»zc
Lust om te kijken laat niemand onberoerd
King Arthur liet vele sporen na in Nederland
Centraal Museum toont de 19de eeuw
tedactie bijlagen: 0113-315680
vww.pzc.nl
:-mail:redactie@ pzc.nl
'ostbus 31,4460 AA Goes
.dvertentie-exploitatie:
loord- en Midden-Zeeland: 0113-315520;
•eeuws-Vlaanderen: 0114-372770;
Jationaal: 020-4562500.
woensdag 3 augustus 2005
Liftershandboek voor ruimtevaarders
et Centraal Mu
seum in Utrecht is
gehuisvest in een
voormalig Middeleeuws
klooster dat in de loop van de
eeuwen ook onderdak bood
aan een weeshuis, militaire
paardenstal en psychiatrisch
ziekenhuis. In het charmante
labyrint aan zalen rondom de
tuin treft de bezoeker Jan
van Scorel, Pieter Saenredam
en Hendrick ter Brugghen,
maar ook Pyke Koch, Gerrit
Rietveld en Dick Bruna. De
zomertentoonstelling Alles
werd Anders toont voor het
eerst in lange tijd dat het mu
seum ook een mooie collectie
met negentiende-eeuwers als
Van Gogh, Breitner, Jacob
Maris en Isaac Israëls in huis
heeft.
Cornells Kruseman: Portret van de kinderen Van Romondt, 1830.
Gustaaf Wappers: De zelfopoffering van burgemeester Van derWerff, 1829
De titel van de tentoonstel
ling is ontleend aan een
sleutelzin in 'II Gattopardo, de
roman waarin Tomaso di Lam-
pedusa de eenmaking van Italië
onder leiding van Garibaldi in
de negentiende eeuw schetst
aan de hand van de afbrokkelen
de macht van landeigenaar Don
Fabrizio, prins van Salina: „Al
les wordt anders, opdat alles het
zelfde blijft." De industriële re
volutie en revolutionaire ontwik
kelingen op politiek en weten
schappelijk terrein brachten
aardverschuivingen met zich
mee die hun weerga in de ge
schiedenis niet kenden. Conser
vator oude kunst Liesbeth Hel
mus, samensteller van de ten
toonstelling, herinnert er aan
dat grote wetenschappelijke ont
dekkingen vaak ontstonden
door precieze observatie van de
natuur en dat de lust om te kij
ken niemand onberoerd liet. In
de beeldende kunst was dat on
der meer te zien in de manier
van schilderen: „Beweging en
ervaring werden belangrijke ele
menten."
Helmus confronteert de bezoe
ker bij binnenkomst meteen met
een verschijnsel waarmee de
meeste families nog onverbidde
lijk te maken kregen: de kinder
sterfte. Van Johan Hendrik
Stöver staat er in de entree een
wit marmeren engel met een
dood kindje op zijn arm uit
1856. Jan Adam Kruseman schil
derde in 1830 de gestorven
Arent van IJsendijk in zijn wieg
je; het joch ligt in de rechtervleu
gel van de voormalige stallen
waarin de expositie is ingericht.
Daarboven hangt het postume
portret van Joanna Frederike 01-
ga Eugenie van Weede van Ja
cob Spoel uit 1867-1868. Het
snoezige meisje blijkt niet ouder
dan acht jaar geworden te zijn.
Naakten
In deze vleugel is ook het por
tret te zien dat Johan Heinrich
Neuman in 1851-1852 van de fa
milie Metelerkamp in de tuin
maakte, met op de achtergrond
hun huis. Dit werk maakte een
aantal jaren geleden niet voor
niets deel uit van de expositie
'De lelijke tijd' in het Rijksmu
seum in Amsterdam. Thema van
deze tentoonstelling was de ver
menging van stijlen als gotiek
en renaissance die in deze eeuw
'bon ton' was; een trend die op
dit schilderij van vader, moeder
en zoon aan details als de gevel
partij is af te lezen.
Voor de expositie werden ook
werken geselecteerd die in de
eerste decennia van de 20ste
eeuw werden gemaakt door kun
stenaars, die nog in de 19de
eeuw werden geboren. Een ge
lukkige greep: naakten van
Israëls en Breitner verkeren
daarom in het gezelschap van
een onmiskenbaar topstuk: een
zittend vrouwelijk naakt van
Jan Sluijters uit 1926.
De 19de eeuw kende in de eerste
helft nog een traditie van histo
riestukken. Het Centraal Mu
seum bezit een hoogtepunt in
dit genre van Gustaaf Wappers
uit 1829. Hij verbeeldde op een
enorm doek het thema van De
zelfopoffering van burgemeester
Van der Werff tijdens de belege
ring van Leiden door de Span
jaarden in 1574.
Wappers maakte er een verhaal
vol romantische dramatiek van,
met bijvoorbeeld op de voor
grond een zieltogende moeder
met kinderen. De voedselvoorra
den waren op en de stad werd
bovendien getroffen door een
pestepidemie. In de gloedvolle
beschrijving volgens Jan Fruy-
tier uit 1577 - drie jaar na het
ontzet dat nog steeds wordt ge
vierd - stak Van der Werff in die
moeilijke dagen de wanhopige
bevolking een hart onder de
riem door zijn lichaam aan te
bieden met de woorden: „Zijt
gij dan met mijn dood geholpen,
neemt mijn lichaam, snijd dat
aan stukken, ende deylt daar
van soo veele als strekken mach,
ik bens getroost!"
Voor de linkervleugel selecteer
de Helmus een aantal attractie
ve strandgezichten. Onder deze
werken is 'Bomschuit op het
strand' van Jacob Maris uit
1890, een verstild werk waarop
het rumoer aan maatschappelij
ke en andere veranderingen in
de 19de eeuw heel ver weg is.
Dat geldt ook voor de paar vredi
ge landschappen en stillevens
van Van Gogh in deze zaal. die
in kwalitatief opzicht overigens
niet heel spectaculair ogen.
Voor de eeuw waarin nog de
turfkist en het oermodel
fiets-met-groot-voorwiel wer
den gebruikt die ook op deze ex
positie staan, wekt dat geen ver
bazing. In tegenstelling tot wat
de titel suggereert, is alles op de
ze expositie nog helemaal met
anders. Gelukkig maar, lekker
romantisch plaatjes kijken is
nooit weg.
Frangoise Ledeboer
Expositie: Alles werd anders - Cen
traal Museum (Nicolaaskerkhof 10)
Utrecht, t/m 28 augustus. Geopend
dinsdag t/m zondag van 11.00 tot
17.00 uur.
oning Arthur en de Graal. Wacht even.
.\.Arthur, dat was toch een heldhaftige
Ingelse koning? Tja, en de Graal. Die was
ïysterieus. Velen zullen bij Arthur en de
jraal niet veel verder komen dan vage her-
nneringen aan de eerste lessen literatuur
3 p de middelbare school. Koud in de boven-
J ouw van havo of vwo ging het over hoofse
piek, met onder meer Ferguut (de halfedele
oer die ridder wilde worden), Lancelot, de
delers van de Ronde Tafel en de voor Ar-
ïur te veroveren Graal.
Jlemaal in dat schier vreselijke Middelne-
r erlands. Verre van interessant voor een tie-
er,
rie de 'schade' wil inhalen, krijgt in de Bi-
)K üotheca Philosophica Hermetica (BPH) in
!2? msterdam een boeiende, kleurrijke en ge-
egen herkansing bij de tentoonstelling
-- .ing Arthur in the Netherlands, waaraan
e Koninklijke Bibliotheek (KB) uit Den
laag financieel en inhoudelijk meewerkte.
Het is tevens een mooie kans voor al die
mensen die via boeken als de Da Vinci Code
en het veelverkochte (en -bekritiseerde) Het
Heilige Bloed en de Heilige Graal in de ban
raakten van Koning Arthur en/of de Graal.
Drempelvrees is overbodig bij King Arthur
in the Netherlands, dat is opgezet naar aan
leiding van het deze week te houden eenen
twintigste congres van de International Ar
thurian Society in Utrecht. Via tekstpane
len en een tijdbalk heeft samenstelster Mar-
tine Meuwese gezorgd voor de basisinforma
tie over de Arthur- en Graalliteratuur, de
bewerkingen in allerlei talen en het feno
meen van de hoofse liefde, dat voor menig
ridder te hoog gegrepen bleek. Bovendien
heeft elk werk een korte Nederlandse tekst
en is de tentoonstelling verdeeld in zes the
matische blokken. Opvallend is het contrast
tussen de 44 bijeengebrachte handschriften,
voorwerpen en meest oude tot zeer oude ge
drukte werken.
De tentoonstelling begint met drie formida
bele handschriften van de Lance-
lot-Graal-Cyclus uit ongeveer 1316. Groot
formaat boeken, prachtig geïllustreerd en al
le drie uit de BPH, waarvoor de Graal een
deelverzamelgebied is. Maar Meuwese toont
ook wat je oneerbiedig vodjes kunt noemen.
Versneden fragmenten, aangevreten hand
schriftbladen en gerecyclede manuscripten,
zoals een blad uit Erec et Enide van Chré-
tien de Troyes, een van de productiefste
schrijvers van Arthurliteratuur, dat een
tweede leven als kaft vond en fragmenten
van het veertiende-eeuwse Lansloot vander
Haghedochte die de rug van een zestien-
de-eeuws archiefwerk moesten verstevigen.
Na de Lancelot-Graalhandschriften volgen
werken die vroege Arthurromans tonen,
waaronder Wolfram von Eschenbachs veer
tiende eeuwse Parzival. Verder is er een
blok met incunabelen en vroege drukken uit
de BPH en de KB van Franse teksten met on
der meer twee keer Lancelot du Lac van
drukker Antoine Vérard. Tekstueel iden
tiek, maar het KB-exemplaar is kleurrijk
versierd, waar dat van de BPH een andere,
eenvoudiger en kleurloze illustratie heeft.
De andere thema's zijn Middelnederlandse
Arthurliteratuur, boekwerken en lederen
fragmenten van slippers die de geliefden
Tristan en Isolde tonen bij de waterput en
tenslotte moderne werken geïnspireerd
door Arthur en de Graal. De tentoonstelling
geeft een gevoel van grote rijkdom en verba
zing dat zoveel historisch waardevol en aan
sprekend materiaal rond Arthur en de
Graal in Nederland aanwezig is. Naast de
Koninklijke Bibliotheek gaven de universi
teiten van Leiden en Amsterdam, archieven
en musea uit onder meer Leeuwarden, Maas
tricht en Hattem en particulieren werken in
bruikleen.
Dat gevoel wordt versterkt als je bedenkt
dat eenderde van de werken niet eerder is
tentoongesteld. Mede door de rijk geïllus
treerde en informatieve catalogus is King
Arthur in the Netherlands een aanrader.
Erik Huisman
Expositie: King Arthur in the Netherlands - tot 21
oktober in de Bibliotheca Philosophica Hermetica,
Bloemstraat 13-19, Amsterdam. Toegang gratis
Prijs catalogus 10 euro. Aanmelden via 020
6258079.
vht^olr tndinö.tr! a.\>n limite ietmt
Cott ïututagr
Iet?^rr<pu Imlefara
mfbtr Jrvcurtvte ïtfhmrtl finftci? ■qnom
