'ZC
Ouderwets feest in de stad
De Kaapse Kezen laten zich niet opsluiten
Beeldhouwen
Goese
in ere
Toondag
hersteld
19
ONDERWEG
dinsdag 23 augustus 2005
Hengstenkeuring tijdens een Toondag in 1923.
Op Walcheren stond de
eerste donderdag in
mei en de eerste donderdag
in oktober bekend als Anne-
tje-Liesjesda'g. Dat was aan
het begin en eind van de
drukke zomertijd. Knech
ten en meiden vierden dan
feest. In Goes waren het de
Toondagen - aanvankelijk
de eerste twee dinsdagen in
november, later de laatste
twee - waarop vooral de
boerenbevolking feestelijk
het afsluiten van de veldar
beid vierde. Ter gelegen
heid van de viering van 600
jaar stadsrechten wordt de
Toondag op 26 augustus
aan de vergetelheid ont
rukt.
Hij is zeer ijl zijn sas met de
reprise van de Goese Toon
dag. Initiatiefnemer Jan Valkier
(75) verwacht er veel van. „Het
is een oude traditie en het is erg
leuk die in ere te herstellen." In
zijn jonge jaren heeft hij de
Toondagen nog meegemaakt en
als bakkersknecht bakte hij de
speciale Toondagkoeien: koeken
van een soort speculaasdeeg in
de vorm van een koe, met daar
op in suikergoed versieringen
gespoten en de voornaam van
degene voor wie de 'koei' be
stemd was.
De Landbouw Toondag is voor
Stichting Het Zeeuwse Land
schap (HZL) houdt morgen
een excursie in het Verdronken
Land van Saeftinghe. Vertrek is
om 10.30 uur bij het bezoekers
centrum aan de Emmaweg 4 bij
Nieuw-Namen. Kosten: 5,-,
kinderen van 10 tot 16 jaar
2,50, donateurs HZL gratis.
Het Zeeuwse Landschap houdt
morgen een excursie door de in
lagen Noord-Beveland. Vertrek
Valkier ook een nostalgisch te
ruggrijpen op de eveneens ver
dwenen veekeuringen die jaar
lijks in het centrum van de Gan-
zestad werden gehouden. Paar
den, koeien, schapen - boeren
boden hun vee ter keuring aan
en deden zaken met de hande
laren. Allemaal verleden tijd,
omdat het te duur is geworden
en er teveel regels zijn gekomen.
Voor die ene keer herleeft het
verleden met de Toondag en de
presentatie van het vee. Eigen
tijdse elementen zijn onder
meer een markt van streekpro
ducten en een show van oude en
nieuwe landbouwwerktuigen.
Vertegenwoordigers van ver
schillende organisaties in de
agrarische sector stapten in een
comité en Valkier - die ondanks
zijn gevorderde leeftijd het orga
niseren van evenementen niet
kan laten - treedt op als voorzit
ter. Hij is vol lof over de sponta
ne inzet. „Iedereen was meteen
enthousiast."
Heidens gebruik
Wanneer het volksgebruik pre
cies ontstond, is niet duidelijk.
Mogelijk vindt het zijn oor
sprong in heidense gebruiken.
Het roemruchte weekblad Ons
Zeeland wijdt er in 1928 een lyri
sche beschouwing aan. Belang
rijke datum is Sint-Maarten (11
november), min óf meer het ein
de van de zomerperiode. Vroe
ger sloten ambachtslieden op
die dag hun jaarrekeningen af
en onthaalden ze rond die tijd
is om 19.15 uur bij het informa
tiepunt aan de Keihoogteweg in
Wissenkerke. Kosten: 2,-, kin
deren tot 16 jaar 1,-, dona
teurs HZL gratis.
Het Zeeuwse Landschap houdt
morgen een excursie in de Ver
dronken Zwarte Polder bij
Nieuwvliet. Vertrek is om 19.30
uur op het parkeerterrein tegen
over Fritura 't Gemaal aan de
Zeedijk bij Nieuwvliet-Bad. Kos-
hun klanten. Overigens is de hei
lige ook schutspatroon van de
ganzen, een voor Goes histo
risch symbool.
Dat de twee Toondagen op dins
dag plaatsvonden, is niet toeval
lig: dan is het marktdag in Goes
(de Annetje-Liesjesdag was op
markt-donderdag in Middel
burg). Het eerste feest werd de
Blinde- of Dominees Toondag
genoemd. Dan hielden de
Zuid-Bevelandse dominees in
de stad hun classicale vergade
ring. Het tweede feest stond be
kend als Goede- of Grote Toon-
dag.
'Op den 'goeden toondag' is het
overweldigend vol in de straten
en op de pleinen van Zuid-Beve-
lands hoofdstad. Den heelen
morgen rollen de huifwagentjes
langs alle wegen die toegang tot
de stad aan, om bij de uitspan
ningen hun vrachtje af te zet
ten', verhaalt Ons Zeeland. 'Het
duurt niet lang, of honderden
boeren en boerinnen. Protestant-
sche en Rooms-Katholieke bei
de, vullen het oude stadje met
het kleurige vertoon van hun
kleedij, hun groote zilveren
knoopen, de strengen roode
ten: 2,-, kinderen tot 16 jaar
1,-, donateurs HZL gratis.
Het Zeeuws Biologisch Museum
in Oostkapelle en Staatsbosbe-
bloedkoralen met gouden slo
ten, de mooie kanten mutsen.'
De mannen trokken het eerst
naar de beestenmarkt de vrou
wen gingen winkelen en koch
ten uiteraard een Toondagkoei.
Daarna werd er uitgebreid gege
ten en gedronken; de ketels kof
fie en schalen met brood, koek
en kaas waren niet aan te sle
pen. In plaats van om, zoals op
marktdag gebruikelijk, in de
loop van de middag naar huis te
gaan, bleef iedereen in de stad.
Om te dansen in Slot Ostende of
de Prins van Oranje.
Nog eens Ons Zeeland: 'O, ner
gens in heel Zeeland wordt zoo
gedanst als in Goes. En geen
dag in het heele jaar wordt er
zoo gedanst als op den Goeden
Toondag. Ge moogt het dan be
treuren dat het niet meer de
ouderwetsche dansen zijn, de
polka's en mazurka's en de sle
pende walsen, de zevensprong
en de Jan Pierewiet. Ach neen,
men stept en charlestont in
Goes al net zoo goed als in Lon
den en Parijs. En na afloop be
gint de winter over de Zeeuw-
sche landen te komen.'
Jan Valkier hoopt dat de Land
heer houden morgen een avond
excursie in natuurgebied De
Manteling. De wandeling begint
om 22.30 uur bij het museum.
Reserveren via 0118-582620.
Kosten: 2,- voor volwassenen
en 1,- voor kinderen.
Het Zeeuwse Landschap houdt
donderdag een excursie in Het
Zwin bij Retranchement. Ver
trek is om 10.00 uur bij het be
zoekerscentrum aan de G. van
bouw Toondag weer een ouder
wets volksfeest wordt. De die
ren zijn erbij: zestig koeien van
verschillende rassen, zoals la-
kenvelders, witrikken, Hol-
stein-Frisians, roodbont
Maas-Rijn-IJsselvee; zestig scha
pen, waaronder de bijzondere
Swifters (kruising tussen Texels
en Vlaams schaap), en veertig
Zeeuwse trekpaarden. Valkier
rekent erop dat met de paarden
als vanouds ook een demonstra
tie van een zes- of achttal op rij
gegeven kan worden.
Van de dieren wordt enige inzet
verwacht: trek wedstrijd met
paarden, show van lakenvel-
ders, springen met koe, schapen
drijven met hond, demonstratie
ganzen hoeden, wedstrijd mel
ken (met kunstkoe). Er is een
veebeoordelingswedstrijd en er
wordt gehandeld: loven en bie
den met handjeklap. Boerenwa
gens rijden door de stad en de
bakker verkoopt natuurlijk de
Toondagkoeien.
De feestelijkheden rond 600
jaar stadsrechten zijn aanlei
ding voor herleving van de folk
lore. Blijft het bij één keer? Val
kier is voorzichtig. „Zo'n dag is
bijna niet te betalen. Alleen al
het vervoer van de dieren is erg
duur. De auto's om ze te vervoe
ren moeten van buiten Zeeland
komen, die zijn er hier niet
meer. Als er geld voor is, willen
we graag verder."
Rinus Antonisse
de Hoekestraat 2, tussen Retran
chement en Cadzand-Bad. Kos
ten (incl. toegang bezoekerscen
trum): 3,50, kinderen tot 16
jaar 2,-.
Het Zeeuwse Landschap houdt
zaterdag een excursie in de
Yerseke Moer. Vertrek is om
13.30 uur bij het werkschuurtje
aan de Reeweg. Kosten: 2,-,
kinderen tot 16 jaar 1,-, dona
teurs HZL gratis.
Voorstelling
Het weer is mooi. Wat denkt de wagen die onbewogen
op vier wielen op de akker. Alles in kleur. Tarwestro.
Tarwekleurig borstelveld. Windkracht zuidwest twee.
Weet ik ook niet. Tarweveld, rechts van de weg terug.
Door de kleine golven duiken
motieven van een vis van zilver.
Onee het zijn ze van een bovenmeisje.
Nu weer alleen maar zee met krasjes.
Eerder bouwt zij met zijn twee tegen de zee een fort,
omdat dit zo mooi en toch nog onverwacht instort.
Toen dook ze er zelf ook maar in met haar lichaam.
Zand aan voeten. Tabak van krant.
Wat denkt de wagen, die daar op vier wielen staat.
De akker is vierkant. De ruimte is leeg.
Strooien blokken op de planken laadvloer van de kar.
Toneel van leeg gekleurd papier, zonder papier.
Waar is de wagen onbewogen op vier wielen in het veld.
Alleen de schemering beweegt.
Ik ook niet.
René van Schagen
De in Middelburg wonende
beeldhouwer René van
Schagen experimenteert behal
ve met steen en andere harde
materialen ook met het niet min
der weerbarstige taalmateriaal.
Dat resulteerde in een bundel
die hij uitgaf in eigen beheer en
die hij de door Zeeland geïnspi
reerde titel meegaf van Tarwe
aan Zee.
Het gedicht 'Voorstelling' is
zo'n beeldend experiment. De
titel roept direct het beeld op
van iets wat uitgebeeld wordt.
Het is niet echt wat er gebeurt
of te zien is, het is een voorstel
ling van, een afbeelding of uit
beelding van de werkelijkheid.
Ook de betekenis van vertoning
in de zin van een toneelvoorstel
ling kun je erin lezen. De dich
ter laat iets zien; het visuele ele
ment overheerst.
De voorstelling begint als de
opening van een toneelstuk: tijd
('het weer is mooi'), plaats: ('de
akker'), en handeling ('wat
denkt de wagen die onbewogen
op vier wielen op de akker') wor
den direct aan het begin gege
ven. De personages of dramatis
personae zijn de wagen die als
een persoon wordt voorgesteld,
het meisje en de ik-figuur die
aan het begin even optreedt en
zegt dat hij het niet weet en
weer aan het eind van het stuk
verschijnt als een soort deus ex
machina.
De voorstelling opent met de
nuchtere maar overtuigende be
wering: 'Het weer is mooi'. Niet
bepaald een poëtisch begin.
Toch juist door het clichématig
karakter ervan een opvallend on
gewoon begin van een gedicht.
Het gedicht wil duidelijk een
heldere situatie tonen, het wil
iets verhelderen. Er is een wa
gen onbewogen op vier wielen
op de akker en de vraag is: wat
denkt die wagen. Die wagen is
ondanks zijn onbewogenheid
een springlevend ding, want hij
denkt. Hij staat daar niet, want
het woord 'staat' is weggelaten.
De wagen is er alleen maar, on
bewogen, zonder beweging,
maar ook zonder emoties. De
wagen is er alleen maar als den
kend object. De vraag is: wat
denkt de wagen.
Observaties
De akker grenst aan de zee. Tar
we aan zee, heet de bundel. De
mogelijke gedachten van de wa
gen gaan verder dan de akker
Ook de zee valt binnen haar ob
servaties. Motieven van een vis
van zilver duiken door de kleine
golven. Dan corrigeert de dich
ter de observaties van de wagen;
hij speelt als het ware met zijn
eigen onzekerheid. Het is niet
de vis die de motieven in het wa
ter maakt, maar een bovenmeis
je. Het is geen meisje dat in het
water zwemt, maar aan het op
pervlak zwemt. En weer corri
geert hij zich. De wagen ziet nu
alleen maar een zee met krasjes.
Om de handeling van de voor
stelling te versterken, geeft de
dichter dit nieuwe personage
een uitgebreider rol. Hij laat
zien wat het meisje nog meer ge
daan heeft voor ze in zee ging
zwemmen. 'Eerder bouwt ze
met zijn twee tegen de zee een
fort'. Met zijn twee tegen zee,
past als binnenrijm van een
soort kinderliedje uitstekend bij
het kinderlijke spel. Naast de
rol van het meisje treedt een fi
gurante op die meehelpt het fort
te bouwen.
'Toen dook ze zelf maar in het
water, zand aan voeten'. Is het
om het zand van zich af te spoe
len, de vergankelijkheid van de
materie te vergeten. Duikt ze
voorgoed in het water, veran
dert zij in een sirene of water-
nymf die haar huis onder water
opzoekt?
Is de tabak van krant restant
van shag die aan haar voeten
kleeft? Of is het een geinige op
merking van de dichter dat hij
een shaggie gaat rollen. De wa
gen weet het niet, hij neemt al
leen waar, de dichter weet het
ook niet en de lezer blijft even
eens in onzekerheid. Het is nu
even pauze in de voorstelling.
Tijd om een shaggie te gaan rol
len? Het is de vraag of dat er
staat, maar de onzekerheid
houdt de spanning erin.
Na de pauze gaat de hoofdhan
deling van de voorstelling conse
quent door. 'Wat denkt de wa
gen die daar op vier wielen
staat.' De handeling loopt naar
een beslissend punt. De span
ning stijgt. Wat zou een kar kun
nen denken? De dichter lijkt de
rol van de wagen over te nemen.
De dichter-beeldhouwer obser
veert en beeldt uit. Hij ziet de
vierkante vorm van de akker, de
lege ruimte van het stoppelveld,
de blokken stro op de planken
laadvloer van de kar. Het is een
toneelvoorstelling van papier,
tegen een décor van papier
maché. Terwijl er geen echt pa
pier is, alleen maar stro.
'Waar is de wagen onbewogen
op vier wielen op het veld.' Alles
is weg, de voorstelling is afgelo
pen. Er is geen beweging meer
dan enkel het halflicht van de
schemering. Ook de dichter ver
dwijnt in de onbewogenheid.
Zijn rol is uit. Het doek valt. De
vraag waar de wagen is, blijft
onbeantwoord. Ze was alleen
aanwezig in het hoofd van de
dichter, ze is nu aanwezig in het
materiaal van de dichter, de
taal. De lezer kan het te voor
schijn roepen uit de tekst. Als
hij lezen kan, hoeft hij het niet
met mijn opvatting en interpre
tatie van de 'Voorstelling' eens
te zijn. Een goede voorstelling
kent meerdere opvattingen die
tot een geslaagd resultaat kun
nen leiden.
Lou Vleugelhof
De kinderboerderij aan de
Evertsenlaan in Terneuzen
is een drukbezochte plek.
Even brood brengen voor
de dieren, even eruit met
de kinderen, even een om
metje maken. Verstande
lijk gehandicapten van de
stichting Tragel verzorgen
de dieren en onderhouden
de stallen. In deze rubriek
ivordt wekelijks bericht
over het wel en wee op de
Terneuzense kinderboerde
rij.
Huh, ophokplicht? De ogen
van beheerster Angelique
worden steeds groter, haar
mond valt open van verbazing.
Totdat medewerkster Irene haar
bijpraat over de maatregelen
die minister Veerman van land
bouw heeft aangekondigd om
een nieuwe uitbraak van vogel
pest te voorkomen.
Angelique heeft een paar weken
vakantie gehad en was door al
lerlei kluswerkzaamheden aan
haar huis al die tijd bijna volle
dig afgesloten van het reilen en
zeilen in de buitenwereld. Dus
kijkt ze even vreemd op dat al
het commercieel gehouden
pluimvee verplicht moet wor
den ingesloten, vanwege een
dreigend vogelpestvirus door
een vervroegde vogeltrek vanuit
Rusland en Kazachstan. Daar is
onlangs de vogelpest in alle he
vigheid uitgebroken. Hobbytok-
kers en -kwakers mogen wel bui
ten rond blijven scharrelen. An
gelique: „Ik weet niet precies of
deze plicht nu ook voor de kip
pen en eenden op de kinderboer
derij geldt, maar ik vermoed
van wel. Gelukkig hebben wij
de meeste kippen al in de voliè
re zitten. Twee jaar geleden,
toen er vanwege de vogelpest
ook opgehokt moest worden,
was het hier echt een gekken
huis. Echt, overal op de boerde
rij liepen kippen en hanen. Het
was een heel circus om die alle
maal te vangen." Die ervaring
weerhoudt de beheerders ervan
de kippen nog over het erf te la
ten lopen. „Bovendien zit je met
kippenstront. Het staat niet zo
netjes als het hele pad onder de
poep zit", zegt Angelique.
Het gros van de kippen en ha
nen zit dus al achter slot en gren
Kaapse Kees.
del, op een paar exemplaren in
de hertenwei na. „We hebben
ook een stel Wyandotte-kippen,
die we absoluut niet los laten lo
pen. Dat zijn raskippen, we wil
len voorkomen dat die 'gekip-
foto Peter Nicolai
napt' worden. Is trouwens nog
nooit gebeurd, hoor. Wel met
schildpadden, die vroeger op de
konijnenberg liepen. Die zijn op
'onverklaarbare wijze' allemaal
foetsie geraakt."
En dan zijn er nog een paar
Kaapse Kezen, oftewel uit de
kluiten gewassen eenden. Zij
hebben nog wel vrij spel op het
erf. Angelique krijgt al nacht
merries van het idee dat ze deze
dieren misschien weer moet van
gen. „Die beesten zijn sterk,
da's ongelooflijk. Die krijg je
echt niet te pakken." Helemaal
gek is hun verzet overigens niet,
want wat zou jij doen als je van
een groot huis opeens naar een
klein hokkie moet? Bovendien
hebben ze in de loop der jaren al
heel wat in moeten leveren.
Vroeger konden de eenden op de
boerderij zich nog uitleven in
een vijver, maar die is om veilig
heidsredenen gedempt. Het risi
co dat kinderen in het water zou
den vallen was te groot. De een
den moeten het nu doen met een
teiltje met water, waarin ze zich
regelmatig nat spetteren.
Dat doen ze onder toeziend oog
van de pauwen, die ook de hele
boerderij tot hun beschikking
hebben. Overigens, het recent
geboren pauwenkuiken houdt
zich nog altijd staande tegen het
gevaar dat ekster heet.
Dan zijn er ook nog kalkoenen,
die zich tussen de herten bege
ven. Laten we hopen dat die
niet in een hok moeten worden
gestopt, want met name het
mannetje is deze dagen niet te
genieten. Angelique: „Hij heeft
deze week zowel Jan als mij een
keer aangevallen. Waarom? In
het schuurtje, achterin de wei,
zit een vrouwtje te broeden.
Daar schermt hij voor."
Raymond de Frel
