m
Beschadigd door
Nederland
Het Iberisch Schiereiland droogt uit
De stroom asielzoekers
is gestokt, maar de
gezondheidszorg van in
Nederland verblijvende
vluchtelingen functio
neert niet goed, vinden art
sen. Zij klagen vooral over
de karige ziektekostenre
geling voor asielzoekers.
„Ik kan die doodongeluk
kige arme stakkers niet de
zorg geven die nodig is."
Gezondheidszorg
asielzoekers
schiet tekort
Echt gebeurd, in en om het
kantoor van Vluchtelingen
werk Rijnmond: De asielzoeken-
de Chinees leek opeens verward
en manisch. De man - een arts -
had even daarvoor nog zo'n
evenwichtige indruk gemaakt.
Met aktentas was hij het kan
toor binnengelopen voor een ge
sprek over zijn voortslepende
asielprocedure. Tijdens het on
derhoud knakte iets in die man.
Zijn lichaam begon te wiegen.
Eerst zachtjes, daarna harder,
steeds harder. Zijn ogen draai
den weg. Hadden opeens grote
belangstelling voor het plafond.
„Ik dacht: 'Die man wordt gek.
Helemaal gek'," zegt Paul Vlie-
lander van Vluchtelingenwerk.
„Ik dacht: 'Die springt straks te
gen het plafond'." De Chinees
sprong niet. Hij liep verdwaasd
het kantoor uit, de straat op. Als
een zombie stak hij het drukke
Weena over. Automobilisten
werden ven-ast. Gerem. Gieren
de banden. Het was levensge
vaarlijk, maar de Chinees liep
gewoon door. Het gevaar raakte
hem niet meer.
Zo gaat dat soms met asielzoe
kers die hun strijd voor een ver
blijfstatus als uitzichtloos erva
ren. Die krijgen gezondheids
klachten, en worden eerder en
vaker ziek dan de gemiddelde
autochtone of allochtone Neder
lander.
Wetenschappers stellen vast dat
het opvallend vaak gaat om
klachten op het gebied van post
traumatische stress, angst en de
pressiviteit. Uit recent onder
zoek van het VU Medisch Cen
trum blijkt dat elf procent van
de asielzoekers in Nedefiand
psychische klachten heeft. Ter
vergelijking: van de aütochtone
Nederlanders lijdt slechts drie
procent aan dergelijke kwalen.
Een bijkomend probleem is vol
gens artsen dat die kwetsbare
groep niet afdoende geholpen
kan worden. De speciale verze
kering voor asielzoekers is geba
seerd op het ziekenfondspakket
en volgens hen te mager om zie
ke asielzoekers afdoende te be
handelen. Dat irriteert.
„Ik krijg er de hik van", zegt
Han Ruigrok, psychosomatisch
werkend fysiotherapeut uit Rot
terdam-Zuid. „Huisartsen heb
ben al meerdere van die stak
kers met stressklachten naar
mij doorverwezen, maar steeds
kan ik hen niet de zorg geven
die nodig is. Want hun verzeke
ring vergoedt die behandeling
niet. Dat kan toch niet!"
Artsenorganisaties erkennen,
het probleem. Een woordvoer-
zaterdag 9 juli 2005
proberen natuurlijk wel zoveel
mogelijk rekening met hen te
houden. Ook wij vinden dat de
opvang humaan en veilig moet
zijn. Als we vinden dat extra
voorzieningen nodig zijn, dan
zullen we daarvoor zorgen. We
zijn een opvangorganisatie,
geen zorgorganisatie. Zorg ko
pen we in We maken gebruik
van wat er kan in Nederland.
We geloven best dat het in indi
viduele gevallen anders zou moe
ten, maar de gezondheidszorg
voor asielzoekers is niet slecht.
Echt niet."
Borstkanker
Het Tweede Kamerlid Khadija
Arib (PvdA) is het daar niet mee
eens. De sociaaldemocrate
maakt zich al tijden druk over
de ontoegankelijkheid van de
zorg, die ertoe leidt dat asielzoe
kers eerst met verpleegkundi
gen en pas veel later („soms te
laat") in aanraking komen met
de specialist. Bekend is het ver
haal van de Iraanse asielzoek
ster met borstkanker. De vrouw
overleed doordat haar kwaal
pas onnodig laat aan een specia
list werd voorgelegd.
„Er moet in Nederland echt iets
aantoonbaar ernstigs met de
asielzoeker aan de hand zijn
voordat hij of zij de juiste zorg
krijgt", zegt Arib. „We hebben
hier te maken met een kwetsba
re groep mensen, maar minister
Hoogervorst van Volksgezond
heid is niet bereid daar nog eens
naar te kijken. De fysiotherapie
is bijvoorbeeld uit het zieken
fondspakket geschrapt. Het ar
gument was dat men zich voor
zoiets als fysiotherapie aanvul
lend zou kunnen verzekeren.
Asielzoekers kunnen dat niet.
Als zij slechts toegang krijgen
tot een minimale basiszorg, is
dat onrechtvaardig."
Fysiotherapeut Han Ruigrok:
„Begrijp me goed: Ik ben geen
rode rakker. Ik ben een huma
nist. Iedereen heeft recht op de
beste hulp. Als je mensen het
recht geeft hier te verblijven en
ze dus niet linea recta op het
vliegtuig zet, dan moet je die
mensen die hulp ook geven."
Rob Jansen (LHV): „Asielzoe
kers hebben dingen meege
maakt die een doorsnee Neder
lander nooit zal meemaken. Ver
gelijk hen met slachtoffers van
de Vuurwerk- of de Bijlmer
ramp. Zulke mensen hebben
extra tijd en aandacht nodig.
Juist dat krijgen asielzoekers
hier niet. Is dat humaan?"
Hoe liep het af met de overste
kende Chinees op het Weena?
Niet slecht. Hij haalde zonder
ongelukken de overkant en tob
de nog lange tijd met zijn geeste
lijke gezondheid en de vrees
voor uitzetting. Maar zijn ver
haal over onterechte vervolging
door de Chinese politie en de
daaropvolgende gruwelijke mar
telingen werd door Justitie uit
eindelijk geloofd. De Chinees
kon in Nederland een nieuw le
ven beginnen.
Eind goed al goed? „Nee", vindt
Paul Vlielander van Vluchtelin
genwerk Rijnmond. „Daarvoor
was al te veel gebeurd. Die man
dacht dat zijn vlucht geslaagd
was. Dacht dat die nare film
van zijn leven voorbij was. Die
dacht hier veilig te zijn. Hij
werd weer beschadigd. Bescha
digd door Nederland."
Wessel Penning
Fysiotherapeut Han Ruigrok: „Ik dacht: 'Die springt straks tegen het plafond'."
der van het Koninklijk Neder
lands Genootschap voor Fysio
therapie (KNGF) vindt het een
slechte zaak als mensen niet de
beste behandeling krijgen. Vol
gens Rob Jansen van de Lande
lijke Huisartsenvereniging
(LHV) raken artsen er zelfs ge-
frusteerd van. „Vroeger was een
basisverzekering goed, maar la
ter heeft de overheid allerlei be
handelingen uit het pakket ge
haald. Nu horen we artsen
steeds klagen: We kunnen zo
weinig!" Daarbij vindt de LHV
het belachelijk dat asielzoekers
zich niet aanvullend kunnen ver
zekeren. „Normale mensen kun
nen boven op het ziekenfonds
een aanvullende verzekering
krijgen. Asielzoekers niet. Dan
klopt er iets niet."
In 2004 meldden zich in Neder
land 9800 asielzoekers aan, een
kwart minder dan in 2003 en
het laagste aantal sinds 1988.
Het strenge toelatingsbeleid
heeft de jarenlang aanwellende
stroom gestokt, ook dank zij de
ingekorte beroepsprocedures.
Tegenwoordig weet nog slechts
twintig procent van de aanvra
gers een status te bemachtigen.
De ruim 37,000 in Nederland
aanwezige asielzoekers hebben
gedurende de asielprocedure
recht op de zogenaamde Ziekte
kostenregeling Asielzoekers
(ZRA), die een zorgpakket ver
strekt dat vergelijkbaar is aan
dat van het Ziekenfonds. Het
pakket wordt door aanbieder
VGZ een eerste vangnet ge-
noemd. Daarnaast is er ook nog
een regeling, die de Algemene
Wet Bijzondere Ziektekosten
(AWBZ) vervangt en een aanvul
lende voorziening, die een geli
miteerd pakket fysiotherapie
omvat.
Luxe
Artsen vinden het gebodene te
mager. Asielzoekers kunnen
niet altijd rekenen op fysiothera
pie, langdurige psychiatrische
behandeling of meer dan de alle
daagse tandheelkundige hulp.
Anders dan ziekenfonds-verze
kerenden kunnen asielzoekers
zich bovendien niet voor een
paar euro per maand aanvul
lend verzekeren. Volgens de
LHV komen asielzoekers zo
doende zorg tekort, waaronder
psychische zorg.
Fysiotherapeut Han Ruigrok:
„In onze calvinistische cultuur
wordt psychische zorg als luxe
beschouwd, waardoor dus stress
klachten niet door een basispak
ket worden gedekt. Er is echter
meer tussen hemel en aarde dan
de fysieke, medische weten
schap. Is het vlees ontspannen
of gestresst? Die vraag is bij be
handeling óók heel belangrijk."
Vorige week nog kreeg Ruigrok
een asielzoekster met spannings
klachten over de vloer. Een
vrouw uit Kosovo. Ze had pijn
in rug en nek, voelde zich daar
doodongelukkig onder en de Ko-
sovaarse was dus door haar huis
arts naar de praktijk van Ruig
rok doorgestuurd. Daar vertelde
de Kosovaarse over nervositeit,
over opvliegers, over slapeloos
heid en over een uitzichtloos be
staan, zonder ï-echt op werk of
zicht op het einde van de asiel
procedure.
Die sessie betekende direct het
einde van de behandeling, want
de arts had zich niet gereali
seerd dat de vrouw niet verze
kerd was voor fysiotherapie.
„De arts gaat haar nu dan maar
met medicamenten behande
len", weet Ruigrok. „Wat kalme
rende tabletten, wat spieront-
spanners en spul om de angsten
te verminderen. Dat wordt dus
pappen en nathouden, want het
werkt op een gegeven moment
niet meer. Die tabletten leiden
uiteindelijk tot slapeloosheid en
schakelen de emoties uit. Men
sen worden zombies. Dan is het
wachten op nieuwe klachten."
Trauma's
Asielzoekers uit Iran, uit Irak,
uit Kosovo, uit Libanon, uit een
rits Afrikaanse landen - Ruig
rok heeft ze allemaal langs zien
komen en, na één gesprek, weer
wegmoeten sturen. „Die asiel
zoekers die hier komen zijn men
sen met heftige verhalen. Men
sen met oorlogstrauma's, men
sen die mishandeld zijn. Mensen
die moorden zagen. Ze moeten
eigenlijk jarenlang behandeld
worden."
Hij somt de klachten op. Slape
loosheid, spierspanning, afweer-
spanning, depressiviteit, agressi
viteit, nekklachten, rugklach
ten. „Bijna alle patiënten leven
in een isolement. Mogen niet
werken, kunnen zich niet ont
plooien, hebben geen hobbies.
Geen toekomstbeeld, geen inko
men. Daar word je zwaar depres
sief van en misschien, wanneer
je op den duur echt geen uitweg
meer ziet, zelfs suicidaal."
„Het is net een rij dominoste
nen, als je niet ingrijpt flikkert
alles om. Soms zitten die men
sen, wachtend op een status, zes
jaar in de penarie. Jaren zonder
positieve ervaringen. Dus hoe
meer je denkt, hoe rotter je je
voelt. Dan krijg je dus lichame
lijke, emotionele en financiële
problemen. En ja, dan volgen de
relationele problemen vanzelf.
Ondertussen zitten wij, fysiothe
rapeuten en huisarten, in de eer
ste lijn. Wij willen mensen de
juiste zorg bieden en wij willen
al onze wapens daarvoor ook in
zetten. Als dat niet kan is dat
ontzettend vervelend, Walge
lijk."
In Nederland is het Centraal or
gaan Opvang Asielzoekers
(COA) verantwoordelijk voor de
gezondheidszorg van asielaan
vragers. Het COA vindt de kri
tiek op het aangeboden zorgpak
ket onterecht. „Het pakket gaat
gelijk op met dat van het zieken
fonds", zegt woordvoerder Mi
chel Slaager. „Wij willen asiel
zoekers niet anders behandelen
dan anderen. Aan een alleen
staande bijstandsmoeder met
drie kinderen valt niet uit te leg
gen als wij voor asielzoekers
iets speciaals regelen."
Artsen vinden dat asielzoekers
extra kwetsbaar zijn en dus
meer aandacht behoeven. Slaa
ger: „Er zijn wel meer kwetsba
re groepen. Werklozen maken
ook meer gebruik van het ge
zondheidssysteem dan anderen.
Bovendien zijn asielzoekers
vaak mensen in de bloei van
hun leven. Actieve, vaak goed
opgeleide mensen, die welis
waar in een nare situatie hun
land hebben verlaten, maar wel
heel zelfstandig zijn. Ze hebben
zelf de keuze gemaakt om hier
heen te komen. Het gaat hier
niet om apathische mensen.We
foto Cor Vos/GPD
Spanje verandert in razend snel
tempo in een woestijn. Volgens
sommige experts is dat proces onom
keerbaar Als het vernietigende ge
drag van de mens niet wordt gestopt
staat de toekomst van het Iberisch
Schiereiland op het spel, luidt het
somberste doemscenario.
Sanchez-Sanchez klopt met een ha
mer de harde schil van een amandel
kapot en mikt de vrucht in een em
mer. „Zestig eurocent per kilo als de
markt gunstig is", zegt de oude man.
Elke morgen zit hij op zijn krukje
voor zijn huis in de hoofdstraat van
Puebla de Mula. Tot elf uur. dan
wordt het hem te heet.
Amandelbomen zijn nog de enige
'•Tuehtdragers in deze streek die kun
nen overleven zonder kunstmatige
beregening. Maar er zijn er al een he
leboel doodgegaan. „Regen moet er
komen,regen", herhaalt
Sanchez-Sanchez, alsof hij een lita
nie bidt. In maart vielen de laatste
regendruppels, maar échte regen die
net water door de uitgedroogde bed
dingen laat stromen, dat is zeker een
Jaar geleden
Deze nieuwe droogteperiode heeft de
Spanjaarden weer met de neus op de
miten gedrukt. Een derde deel van
bd land loopt ernstig risico woestijn
te worden, zo heeft de Spaanse minis-
anMilieu, Cristina Carbona, on-
- De provincies
Murcia, Alicante en de Canarische
Wanden zijn er het ergst aan toe.
deer dan 90 procent van de bodem
vertoont de eigenschappen van een
woestijn. Ook in de provincies Valen-
ma, Andalusië en een deel van Cata-
omë is deze dramatische ontwikke-
Puebla, het dorp van Sanchez-
Sanchez ligt veertig kilometer weste
lijk van de provinciehoofdstad Mur
cia. Wordt het straks een woestijn
dorp, of op zijn best een oase? Of ver
dwijnt het helemaal van de kaart, zo
als al zoveel dorpen op het verdorde
Spaanse platteland?
Volgens de experts wordt de 'ver
woestijning' veroorzaakt door de kli
maatverandering en het menselijk
handelen. De verandering van het
klimaat heeft tot gevolg dat de tem
peratuur in Spanje tot het eind van
deze eeuw tussen de 5 en 7 graden
stijgt. De hoeveelheid neerslag ver
mindert met 22 procent.
Duurzaamheid
De Spaanse economie die voorname
lijk drijft op het toerisme en de land
en tuinbouw, is teveel gericht op
groei en te weinig op duurzaamheid.
Een toename van de jaarlijkse water
consumptie met 13 procent en het in
tensieve gebruik van de bodem lei
den onherroepelijk tot de vernieti
ging van het natuurlijk evenwicht,
zo hebben talrijke studies al aange
toond. Murcia is daar het beste voor
beeld van. Dicht langs Puebla
stroomt het in beton gegoten irriga
tiekanaal. Over een afstand van 330
kilometer transporteert het water uit
de rivier de Tago naar het dorstige
land van Murcia en Alicante. Sinds
het kostbare vocht in 1979 begon te
stromen ontwikkelde Murcia zich tot
de rendabelste tuinbouwstreek van
Europa; drie, vier oogsten per jaar
dankzij de zon en de intensieve teelt
methodes in plastic kassen.
Maar nu de droogte regeert is de wa
teroorlog tussen Murcia en Castilië
weer in volle hevigheid losgebarsten.
De Murciaanse tuinders willen dat
er veel meer water uit de Tago naar
hun onverzadigbare gronden wordt
gepompt, maar hun collega's in Casti-
lië-La Mancha, de streek van Don
Quichot ten zuiden van Madrid, vin
den dat de liefdadigheid een keer op
houdt. „De Murcianen verrijken zich
aan ons water", klagen ze. Castilië
heeft zelfs helikopters de lucht inge
stuurd om de waterbekkens van de
vijand te bespioneren. Die kwamen
terug met de melding: „Er is daar wa
ter genoeg."
Ook steekt het de Castilianen dat de
Murcianen hun water gebruiken
voor luxe, protserige bouwcom
plexen die overal worden aangelegd,
rondom waterverslindende golfba
nen.
„Projectontwikkelaars zijn nog veel
verwoestender dan boeren", zegt
Juan de Dios van de regionale mi
lieu-organisatie Caralluma (woestijn
cactus). Zijn organisatie heeft ver
schillende klachten ingediend tegen
deze wildgroei die geen regels en wet
ten lijkt te kennen. Overal worden
illegale putten geboord om water uit
de diepere ondergrond te pompen,
maar behalve een boete af en toe
wordt er niets aan gedaan. De univer
siteit van Madrid heeft becijferd dat
in Spanje meer dan een half miljoen
waterputten zijn geslagen, waarvan
een groot deel illegaal.
De huidige droogte op het Iberisch
Schiereiland is niets nieuws. Spanje
kent een lange traditie van meer of
minder ernstige droogteperiodes. De
provincie Murcia werd zelfs 89 keer
getroffen, heeft een regionale histori
cus uitgezocht. De langste periode,
die begon in 864, duurde maar liefst
31 jaar lang. „Het verschil met vroe
ger is alleen dat we nu veel meer wa
ter gebruiken", zegt Juan de Dios.
„Alleen de afgelopen vijf jaar al is
het verbruik met 30 procent toegeno
men. Het evenwicht tussen vraag en
aanbod is volledig verstoord."
De oude aquaducten die je overal in
het Spaanse landschap nog tegen
komt vormen het bewijs dat de voor
vaderen, de Iberiërs, Romeinen, Grie
ken en Moren zich ook al intensief
met de waterhuishouding bezighiel
den. Maar de grondlegger van het
huidige waterbestel is generaal Fran
co geweest die behalve dictator ook
een hobby had in het aanleggen van
stuwmeren, dammen, kanalen en wa
terkrachtcentrales.
Een complex stelsel van 1300 enor
me waterwerken zorgt ervoor dat
bijna geen druppel water nog door
zijn oorspronkelijke loop stroomt.
De regeringen na de dictatuur heb
ben dit beleid voortgezet. Altijd ge
richt op het leveren van meer water.
De huidige socialistische regering Za-
patero begint in te zien dat het be
leid moet veranderen. Er is een forse
streep gehaald door een monsterplan
van de vorige regering om door mid
del van talrijke kanalen en stuwme
ren een groot deel van het water uit
de rivier de Ebro naar droge gebie
den te voeren.
Niet geliefd
Minister van Milieu, Cristina Narbo-
na, maakt zich niet geliefd bij boe
ren, tuinders en projectontwikke
laars in haar streven om alle bestaan
de plannen kritisch tegen het licht te
houden. Maar zij voelt zich gesteund
door de eisen die de Europese Unie
aan Spanje stelt om efficiënter om te
gaan met de beschikbare voorraden.
Ook onafhankelijke deskundigen in
Spanje zelf roepen al jaren dat het
roer helemaal om moet.
Volgens hen heeft Spanje genoeg wa
ter, maar wordt het niet op de goede
manier en op de juiste plaatsen ge
bruikt. Onlangs nog werd bekend
dat 20 procent van het water dat de
leidingen ingaat nooit bij de afne
mers terecht komt vanwege lekkages
in het leidingennet. Volgens eco
noom Pedro Arojo moet er een radi
cale mentaliteitsverandering komen.
„We moeten leren om de schaarste te
verdelen in plaats van de over
vloed", zegt hij. Nieuwe technieken
moeten die mentaliteitsverandering
helpen zoals het winnen van water
uit zee door ontziltingsinstallaties en
nieuwe irrigatiemethodes. Ontzilting
was tot nu toe een dure en energie
verslindende techniek. Maar juist
Spanje loopt in de wereld met deze
techniek voorop. De vijftien grote in
stallaties in aanbouw zijn een stuk
economischer en kunnen een forse
bijdrage leveren aan een nieuwe wa-
terpolitiek.
Henk van den Boom
Spanje kent een lange traditie van droogteperiodes
foto Emilio Morenatti/ANP
