In de
ban van hartgespan
PZC
De Schotsman heeft zelfs een eigen surfstrand
Me gaon nog even
langs de zêê
Nieuwe raadkaart
dinsdag 16 augustus 2005
De PZC sponsort Het Zeeuwse
Landschap. In 'Natuurlijk Zee
land' doen medewerkers van deze
stichting verslag van wat er
speelt in de Zeeuwse natuurgebie
den: onverwachte vondsten en bij
zondere gedragingen passeren we
kelijks de révue. En natuurlijk
ook de successen en mislukkin
gen in het beheer.
Leonurus cardiaca of hartgespan.
de plek nog een nieuwkomer ver
schijnt: een varen; ook een plant
die zich door de wind ver
plaatst. Het gaat niet om de klas
sieke varen met veerspletige bla
den, maar om de addertong. Ad
dertong heeft zijn naam te dan
ken aan de langgerekte vorm
van een soort aar, waar de spo-
renkapsels zich op ontwikkelen.
Men kan zich daarbij de tong
van een adder voorstellen, die
zich uit de bladschede ontwik
kelt. De bladschede zelf is een
blad, dat nog het meeste lijkt op
een spinazieblaadje. Zo direct
niet een grote bezienswaardig
heid. Toch hebben onze voorou
ders, misschien wel vanwege
zijn bijzondere groeiplaatsom
standigheden, er iets heel an
ders in gezien, namelijk de
speer waarmee Christus in zijn
zijde is gestoken. Daarom wordt
de plant ook Lancea Christie ge
noemd. Met enige welwillende
fantasie is dat een prachtige be
naming voor dat eenvoudige
plantje, wat onveranderd groeit
temidden van de meest bijzonde
re planten. Steevast horen daar
een aantal orchideeën bij in bij
zondere milieutypen. In een moe
rasje bij Hoofdplaat is zo'n
plek. Daar groeit addertong sa
men met vleeskleurige orchis en
sturmia. De laatste is een heel
klein zacht geelgroen orchidee
tje.
Lipbloemig
Een heel andere nieuwe planten-
vondst betreft hartgespan in het
natuurontwikkelingsgebied van
de Oranjepolder in het Oranje-
zongebied bij Vrouwenpolder.
Hartgespan is een hoog op
groeiende lipbloemige plant,
waarvan de kelkrandjes hakig
zijn omgebogen. De versprei
ding van de zaadjes vindt plaats
door zoogdieren. In het Oranje-
bospoldergebied zullen onge
twijfeld de damherten een bij
drage leveren. Hartgespan is om
onbegrijpelijke redenen in de
vergetelheid geraakt. Als oor
sprong van de plant wordt Azië
genoemd. Zeker is dat niet. Van
wege de kalmerende werking
van de plant, net als valeriaan,
is de plant onder andere ge
kweekt in kloostertuinen. Van-
daaruit is de plant in siertuinen
maar ook in het wild terecht ge
komen.
Tegenwoordig is hartgespan ui
terst zeldzaam. Waarom de
plant zo heet, wordt de toeschou
wer duidelijk bij het zien van de
bladen. Zij worden als harten
foto Het Zeeuwse Landschap
naar alle zijden uitgestrekt. De
wetenschappelijke naam doet er
nog een schepje bovenop. Leonu
rus cardiaca klinkt het heel def
tig. Cardiaca wijst op de hart
vormige bladen en leonurus op
de staart van een leeuw. En wie
ooit goed heeft gekeken naar de
staart van een mannetjesleeuw,
ziet de kwasten, die speels om
de plant zijn gegroepeerd. Veel
toekomst zal Leonurus Cardia
ca in het gebied niet hebben. De
toekomstige milieuomstandighe
den met beweiding in het gebied
zijn er niet naar. Het beste is,
dat de plant weer in onze tuinen
als sierplant gekweekt wordt en
steeds weer opnieuw kan verwil
deren. De kalmerende invloed
van de plant kan dan onmiddel
lijk gaan werken.
Wijlen Victor van Westhof, een
bekende Nederlands botanicus,
schreef de volgend dichtregels:
Zij heeft mij weerloos in haar
ban.
Bestaan kan ik niet zonder
haar.
Zij is een steels lokkend gevaar:
Hartgespan.
Ron Brouwer
Met enige regelmaat
worden in natuurge
bieden in Zeeland nieuwe
plantensoorten gevonden.
Helemaal nieuw zijn ze dik
wijls niet. Ooit kwamen ze
eerder in Zeeland voor of er
zijn op afgelegen plekjes
nog groeiplaatsen bekend.
Over het algemeen zijn plan
ten die in de natuur groeien
goed onderzocht. Vaak is
het kleinste detail van de
plant bekend. Het gaat daar
bij niet alleen om de uiterlij
ke verschijningsvorm.
Standplaats, bodem, water
huishouding, micro- en ma-
croklimaatsfactoren zijn
ook bepalende omstandighe
den. Het is begrijpelijk dat
nieuw verschenen planten
op plaatsen waar ze niet eer
der stonden of weer op
nieuw zijn verschenen de
nieuwsgierigheid prikkelen.
Het is bekend, dat de val
leien in de duinen door ont
watering enigszins uitdrogen.
Verschillende planten zijn daar
door uit die duingebieden ver
dwenen. Rondbladig winter
groen is er daar één van. De
bloemen van deze plant zijn
enigszins te vergelijken met de
belletjes van de lelietjes der da
len.
Het was dan ook een verrassing
een nieuwe groeiplaats van rond
bladig wintergroen te ontdek
ken in de oevergebieden van de
Slikken van de Heen in het
Krammer-Volkerak. De plant is
wat betreft standplaatskeuze
bijzonder kritisch. Er moet wor
den voldaan aan de aanwezig
heid yan ruwe afbraak van dood
takkenmateriaal van voorname
lijk wilgen. Verder is rijzing en
daling van bodemwater nodig.
Rondbladig wintergroen is meer
jarig en in de eerste jaren van de
groei is het voor de plant moge
lijk om alleen op de humeuze bo
venlaag van het takkenmateri
aal te leven. Dat wordt saprofy-
tisch genoemd.
Het is verheugend op de Slikken
van de Heen, een natuurgebied
dat na het wegvallen van eb en
vloed in 1987 volop in ontwikke
ling is, dit rondbladig winter
groen aan te treffen. Een goed
beheer met een matige bewei-
dingsdruk zou deze planten
soort verder kunnen bevorde
ren. Andere daar groeiende plan
tensoorten wijzen erop, dat de
plant een reële mogelijkheid
heeft zich definitief te vestigen.
Veel planten leven namelijk in
eikaars gezelschap. In de nabij
heid van rondbladig winter
groen is vaak de orchidee moe-
raswespenorchis te vinden. Bei
de planten hebben zaadkenmer-
ken met elkaar gemeen. Ze zijn
stoflicht en wegen slechts enke
le microgrammen. Ze kunnen ge
makkelijk door de wind ver
spreid worden.
De verbazing stijgt als op dezelf
Kiek, zegt één van de man
nen die op het bankje zit,
die gaon nog 'n kêêr gaon zwem
men. En hij wijst op een groepje
jongelui. Ze staan aan de voet
van de zeedijk en doen hun bo
venkleding uit. Het is maandag
avond, aan de Westerschelde bij
Hoofdplaat. D' ööfplaote, zeg
gen de mensen of nog beter ge
zegd: ze noemen eigenlijk niet
graag hun woonplaats. Ze zeg
gen gewoon: Me kommen van 't
durp. Net zoals de mensen van
Westdorpe zeggen: Wij zijn van
't polderken.
De groep in zwemkleding ploe
tert en baggert naar het afgaand
water. Drie jongens en twee
meisjes. Dat ei je mee die joenge
gasten ee, hoor ik weer dezelfde
man op het bankje zeggen. Die
kieken glad nii uut. En hij trekt
een gezicht alsof hij wil zeggen:
Wie gaot dao noe toch gaon
zwemmenHij kijkt naar het
groepje dat met moeite vorde
ring maakt om bij het water te
komen. Nee, gevaarlijk is het
daar niet, maar toch. Nog stom
mer is het daar straks uit het wa
ter te komen. Dan moe je j'n ei-
hen mee klakkers schööne mao-
ken, zegt hij lachend op m'n
vraag hoe je dan die blubber
van je benen moet krijgen. Tot
ver over hun enkels zakken ze in
de zuigende blubber weg.
Een paar meeuwen vliegen op.
De andere vogels blijven ijverig
zoeken, maar vinden niets. Toch
geven ze de moed niet op. Ze
moeten wel joengen, wan giste
ren is die kokkelvisser iere ge
wist mee z'n bóót. Die is over de
plaote gevaoren. Al 'aontjes bin
foetsie ee. Dien bóót zuugende
'n alve meter diepe ee in de
grond. En dan bluuft 'r mao wei
nig over mêêr voo de veugels.
Spetters
De jongens hebben intussen het
water bereikt. Ze gooien zich op
hun buik en de spetters vliegen
alle kanten op. Tot aan hun knie
ën staan ze nu in het water. Ze
roepen naar de twee meisjes,
maar die schieten geen meter
op. Aangeschoten door de zottig
heid van de jongens beginnen ze
met modder naar mekaar te
gooien. Da moe je noe zien, die
stomme meisses, zégt één van de
andere mannen, die zien d'r nog
lekker uut ook.
Het water zakt nog steeds. Een
paar paaltjes steken nu nieuws
gierig hun neusjes boven water.
Een drietal visdiefjes dobbert er
in de buurt. Dao zitten klakkers
en mossels op en die moeten ze
'èn. In de verte varen een paar
zeiljachtjes, verder is het rustig
op het water.
Die gaon dao niks vinnen, zegt
een stem achter me. Het is Paul
en hij wijst naar de meeuwen.
Paul ken ik van vroeger van de
boot. Hij woont al jaren op 't
durp en is nu bezig zijn huisje te
verbouwen. Nee, werken doet
hij niet meer. Ik zit op pre-pen-
soen, zegt hij en dat klinkt me
se*.
toch wel Vlaams in m'n oren.
Maar dat komt omdat zijn laat
ste baas eigenlijk een Belg was.
Vandaar dat hij dat woord nog
gebruikt. Iedere dag komt hij
naar de zeedijk. Meestal 's
avonds. Zo maar even om rustig
van de zêê te genieten. Me gaon
nog even langs de zêê, zeggen ze
dan op 't durp. Dan bedoelen ze:
We gaan nog eens even een wan
delingetje maken langs de Wes
terschelde. En dat doen er heel
wat. Ook vrèmde, gaat Paul ver
der. En hij knikt naar het buiten
dijks bouwwerk: een prachtige
houten promenade over het wa
ter van de vaargeul. Vroeger
was tie ööger, noe lóópt ie wel 's
onder waoter.
De meisjes hebben nu helemaal
een modderbad genomen. Van
het blondje is alleen de paarden
staart nog goed te zien. Voor
zichtig waggelend gaan ze naar
de waterkant. De jongens staan
ze al op te wachten.
't Is ielken aovund 't zelfdezegt
Paul, mao toch ook weer wat an
ders. En mijmerend kijkt hij
naar de richting van Bresjes,
waar hij dagelijks mee de boot
over ging. Dan zegt hij: Me gaon
morgen weer 'n schööne dag
weer kriegen. De mannen op het
bankje debatteren verder, over
de dorpspolitiek, het strandje
dat steeds kleiner wordt en de
kokkelvisser die 's nachts de
zaak komt leegzuigen. Dan
maakt één van de mannen kle-
rantie om naar huis te gaan. Ge
dwee staan ook de anderen op.
De zittieng van 't durp is geslo
ten. Voor vandaag althans. De
jeugd gaat spetterend en
schreeuwend door, aan de water
kant. En de meeuwen? Die zoe
ken mistroostig verder. Oe is 't
mogelijk ee, krijsen ze, gisteren
waoren d'r nog zövee.
De Westerschelde bij Hoofd
plaat. foto Camile Schelstraete
Rinus Willemsen
De opgave van vorige week
was een vrij jonge raad
kaart. Dat kan moeilijk anders,
want het gebied op de luchtfoto
is pas ontstaan begin jaren zes
tig van de vorige eeuw, na de
vorming van het Veerse Meer.
Daardoor kwamen in 1961 on
der meer de Schotsman en Rui-
terplaat droog te liggen.
„Dit is momenteel het recreatie
park RCN de Schotsman (Re-
creatieCentraNederland) aan
de Schotsmanweg, schrijft P.
Eggebeen uit 's-Gravenpolder.
„Een park met 38 geschakelde
bungalows en 16 geschakelde
appartementen (deze laatste
staan nog niet op de foto). Het
heeft sinds kort een openlucht
zwembad. Verder zijn er een
aantal zwerfhutten en een groot
aantal kampeer/caravanplaat
sen. Het heeft zelfs een eigen
surfstrand."
J.M. Zwemer uit Kamperland
herinnert zich Ruud Mulder als
directeur. „Hij woonde in het
gebouw rechts tegen de cam
ping, waar toen nog kampeer
ders stonden. Later zijn daar
tennisbanen aangelegd. Zelf
heb ik tijdelijk gewoond in de
laatste bungalow links boven.
Tijdens de bouw van de bunga
lows heb ik in de avonduren de
open haardjes gemonteerd."
Vanaf 1987 was Zwemer enkele
jaren medewerker, met als
hoofdtaken het bewaken van de
terreinen en zorgen voor het
plaatsen van kampeereenheden
op de juiste plaats. „Na slui
tingstijd van de receptie was ik
een soort lopende en fietsende
receptie over het totale cam
pingterrein, voor een praatje,
het aanhoren van een klacht of
het reduceren van het geluid
van radio's."
Wandelingen
Voor D. C. de Dreu uit Middel
burg heeft het terrein een bij
zondere betekenis. Tijdens be
zoeken aan Zeeland verbleef de
familie in een van de huisjes
aan de bovenkant van de foto,
meestal in het rustiger voor- of
najaar. „De lange wandelingen
rond het meer waren heel fijn.
We hebben er zoveel Zeeuwse
lucht opgesnoven dat we enkele
jaren geleden besloten ons in
Middelburg te vestigen. Terug
naar onze wortels, want die lig
gen hier."
A. de Kam uit Middelburg schat
dat de foto 25 jaar geleden geno
men is. „De bebossing op de
voorgrond is verdwenen. Daar
achter liggen de kampwinkel en
snackhoek. Loodrecht daarop
de receptie en wasserette en
dan de schuur en café Van Dale.
Aan de zijde evenwijdig aan het
Veerse Meer het restaurant.
Achter de bossen links boven
ligt de uitbreiding de Bosrand.
Tussen de bungalows staan nu
veel groen en aangepaste huis
jes."
Volgens deze inzender is de par
keerplaats veranderd wegens de
bouw van appartementen met
uitzicht op het meer. „Toen kon
hier gesurfd worden, wat nu ver
plaatst is in de richting van de
Veerse Gatdam. Rechts zijn in
middels vier velden van 35 tot
40 stacaravans per veld."
B. Noordhoek uit Kamperland
merkt op dat de zomerwonin
gen tussen 1979 en 1981 ge
bouwd zijn door aannemer Pe
ters uit Middelburg. „Ik was
zelf leerling-loodgieter bij Wis
se uit Kortgene en heb samen
met collega Van de Vreugde het
loodgieterswerk uitgevoerd. De
woningen kwamen maar net op
tijd gereed voordat de eerste
gasten arriveerden."
C. P. Fase uit Sint-Annaland en
C. F. Stevense uit Middelburg
wijzen erop dat de Schotsman
niet alleen recreatiegebied is,
maar ook waardevolle natuur
herbergt, zowel planten als die
ren. Vooral diverse soorten or
chideeën doen het er heel goed.
Stevense signaleert een tegen
stelling tussen de 'oude' en 'jon
ge' raadkaarten. „Met de oude
kaarten is het zo dat er later
veel verdween, hier komt steeds
meer bij."
Rinus Antonisse
De waardebonnen gaan naar:
A. Dirven, Terneuzen, I. de Jon
ge, Poortvliet en R. Robben,
Kamperland.
Deze keer uit de collectie van Hans Lindenbergh
een raadkaart die weinig te maken heeft met re
creatie, integendeel. De vraag is: om welke plaats
gaat het? Gegevens over de toestand toen en nu
zijn, als gebruikelijk, welkom.
Oplossingen kunnen tot en met uiterlijk zaterdag
20 augustus worden gestuurd naar: Redactie PZC
Buitengebied, postbus 31, 4460 AA Goes; fax
0113-315669; e-mail redactie@pzc.nl.
Onder goede oplossers worden drie waardebon
nen verdeeld.
