Zo'n berm bruist van het leven
PZC
Ook een vleermuis kan weieens de weg kwijt zijn
weerwoord
namen
Ecologisch
beheer is
goed voor
de natuur
.nl
SsV, 4460 AA Goes
retentie-exploitatie:
_7,n Midden-Zeeland: 0113-315520;
rws-Vlaanderen: 0114-372770;
Seal: 020-4562500.
jnsdag 19 juli 2005
Ecologisch beheer van
wegbermen is duurder
dan natuuronvriendelijk
klepelen. Maar het levert
z'n geld dubbel en dwars
op. Het aantal planten en in
secten is vele malen groter
dan in de traditioneel be
heerde bermen. Anton
Baaijens onderzocht ecologi
sche wegbermen van provin
cie en waterschap Zeeuwse
Eilanden. Zijn conclusie: ze
leveren een zeer waardevol
le bijdrage aan de Zeeuwse
natuur.
Als de eerste
peer komt te
Sint-Margriet,
dan men overal
de oogst
beginnen ziet
Sint-Margriet is
op 20 juli)
2uttei
Omstreeks eind juli/begin au
gustus, als de pastinaak
gaat bloeien, zijn de bermen op
hun mooist, zegt Anton Baaijens
van het gelijknamige insectenon
derzoeksbureau in Groot-Abee-
le. De klimatologische omstan
digheden hebben altijd grote in
vloed op cle ontwikkeling van de
planten en dieren in de wegber
men, geeft hij aan. Regen en zon
zijn van belang. „Sommige plan
ten bloeien het ene jaar uitbun
diger dan het andere. Het is
vaak een combinatie van facto-
Voor de provincie onderzocht
Baaijens elf bermtrajecten in
Midden-Zeeland. Hij bemonster
de ze tussen mei en september
tweemaal per maand op de aan
wezigheid van insecten. Op
Schouwen-Duiveland is hij
daar voor het tweede jaar mee
bezig, ten behoeve van water
schap Zeeuwse Eilanden.
Waarom zo gericht op insecten?
Baaijens legt uit dat die een
steeds belangrijker rol spelen in
het natuurbeheer, omdat zij snel
reageren op veranderingen. In
secten zijn een goede graadme
ter voor de kwaliteit van een ge
bied.
Verstikt
Voor veel Zeeuwse wegbermen
geldt dat vegetatie met een niets
ontziende machine wordt neer
geslagen (klepelen)., Het maaisel
blijft liggen, gaat rotten en ver
stikt de onderliggende kruiden.
Alleen grassen komen er weer
doorheen. Het is een vrij goedko
pe en snelle methode, maar voor
een gezonde ontwikkeling van
natuurwaarden niet best. Rijks
waterstaat geeft langs rijksweg
A58 een prima voorbeeld hoe
het anders kan. Daar worden de
bermen ecologisch beheerd en
dus ook verantwoord gemaaid.
De provincie beheert vrij veel
bermen ecologisch. Waterschap
Schoenmakers was veel
te vroeg. Via internet
hadden ze elkaar gevonden
en ruim een jaar hadden ze
gemaild. Dit was hun eer
ste ontmoeting. In restau
rant De Eenhoorn.
De Zutter heette ze, Suze
de Zutter. Van die naam
had hij wel eens gehoord,
maar dan met een S, De
Sutter. Och, een s of een z -
wat maakt het uit?
De familieatlas geeft nog
geen tien families De Zut
ter in Zeeland, uitsluitend
in West-Zeeuws-Vlaande
ren en Vlissingen. Via het
telefoonboek komen er
twaalf tevoorschijn in de
regio Oostburg en Sluis.
Meer dan 1300 De Zutters
leven er daarentegen in
Vlaanderen. Ook zo'n tien
families De Sutter moeten
er in dit gewest zijn, ook
vooral in West-Zeeuws-
Vlaandèren. Maar bijna
3000 De Slitters in Vlaande
ren. Je hoeft niet te vragen
waar Suze de Zutter d'r fa
milie vandaan komt.
Suze was ook te vroeg.
Daarom was ze in Du Com
merce gaan zitten, in de ser
re. Kon ze aan de overkant
De Eenhoorn in de gaten
houden. Af en toe ging er
iemand naar binnen, deze
en gene kwam weer naar
buiten. Nog even dan zou
ze gaan.
De familienaam De Zutter
of De Sutter komt van een
beroepsnaam: een sutter is
een naaier, van kleren,
maar vooral van schoenen.
Het komt van het Latijnse
sutor, dat dezelfde beteke
nis heeft. In een kroniek uit
de 14e eeuw staat dat 'een
scoesuttere' in de stad
kwam. Ook komt in de Mid
deleeuwen het woord
coeyensutter voor. Dat is
iemand die schoenen
maakt van kalfsleer.
Voor Suze de Zutter was
het nu tijd om over te gaan.
Toen Frans Schoenmakers
haar zag binnenkomen,
wist hij het onmiddellijk.
Lo van Driel
POLDERPEIL
Natuurtekenaar Adri Kar
man woont in Colijnsplaat,
op Noord-Beveland. Voor
Buitengebied trekt hij er
elke week op uit. In deze
rubriek vertelt hij in woord
en beeld over de natuur in
de polder.
We maken het in ons kik
kerlandje niet zo vaak
mee dat je 's avonds tot het duis
ter valt buiten kunt vertoeven.
Het is op zo'n zeldzame, wind
stille zomeravond dat we op het
terrasje achterin de tuin zitten.
De stilte is bijna hoorbaar.
Vanuit de polder dringt het ge
luid van een kikkerkoor tot ons
door. De groene kikkers, ook
wel boerennachtegalen ge
noemd, 'zingen' tegen elkaar
op. Gelukkig zitten ze ver weg;
vlakbij huis kan zo'n vocaal en
semble behoorlijk irriterend
zijn. Nu verhoogt ze alleen de
sfeer van de zomeravond en
wordt de stilte er nog eens door
geaccentueerd.
Een familie gierzwaluwen is
hoog in de lucht op insecten-
jacht. Tót de zwaluwen opeens
van gedachten lijken te zijn ver
anderd. Vielen ze eerder, hoog
in het zwerk, niet zo op, een vol
gend ogenblik scheren de vogels
luid krijsend met een tiental te
zamen laag boven de bebou
wing. Op enkele meters van ons
vandaan schieten ze tussen de
struiken en bomen door. Opval
lend is dat ze daarbij steeds een
zelfde route schijnen te volgen.
Ontelbare malen komen ze
langs en kunnen we ze volgen.
Een moment zijn ze verdwenen
achter de omliggende bebou
wing om enkele tellen latei-
weer te verschijnen en opnieuw
langs te scheren. Wat de gier
zwaluwen beweegt om over te
gaan van foerageren op insec
ten naar de lage spectaculaire
vluchten in familieverband is
ons niet duidelijk. Boeiend is
het wel. Meestal is de show ech
ter van korte duur. Als het duis
ter valt, duurt het niet lang
illustratie Adri Karman
meer of er is geen gierzwaluw
meer te bekennen. Waar zijn ze
plotseling gebleven? Onder de
dakpannen, in de kieren tussen
muren en overstekken? Volgens
onderzoekers slapen deze won
derlijke vogels - uitgezonderd
de broedende vrouwtjes - op
grote hoogte in hun vlucht.
Als de zwaluwen verdwenen
zijn en ook het kikkerkoor is
verstomd, is er alleen nog de stil
te van de komende nacht. We
weten echter dat het nu de
beurt is aan de vleermuizen. Op
avonden als deze kun je er op
wachten. In fladderende vlucht
zijn de dieren op hun beurt op
voedseljacht. En, opmerkelijk,
evenals de zwaluwen schijnen
ze herhaaldelijk eenzelfde route
te volgen. Minder snel dan de
vogels maar toch nog wonder
lijk vlug, komen ook zij steeds
dicht in onze buurt. Hun aantal
kan het niet halen bij dat van
de zwaluwen, maar ook hun
aanwezigheid is spectaculair en
boeiend.
Afbraak van oude panden en
schuren en het kwistig gebruik
in het verleden van insectenbe-
strijdende middelen en de daar
mee gepaard gaande verminde
ring van prooidieren hebben de
vleermuizenstand geen goed ge
daan. Maar gelukkig: ze zijn er
nog en mogelijk dat met het be
wuster omgaan met insectenver
delgers, het evenals voor vele
vogelsoorten voorzien van on
derkomens in de vorm van spe
ciale vleermuiskasten en de
komst van meer belangstelling
voor de siertuin waardoor insec
ten meer kansen krijgen, de toe
komst van de vleermuizen wat
rooskleuriger wordt.
De meest algemene en ook de
soort die het vaakst in de mense
lijke omgeving verblijft, is de
dwergvleermuis. Vier centime
ter lang is het diertje slechts,
maar de vleugelspanning be
draagt ongeveer twintig centi
meter, waardoor het in de
vlucht toch nog een behoorlijk
formaat heeft. Zijn voedsel,
over het algemeen kleine insec
ten en mugjes, wordt in de
vlucht verorberd. Voor het con
sumeren van grotere prooien,
zoals nachtvlinders, houdt het
dier er echter een vaste diner
plaats op na. Over het algemeen
weten vleermuizen zich met
hun natuurlijke sonoruitrusting
uitstekend te oriënteren, maar
een enkele keer komt het voor
dat ze de weg kwijt zijn. Wan
neer je dan je slaapkamerraam
hebt openstaan, is het mogelijk
dat je de slaap niet kunt vatten
vanwege een ritselend geluid.
Althans, zo luidt het verhaal
van een echtpaar dat na onder
zoek de slaapkamer met een
vleermuis bleek te delen. Waar
schijnlijk kon die ook de slaap
niet vatten.
Adri Karman
Berm bij Nieuwdorp.
zicht vrij te houden. Baaijens
signaleert dat veel bermen zon
der aangepast maaibeheer vol
met (Engels) raaigras zitten, een
mogelijk ooit uitgezaaid produc
tiegras. Dat verstikt de kruiden.
Ecologisch beheer is vooral hooi-
landbeheer: een- of tweemaal
per jaar maaien, in de voorzo
mer en in augustus/september,
en het maaisel afvoeren.
Zo ontstaat een schrale, voedsel-
arme in plaats van voedselrijke
situatie en - al klinkt het wat te
genstrijdig - dat is goed voor
een ruime verscheidenheid aan
plantensoorten. Zeker kruiden
hebben graag wat schrale
grond. Rijkdom aan planten is
weer een uitstekende basis voor
de aanwezigheid van insecten
als vlinders, sprinkhanen, bijen
en wespen (en trouwens ook
voor kleine zoogdieren als mui
zen - niet voor niets zijn vaak
boven een berm fladderende
roofvogels te zien).
Baaijens heeft gemerkt dat, net
als op de bloemdijken, de war
mere en beschutte plekken op
de wegbermen meer soorten
planten en dieren opleveren.
Ook de aanwezigheid van hout
wallen of struiken zorgt voor
meer soorten (daarentegen zijn
bomen letterlijk een sta in de
weg). „Het verrast me dat het
verschil ten opzichte van een ka
le berm zo groot is." Dat het eco
logisch beheer meer natuur ople
vert, is voor hem onomstreden.
„Je kunt het verschil goed zien.
Traditioneel beheerde bermen
zijn heel veel minder, zowel
voor planten als dieren."
Zeldzame vlinder
Ook nationaal gezien is in
Zeeuws-Vlaamse bermen een
zeer zeldzame vlinder aangetrof
fen: de vijfvlek-sint-jansvlin-
der. Rolklaver is de enige voed
selplant van de rups en voor die
plant is hooilandbeheer ideaal.
„Wat beesten in de bermen be
treft is de vijfvlek-sint-jansvlin
der het bijzonderste insect wat
we hebben", stelt Baaijens.
Hij noemt de bermen een leefge
bied op zich. „Er zitten beesten
die elders niet zoveel voorko
men. Ze zijn ook een netwerk
foto's Dirk-Jan Gjeltema
van verbindingen. Beesten ver
plaatsen zich zo. En als je elk
jaar hetzelfde ecologische be
heer voert, ontstaat er ook even
wicht, een rustgebied."
Nergens in de provincie heeft
Baaijens de greppelsprinkhaan
zo talrijk aangetroffen als in en
kele provinciale bermen. Lande
lijk is het een zeldzaam insect.
De bruine dagvlinder was tot nu
toe alleen in het oosten van
Zeeuws-Vlaanderen en Zuid-Be
veland waargenomen. Baaijens
trof ze onder meer in bermen bij
's-Gravenpolder en Ritthem
aan. „Hele populaties, geen
zwervertjes." Ook ontdekte hij
veel grashommels, een bedreig
de soort die op de Rode Lijst
staat.
Op enkele plaatsen met katten-
doorn vloog de lathyrusbij. Van
de 29 in Zeeland voorkomende
dagvlindersoorten, blijken er
zo'n 22 in de bermen te zitten
(de niet-ontdekte soorten leven
in duinen en bos).
Rinus Antonisse
Zeeuwse Eilanden heeft onge
veer dertig kilometer bermen
uitgekozen voor natuurvriende
lijk beheer. Overigens geldt
voor alle bennen dat vooral op
kruispunten de verkeersveilig
heid voorrang krijgt; daar
wordt gewoon geklepeld, om het
