders zou
schrieve of êlemaele een ander
woord zou gebruuke. Ie weunt
namelijk nie op Walchere, dus
px-aot'un een bitje anders dan
mien. En zodoende schiet'un
hlad nie op mee 't lezen en komt'
un nooit bie 't einde van 't ver
haol. Vö die man oef dus eêl de
Streektaal nie. Ie slaet het in ie
der geval over.
Ik dienke, dat de andere streek-
taolvertellers ook wè zulke
ervaringen ebbe mee de lezers.
Mensen, die a ze kenne geve d'r
mening of laete merke, da ze de
stikjes in de krante gelezen eb
be. Ze zulle misschien Engel
Reinhoudt op z'n durp wè es
vraehe of'un de kortste weg
weet nè het dichtstbieziende
'boerdeêl'. En as Rinus Willem-
se erregens in Zeêuws Vlaende
ren binnenkomt, bin d'r ook wè
mensen, die a eest vraehe of ze
misschien ook kans lope binnen
kort d'r eihen uutspraoken te
herkennen in Streektaal. Joop
van Zijp zit 'oog en droog' in 01-
land en oort alleên via, via, wat
a ze, speciaal in Schouwen, vin-
de van z'n miemeriengen over
de tied lange vöda't 'waeter'
kwam. En mien vraehe ze, wi
a'k toch op strange zö a aol nè
zitte kieke, as ik ies over tatoes
of blote lichaemsdêlen schrieve.
En oevee vö ons onbekende men
sen onze verhaolen leze, bluuft
toch een raedsel.
Toch ebbe m'n nog een schone
taak bie 't in stand ouwen van
ons dialect. Wan as me nie op-
passe, dan sterft het uut.
Dat leste wier m'n pas wi aoke-
lig dudelijk toen a'k 't rapport
van onze kleindochter onder
ogen kreeg. Ze ei groep tweê
mee succes deulope en is klaer
om 'echt' te han lere leze en
schrieve. Het rapport zag t'r keu
rig uut. Ze wier op vee
onderdêlen beoordeêld. Mè ach
ter éên onderdeêl stoeng niks.
Achter: 'Spreekt dialect' was 't
leeg. Ik zei tegen d'r, da'k dat
wè een bitje jammer vond. Dat
ao'k noe nie moete zeie, wan ze
vertelde drek, dat zoies juust eêl
goed was. Je moest hin dialect
praote, wan dat was hlad nie
goed. Bie naebie aol de huus
stoeng er niks achter.
Toen wist ik genoeg. Me moete
ons best bluve doe om 't dialect
in stand t'ouwen. Misschien
komt er nog es een tied, dat er
achter 'Spreekt dialect' za stae:
'Gelukkig nog wè'.
Frans van der Heijde
Geul met veenbrokken in Saeftinge. foto Het Zeeuws Landschap
De Amerikaanse boormossel.
ting van het gebied, bomen. Als
eerste de berk en de els en later
dennenbomen. Door de stijging
van het grondwaterpeil stierven
deze bossen af en vormde zich
een nieuwe veenlaag.
De vorming van het veen in het
oostelijk deel is zo'n 7.800 jaar
geleden begonnen. De veenvor
ming in het meer zoute, westelij
ke deel is jonger en begon zo'n
6.000 jaar geleden.
Bij het vinden van een brok
veen is het interessant om er
eens goed naar te kijken. Soms
zitten er nog zaden en andere
plantenresten in. Een ander op
vallend element zijn de gaten er
in. Die zijn gemaakt door de
boormossel.
Boormossels zijn mariene
tweekleppige weekdieren die
zich in steen, hout, veen en zand
boren. Dat doen ze met een
draaiende beweging.
De schelp van de boormossel is
aan de ene kant breder dan aan
de andere kant. Het bredere
deel is aan de buitenkant ge
tand. Dat werkt als een vijl
waarmee geschraapt kan wor
den. Beide helften van de schelp
kunnen over elkaar worden ge
schoven dankzij de scharnier,
die de twee helften verbindt.
Door afwisselend samentrekken
van twee sluitspieren schuiven
de twee schelphelften langs el
kaar in een soort zig-zag bewe
ging-
De boormossel heeft twee si
fons, één waarmee hij water,
zuurstof en voedseldeeltjes naar
binnen zuigt en één waarmee hij
de afvalstoffen afvoert. Voedsel
deeltjes worden door de sifon
naar binnen gezogen. Ze wor
den via de kieuwen opgenomen
in het slijm en daarna naar de
mond gebracht. Vervolgens ko
men ze in de maag terecht. Dit
vervoer vindt plaats met behulp
van trilhaartjes. Ook het uit
scheiden van de afvalstoffen
gaat met behulp van trilhaar
tjes. In Saeftinge komen drie
soorten boormossels voor; de
witte boormossel, de ruwe boor
mossel en de Amerikaanse boor
mossel. De boormossels blijven
hun hele leven boren, behalve
de dunschalige boormossel. De
ze graaft zichzelf vast doordat
hij tijdens het graven steeds gro
ter wordt en dus zijn holletje
niet meer uit kan. Het bijzonde
re van een boormossel is, dat hij
lichtgevend slijm afscheidt.
De gewone boormossel heeft
drie paar krachtige lichtorga-
nen, die een lichtgevend slijm
afscheiden. Het slijm geeft een
groenachtig blauw licht af. Het
is jammer dat we hier weinig of
niets van zien, omdat de boor
mossel in het veen zit.
Kitty Galle
drikskinderen merkt op dat het
eerste huis rechts, bewoond
door de familie Pladdet, werd
afgebroken en herbouwd; bewo
ners waren toen de familie Van
Mourik. „Het huis links ernaast
is sinds enkele jaren weer in
oude staat teruggebracht. De wo
ning daarnaast is helemaal ver
bouwd en is heel lang .een krui
denierswinkel en ook postkan
toor geweest, bewoond door de
familie Beeke. De andere huisjes
zijn of verbouwd of helemaal
verdwenen."
C. J. Rouw uit 's Heer Hendriks
kinderen geeft aan dat de brand-
vijver op de voorgrond vroeger
bekend stond als de schoolpit. I.
Minnaard-Glaser uit 's Heer
Arendskerke herkent de man
met de handen in zijn zij. „Het
is mijn opa, bakker Korstanje.
Het meisje met de strik in het
haar is mijn moeder Cathrien,
en naast haar zusje Cor." De
bakkerij stond op het plein
naast de niet zichtbare school.
Ernaast was de werkplaats van
Jacob Rouw. C. M. J. Snoep-Re-
mijn uit Goes schrijft dat Son-
nevijle de laatste bakker op het
dorp was.
Rinus Antonisse
De waardebonnen gaan naar: J.
van de Kreeke, 's Heer Arends
kerke, C. J. Rouw. 's Heer Hen
drikskinderen en A. Kole 's Gra
venpolder.
Een verdwenen stadsbeeld - maar eigenlijk ook
weer niet helemaal - staat op de nieuwe raad
kaart uit de collectie van Hans Lindenbergh.
De vragen zijn: om welke plaats gaat het en hoe
luidt de naam van de plek?
Nadere bijzonderheden over de situatie toen, nu
en in de toekomst zijn welkom.
Oplossingen kunnen tot en met uiterlijk zaterdag
3 september worden gezonden naar: Redactie
PZC Buitengebied, postbus 31, 4460 AA Goes; fax
0113-315669; e-mail redactie@pzc.nl.
Onder inzenders van een goede oplossing worden
drie waardebonnen verdeeld.
Tot in het buitenland wordt
de rubriek Raadkaart beke
ken. Vanuit Stockton (War
wickshire) reageren Bob en Jan
Eaton op de aflevering van vori
ge week. Dankzij internet kun
nen ze de PZC lezen en zodoen
de ook de raadkaart zien. „Ik
denk dat de foto op 's Heer Hen
drikskinderen genomen is, want
het aller-linkse huisje lijkt mijn
overgrootmoedershuisje", schrij
ven ze. Het gaat inderdaad om
het dorpsplein - nu gewoon
Plein geheten - van de Goese
dorpskern 's Heer Hendrikskin
deren.
Ontstaan in de 13e eeuw op ini
tiatief van Hendrik van Schen-
ge. Na zijn dood gaven zijn kin
deren opdracht voor bouw van
de kerk. De lage toren stamt uit
de 14e eeuw en is nooit afge
bouwd. In 1880 is een achtkan
tig bovenstuk op de toren ge
plaatst. „Een zogenaamde peper-
buzze", weet C. F. Stevense uit
Middelburg. Hij meldt dat het
dorp na de stichting van de kerk
een goede gooi deed naar de
langste plaatsnaam: Tserheynde-
rickskijnderkercke. „Spreek dat
maar eens een paar keer vlug
achter elkaar uit."
De foto is gemaakt omstreeks
1915-1930, schrijft P. Hart-
hoorn uit Amsterdam. „Op het
achterste huisje, achter het
Zeeuwse boerinnetje met aan de
hand een klein kind, is een lange
stok te zien, die ogenschijnlijk
uit de deur steekt. In feite is het
een polsstok die over de schou
ders van een man naar binnen
gedragen wordt. Die man was
mijn vader (Mar)tinus Hart-
hoorn, geboren Baarsdorp 1887,
overleden Amsterdam 1936. Hij
was op dat moment schotter, net
als zijn vader." L. Kraak-van de
Vrie uit Goes is op het dorp ge
boren en woonde er tot haar
25e. „Even naar rechts stond de
school die ik vanaf mijn zesde
jaar bezocht in 1935. Het huis
helemaal rechts werd bewoond
door Dina en Toon Pladdet. Ze
hadden hun kleindochter in
huis, Dientje Glerum. Ze zat bij
ons op school. In het grote huis
woonde de familie De Jager en
helemaal aan het eind staat Jan
na Bak, die een snoepwinkeltje
had. Ze had een groot assorti
ment, alles voor een en twee
cent." Net als meerdere inzen
ders noemt Kraak de man voor
aan, bakker P. Korstanje, met
twee van zijn dochters, Cathrien
en Corrie. „De boerin in rouw is
volgens mij Trui Vermeule, ze
woonde op een boerderij tegen
over de school." Volgens Ste
vense gaat het om zware rouw.
„De donkere klederdracht die
gedragen werd bij overlijden
van zeer naaste verwanten. Bij
overlijden van andere familiele
den werd de lichtere rouw gedra
gen, dat wil zeggen minder
zwart."
J. J. Sonnevijlle uit 's Heer Hen
