ontstijgt
Die vrouw
het alledaagse
k t,
Phaedra
Intiem theater over de
kleine oneffenheden
Big band met
een wild
podiumbeest
Het lijkt op het eerste
gezicht een wonder
lijke combinatie: de meest
vermaarde big band van
het land samen met het
wildste podiumbeest van
dit moment, ofwel het
Jazz Orchestra of the Con
certgebouw samen met El
len ten Damme.
Toch komt deze muzikale
liaison allerminst uit de
lucht vallen. Het jazzor
kest grossiert in samen
werkingen met gastsolis-
ten van naam, afkomstig
uit allerlei disciplines.
Het deelt het podium ook
geregeld met Nederlandse
zangeressen zoals Trijntje
Oosterhuis en Mathilde
Santing.
Ellen ten Damme deinst
er evenmin voor terug om
zich in uiteenlopende gen
res te bewegen. Vorig jaar
werkte ze bijvoorbeeld
met succes samen met het
Noord Nederlands Or
kest, waar ze Duitse liede
ren uit de jaren dertig en
veertig zong.
Het orkest werd toen gedi
rigeerd door Henk
Meutgeert. Met hem is
meteen ook de verbinden
de schakel genoemd met
het Jazz Orchestra of the
Concertgebouw (JOC),
dat eveneens onder zijn
leiding staat.
Het is niet de eerste keer
dat het JOC en Ellen ten
Damme samenwerken. Be
gin februari was er al een
gezamenlijk concert in De
Melkweg in Amsterdam.
Ten Damme bracht toen
nummers van haar favo
riete zangeressen, onder
wie Nina Hagen, Kate
Bush, Mariene Dietrich
en Britney Spears.
Het JOC bestaat uit acht
tien musici die tot de top
van de Nederlandse jazz-
wereld behoren. Een van
de leden is de uit Zeeland
afkomstige saxofonist Jan
Menu. Het orkest is een
vaste speler van de grote
zaal van het Concertge
bouw in Amsterdam,
maar is daarnaast veelvul
dig te vinden in theaters
en op festivals in binnen-
en buitenland.
Ellen ten Damme is niet
alleen actief als zangeres
maar ook als actrice. De
afgelopen jaren heeft ze
haar werkterrein steeds
meer verlegd naar Duits
land. Eerder dit jaar nam
ze zelfs deel aan de voor
ronde voor het Eurovisie
Songfestival aldaar. Of
het optreden als soliste op
het Zeeland Nazomer Fes
tival doorgaat, is nog on
zeker. Onlangs werd bij
Ten Damme een vorm van
borstkanker geconsta
teerd, waaraan ze half au
gustus is geopereerd.
Rolf Bosboom
Jazz Orchestra of the Concert-
gebouui Ellen ten Damme,
vrijdag 2 september op het Ab-
dijplem in Middelburg. Aan
vang 21.00 uur
oningin Phaedra wee
klaagt, dolend door
het grote en stille pa
leis: „Wat lichte liefde zou kun
nen zijn, ligt op mij als een mud
modder van zonde." Haar ge
maal koning Theseus is al lange
tijd van huis, aldoor op avon
tuur en heldhaftig strijdend te
gen onrecht. Phaedra's verdriet
betreft echter niet de afwezig
heid van Theseus, maar haar on
beantwoorde verliefdheid op
haar stiefzoon Hippolytus. Hu-
go Claus baseerde zijn stuk
over elementaire conflicten, lief
de, passie, wraak en dood op de
tragedie van Seneca. Els Dotter
mans brengt Phaedra tot leven
op de trappen van de Nieuwe
Kerk in Zierikzee in de ope
ningsvoorstelling van het Zee
land Nazomer Festival 2005.
Ze was amper achttien en koos
zonder schroom een fragment
uit Phaedra van Hugo Claus bij
haar auditie voor de toneeloplei
ding aan Studio Herman Teirlinck
in Antwerpen. Het was een sponta
ne keuze omdat ze het een mooie
tekst vond en die tekst was van
Claus, dus het zou wel aanslaan.
Nu ze inmiddels 41 is geworden,
vindt ze die tekst veel problemati
scher. Het feit blijft dat voor Els
Dottermans de weg naar haar suc
cesvolle loopbaan met Phaedra is
begonnen.
Ook het besluit auditie te doen,
nam ze spontaan in navolging van
een vriendin. „Eigenlijk zou ik
gaan studeren, kunstgeschiedenis
of archeologie, maar ik werd aan
genomen bij Herman Teirlinck en
die vriendin overigens niet." Vol
gens Dottermans sloeg ze geheel
intuïtief de weg van het toneel in.
„Zoals ik alle belangrijke keuzes
in mijn leven op basis van mijn in
tuïtie heb genomen. Zodra ik er
echt over na ga denken wordt het
niks."
Ze speelt nu circa twintig jaar to
neel. Prachtige personages binnen
de toneelliteratuur heeft ze vlees,
bloed en een ziel gegeven.
Phaedra tijdens haar professionele
loopbaan nog niet. Begrijpt ze de
ze wanhopig verliefde vrouw?
Heeft ze compassie met haar en
kan ze die meedogenloze wraak
ten opzichte van Hippolytus die
haar afwijst, verdedigen?
De actrice zucht eens diep: „Me-
dea begrijp ik meer dan Phaedra."
Dottermans vertolkte in 2001 'Me
dea' in een bewerking van Tom La-
De Nieuwe Kerk in Zierikzee
Els Dottermans
noye met haar echtenoot, de ac
teur Han Kerckhoffs, in de rol van
Jason tegenover zich.
Phaedra is in haar optiek niet sim
pelweg speelbal van het noodlot.
„Het is een menselijke reactie de
schuld van je handelen ergens an
ders te leggen: 'Het zit in mijn ge
nen', 'ik heb een slechte jeugd ge
had' of 'het noodlot'. Bij Seneca
kan dat misschien nog, maar Claus
foto Niels van der Hoeven
legt niet alles bij de goden. Hij
geeft ook de mens zelf verantwoor
delijkheid voor zijn daden. Al krij
gen de vrouwen bij hem er meestal
wel erg van langs."
Dottermans heeft zich intens bezig
gehouden met de vraag wat die
vrouw toch bezielt met die wanho
pige verliefdheid op haar stief
zoon. „Het lijkt zo egoïstisch, zo
luxueus. Echte verliefdheid kan ie
dereen overkomen. Ook mij, maar
als het geen weerklank vindt,
dooft het toch sterk. Zo'n plotselin
ge verliefdheid zou wel problemen
geven, maar mijn hoofd hoeft er
niet af, denk ik toch."
Op basis van die vergelijking komt
ze tot de conclusie dat dit stuk ten
behoeve van de theatrale dimensie
een mythologische benadering ver
eist
Leegte
Dottermans op de bres voor haar
rol figuur: Phaedra verdient het
uit het alledaagse getrokken te
worden. Je kunt haar niet zomaar
op de fiets of op de sofa zetten. Die
vrouw vertoeft al jaren alleen in
die dwingende, duistere wereld
van dat koningsschap. Dan is daar
ineens de jeugdige, krachtige Hyp-
polytus die zich afzet tegen dat be
staan met al die leegte, verveling
en ik-cultuur. Hij gaat weg uit het
paleis en trekt de natuur in. Dat
zijn wel de ingrediënten om bij
Phaedra een klein vlammetje ge
weldig te doen opflakkeren. Zij is
niet in staat de leegte en verveling
in haar eigen leven zelf op te vul
len en projecteert al haar gevoe
lens op die ander. En als die ver
liefdheid haar dan overkomt, moet
ik haar wel verdedigen. Het is een
gigantisch leed dat haar overvalt,
ze moet ontzettend afzien."
Geldt haar pleitbezorging ook
voor Phaedra's vernietigende
wraak als Hyppolytus haar liefde
afweert? „Dan zitten we in hetzelf
de vaarwater als Medea", ver
klaart Dottermans kortweg haar
compassie voor het handelen van
een versmade vrouw en ze citeert
Phaedra: 'Omdat hij een liefde als
de mijne heeft verstoten, zal ik
hem niet redden. Als hij later toch
eens een vrouw begeerde, een
vrouw die ik niet ben.
Klankbord
Els Dottermans zegt een klank
bord nodig te hebben in de aan
loop naar het repetitieproces. „Ge
lukkig kan ik dan tegen Han aan
praten met vragen over wat mijn
personage bezielt en wat er in haar
hoofd omgaat. Meestal gebeurt dat
tijdens onze vakanties in Grieken
land."
Zij speelt voor de tweede keer een
prominente rol in een productie
voor het Zeeland Nazomer Festi
val (ZNF). Twee jaar geleden was
zij de vertelster in het muziekthea
terstuk 'L'histoire du soldat' van
Stravinsky in het fort Ellewouts-
dijk. Dat gebeurde, evenals nu, on
der regie van Lidwien Roothaan.
„Voor mij zijn die repetities voor
dit nazomerfestival anders dan an
dere repetities. Ze staan in een an
der perspectief. Met veel licht en
lucht, in de pauzes wat langer bui
ten op het terras blijven zitten,
nog wat vasthouden aan die vakan
tiesfeer", zegt Dottermans. Voor
het eerste deel van het repetitiepro
ces maakt de cast gebruik van een
dependance van de Hogeschool
voor Muziek en Dans in Rotter
dam. Pas in de laatste twee weken
wordt er in Zierikzee gerepeteerd.
„Een prachtige locatie. Daar zul
len veel problemen waar we in de
oefenzaal tegenaan lopen, vanzelf
worden opgelost", verwacht de
hoofdrolspeelster. „In de repetitie
ruimte wordt het spelen van grote
emoties gauw gênant. Ze moeten
ruimtelijk de juiste proporties krij
gen om in de goede context te
staan."
Evenals het Fort Ellewoutsdijk
twee jaar geleden biedt de Nieuwe
Kerk in Zierikzee volgens haar een
perfecte ambiance voor deze loca
tie-voorstelling. Het weer blijft
een belangrijke factor. „Optimale
geluidstechniek is een belangrijke
vereiste. Ook buiten in die grote
ruimte moeten we klein kunnen
spelen. Het publiek moet als het
ware in het hoofd van de persona
ges kunnen kijken", zegt Dotter
mans.
Na het ZNF wacht haar een
boeiend seizoen met nieuwe uitda-
gingen. Theatermaker Johan Si
mons, zojuist vertrokken bij To
neelgroep Hollandia, heeft haar ge
vraagd in de kerngroep van NT-
Gent. Zij gaat een hoofdrol vertol
ken in 'Platform' van Houellebecq
in een bewerking van Tom Blok
dijk. Na zeven jaar bij TH-Antwer-
pen zegt ze toe te zijn aan iets
nieuws. Ze heeft het bewust wat
rustiger aangedaan de afgelopen
jaren in verband met geboorte en
verzorging van de kinderen, die nu
inmiddels 6 en 8 jaar oud zijn. „Ik
ben blij dat ik bij TH-Antwerpen
de gelegenheid daarvoor heb gekre
gen, maar ik vind nu dat ik artis
tiek beschouwd lang genoeg wat
heb stil gestaan."
Met TGGent heeft ze de afspraak
van één grote productie per sei
zoen. Daarnaast behoudt ze volop
ruimte voor andere dingen zoals
film en samen met collega Katelij-
ne Verbeke een programma met
verhalen, gedichten en liedjes ge-
foto's Rien Zandee
wijd aan Annie M. G. Schmidt.
Els Dottermans houdt van afwisse
ling. Zij werkt in haar rijk geva
rieerde loopbaan zowel met Bel
gische als Nederlandse theaterma
kers. Is er verschil? „Ja dat is er,
een groot verschil zelfs. Twee to
taal andere manieren van commu
niceren. In het beste geval vullen
ze elkaar aan. Moeilijker wordt
het als de bereidheid elkaar te wil
len begrijpen ontbreekt. Neder
landse theatermakers benoemen
de zaken veel eerder om vat te krij
gen op een tekst, maar zijn heel
flexibel een ingenomen standpunt
bij nader inzien weer volkomen los
te laten. Bij Vlamingen duurt het
veel langer voor ze zich uitspre
ken. Ze zijn stil, nors, soms op het
onbeleefde af en dus niet communi
catief. En als ze zich dan eenmaal
hebben uitsproken houden ze on
wrikbaar vast aan hun mening.
Soms gaat het dan heftig toe, maar
het kan elkaar dus ook goed aan
vullen."
Ali Pankow
Phaedra van Hugo Claus: van di. 30
aug. Hm za 3 sepl. en di. 6 Urn za. 10
sept. bij de Nieuwe Kerk in Zierikzee.
Aanvang 20.30 uur.
Michael de Cock
Zoenen. Echt zoenen. Dat
is toch slechts voorbe
houden aan verliefden. Of
niet? Oto weet niet waarom
hij Floor wil zoenen. Gewoon
omdat ze er 'beeldig' uit ziet.
'Verrukkelijk, je ziet er ver
rukkelijk uit', zei Oto. 'Ben je
dan verliefd op mij', wil zij
weten. Maar daar heeft Oto
nog niet over nagedacht.
'Voorlopig heb ik alleen zin
in dat zoenen'. 'Oké', zei
Floor en ze begonnen er met
een aan.
Een tekenende scène uit het
Fluistertheater van Floor,
Oto en Titus dat te zien en te
horen is op het Middelburgse
Abdijplein. De drie persona
ges uit het stuk zijn duidelijk
geen kinderen, maar doen
wel dingen die volwassenen
niet meer doen. Gewoon zoe
nen dus. In een eeuwenoude
eik klimmen en er eigenlijk
niet meer uit durven. Of
wachten op de Wi-Wivogel,
die een nieuwe dag aankon-
digt.
Michael de Cock schreef en
regisseerde de voorstelling.
Hij is naast schrijver en regis
seur ook acteur en afgestu
deerd in Romaanse talen.
Een duizendpoot beaamt hij,
maar zijn hart gaat uit naar
het schrijven en regisseren.
„Ik vind acteren ook leuk,
maar het liefst sta ik in een
stuk van mezelf. De rest vind
ik langzamerhand minder in
teressant." Onder de rest ver
staat hij onder meer zijn tele
visiewerk, in bijvoorbeeld
Vlaamse series als 'Flikken'
en 'Thuis'.
Inspiratie
„Het Fluistertheater van
Floor, Oto en Titus is in feite
een kindervoorstelling maar
als ik schrijf, maak ik geen
onderscheid tussen kinderen
en volwassenen. Ik heb de
zelfde passie en dezelfde in
spiratie. Alleen de thema's
bij volwassenen zijn vaak
wat zwaarder. Zo ga ik in
mijn voorstelling Saw it on
televison, didn't understand
in op de vluchtelingenproble
matiek. Deze reizende voor
stelling speelt zich af in een
vrachtwagen. Maar ik heb
bijvoorbeeld ook het onder
werp palliatieve zorg aange
pakt in het boek en de docu
mentaire Op een onzeker
uur. Maar toch is het nooit
alleen somber. Er zit altijd
een stukje hoop in. Die vluch
telingen bijvoorbeeld waren
hele hoopvolle mensen."
„In wat ik schrijf voor kinde
ren zijn ook vaak zwaardere
thema's verwerkt. Afscheid,
dood, angst, maar altijd in
een wat luchtigere verpak
king. En vaak met een dosis
humor."
„De drie personages Floor,
Oto en Titus wonen op een
berg, met rondom een grote
vlakte. Zij maken verschillen
de dingen mee en verwonde
ren zich daar nog echt over.
Het is nogal poëtisch, haast
filosofisch soms. Zo wil
Floor luisteren naar de stilte
En moeten ze op het einde
omgaan met de dood van Ti
tus. Die verwondering, maar
ook de berusting aan de ande
re kant, zie je bij volwasse
nen niet meer zo. Het is ook
een voorstelling over troost,
over charmante, kleine mis
lukkingen, over de kleine on
effenheden in het leven."
„Het is heel intiem theater,
het publiek zit vlakbij de ac
teurs en volgt de verhaaltjes
via een koptelefoon. Vandaar
de naam Fluistertheater. Er
wordt natuurlijk niet de hele
voorstelling gefluisterd. Dat
zou heel irritant worden. Die
naam benadrukt het intieme
De toeschouwers worden
heel zintuiglijk aangespro
ken. Op een andere manier
dan bij 'gewoon' theater. Elk
geluidje, elke beweging
wordt heel belangrijk. Je zit
ook heel dicht op de acteurs.
Dat geeft een aparte sfeer
Alsof je het samen doet. Op
een gegeven moment worden
er bijvoorbeeld ook koekjes
uitgedeeld. De muziek speelt
ook een grote rol. Veel accor
deon, dat doet nogal Slavisch
aan. Met gitaarerbij wordt
het wat zigeunerachtig."
In het speciale minitheatertje
kunnen veertig personen
plaatsnemen. Iedere toe
schouwer heeft zijn eigen
koptelefoon op en kan zo kij
ken en luisteren naar de twee
actrices en een muzikant. So
phie Derijcke is in elke voor
stelling te zien samen met
multi-instrumentalist Rudi
Genbrugge. Veerle Dobbelae-
re en Nathalie Meskens wisse
len elkaar af
Annemarie Zevenbergen
Het Fluistertheater van Floor,
Oto en Titus: zaterdag .3 en zon
dag 4 sept., 17.00 en 19.00 uur op
het Abdijplein Middelburg.
