De zeester repareert zichzelf
mms
Met vis leuren was zwaar werk
Kiek aoles zit d'r
helukkig nog an
Nieuwe raadkaart
De PZC sponsort Het
Zeeuwse Landschap. In
'Natuurlijk Zeeland' doen
medewerkers van deze
stichting verslag van wat
er speelt in de Zeeuwse na
tuurgebieden: onverwachte
vondsten en bijzondere ge
dragingen passeren weke
lijks de revue. En natuur
lijk ook de successen en
mislukkingen in het be
heer.
Wie geluk heeft en goed
kijkt, kan mooie din
gen vinden op het strand.
Schelpen bijvoorbeeld zijn
er te kust en te keur. Maar
er kan meer liggen, zoals
haaientanden of zeesterren.
In Zeeland komt de Gewone
Zeester voor in De Grevelin-
gen, de Oosterschelde en de
Noordzee. In de Wester-
schelde alleen in het weste
lijk deel.
Een ienkele keer kiek ik nog
wè es in ouwe fotoboeken.
Ik moe eerlijk zeie da zö'n kort
weerzien mee je verleden best
indruk maekt. Je zie 'oma' wi
trug in de vurm van dat knappe
meisje, wi ao je 't vier vö uut je
sloffen liep en je zit wi ohe in
ohe mee di joen, Wi a 'oma' toen
verliefd op wier. Hin dudelijker
voorbeeld van 't knaohen van de
tand van de tied dan ouwe foto
boeken. Je vraeh je eihen soms
naebie af, of je 't echt heweest
bin op die foto.
Helukkig moe iedereên d'r an
hlove en dat merrek je 't beste
ao je wi es mensen tehen komt,
die ao je jaeren nie hezien eit. 't
Is a eêl wat a ze joe nog herken-
ne. En je vindt het nie zö leuk,
as ze niks bekends mi in je zie.
En noe weet ik wè, dat het 't be-
langriekste is d'ao je nog hoed
hezond bin. Mè toch... As je
kleinkind naebie in een deuke
leit van 't lachen bie 't zien van
opa en oma op een Sparta uut
de jaeren zestig omdat oma d'r
aer zö stom zit en opa zömè een
stropdasse an eit en dat 't liekt
of 'n een pruuke op eit mee een
scheiding d'r in, dan weet je wè
oe laete of 't is, a kieke die twi
mensen nog zö helukkig de we
reld van zö'n veertig jaer helé
in. Dan bin jie oud an 't oren.
Kiek aoles zit d'r helukkig nog
an, mè 't éne deêl is wat ver
kleurd, 't andere naehenoeg ver-
dwene, sommihe dêlen bin
hröter of breêër hore en andere
wi uuthezakt. Kortom, 't mooi
ste is t'r bie de meêste toch af en
de lach van zö'n kind is di des te
meer een bewies van.
Sieraoden
Het draehen van sieraoden is ies
van eeuwen oud. Mee houd en
zilver ebbe vee rieke mensen d'r
eihen aoltied behange. En dien
gen deu je neuze of j'n oren dou-
we is eus nie ies alleên van deze
tied. Het lei wè af, aol dat he-
hlinster, a bluuft het spreek
woord: 'A dreaht dat mens een
gouwe rieng, het bluuf toch nog
een lillijk dieng' een waerheid
as een koe. En of een piercing
deu je lippen, wideu je alleên
nog mê slissend kan praote, ie
mand echt mooier maekt, bluuf
vö mien eêl duuster.
Je kan je hezicht ook mee van
aoles beschildere of plamure, a
moe je zö ies ook niet overdrie-
ve. En ao je het echt nie mi an
kan zieë, bin d'r ook nog dok
ters, die a stikken van je neuze,
j'n oren, je bosten of je billen
weg kunne aele, of d'r bie doe.
De reclame laet ons ook nog vee
belovende en weinig gevende
zalfjes en olietjes zie. Mè een eêl
modern middel om de tand van
de tied een bitje tehen t'ouwen,
is de tatoe! En di wou 'k het noe
nog es mee julder over ebbe.
Vroeher weare 't alleên stoere
manspersonen, die op d'r aere-
men aolerlei schilderwerrek an
liete brienge. En nie alleê di, mè
dat zag je pas as ze nie vee hoed
an aode. De tatoe was vö sterke
mannen, de neptatoes vö huus.
Die kreeg en krieg je bie chips
of kauwhom.
Tehenwoordig is 't overheslohe
nè de wouwen. Die werreke, zö
as op zövee hebieden, vee heraf-
fineerder. Kleine fihuurtjes op
d'r enkel, d'r schouwer of d'r
buuk. Je kan 't pas hoed zie op
strange, wan opvalle doet het.
Zoude ze aol beseffe, da ze mee
die vlinder op d'r beên en die
slange op d'r rik ook 't be-
jaerd'uus in moete?
Vieheblad
Ik zag van de zeumer op strange
een meid mee een hroöt, zwart
vieheblad op d'r kont. Vee te
hroöt vö mooi. Kiek mensen, en
dan hae mien fantasie drek aan
't werrek, di kan 'k niks an doe.
Ik dienke dan, dat het bie die
meid 'overheschilderd' is. Dat er
eest een arte inhebrand is mee
de letters: for eber John. En dat
het uuthehaen is meè John en da
Philip noe nie iedere keer over
z'n voorhanger wil vrieve. Zö'n
hroöt vieheblad is dan een uut-
komst!
Ik bluuve zö'n tatoe een hevaer-
lijk sieraod vinde, wan je kan
toch nie overal vieheblaeren lae
te anbrienge. Neem noe dat
vrouwtje van een paer strand-
kotjes verder bie mien op stran
ge.
Vorig jaer waere d'r twi hrappi-
ge dolfijntjes rond d'r naevel te
zien. Die keke verleidelijk de we
reld in. 't Was echt een lust vö
j'n ohen, wan ze zag t'r verder
ook eêl hoed uut. Eihelijk waere
die dolfijntjes hlad nie nódig,
mè hoed, het ao wat!
Ik ao ze eêl de winter nie hezie,
mè vorige weke waere me wi ao-
lebei op strange. En of de dol
fijntjes d'r mee te maeken aode,
weet ik nie, mè zelfs mien man-
neohen zaehe a drek, da ze a
'verscheiene maenden onderwe-
he' was.
Ze wou toch d'r bikini nog anou-
we, zag ik, wan iedereên mocht
't wete, da ze moeder wier. En
de hröze anstaende vaoder
vond, da ze in deze positie nog
fotogeniek henoeg was...
Di stapte ze, mee d'r buuk nè vo
ren, nè de zeê toe. Ik kon 't nie
laete om ze toch wat beter te be-
kieken. En jawel net wat a 'k
docht. Mee 't dikker oren van
d'r buuk waere de dolfijntjes
twi hröte walvissen hore, die be
schermend rond het onhebore
kind zwomme.
Toen docht ik wi an mien foto
boeken. As die noe es laeter mee
d'r naeheslacht in fotoboeken
kiekt (a die d'r dan nog bin
dan dienk'ik dat er ook nog wè
es helache za ore. En da ze dan
wè es wille wete oe of 't er voor-
staet mee die dieren op d'r
buuk. Of zoude't ook vieheblae
ren hore weze...?
Frans van der Heijde
dinsdag 5 juli 2005 25
De zeester behoort tot de familie van de stekelhuidigen. foto Marco Faasse
zichtbaar. Tussen de wieren zit
ten vaak krabben. Noordzee
krabben en Strandkrabben.
Soms tref je opeens een zeester
aan, de Gewone Zeester. Meest
al een, maar een enkele keer
vind je heel veel zeesterren tege
lijk, zoals een paar jaar geleden
op het strand bij Groede. Hon
derden, op een golfbreker tus
sen het wier. Met de juiste aflan
dige wind en de zeestroming
over de goede laag in de bodem
van de zee spoelen ze aan.
De Gewone Zeesterren komen
voor in de Atlantische Oceaan,
Het Kanaal, de Noordzee, de
Westelijke Oostzee en de Middel
landse Zee. In Zeeland zijn ze te
vinden in De Grevelingen, de
Oosterschelde en de Noordzee.
In de Westerschelde alleen in
het westelijk deel.
Skelet
De Latijnse naam voor de Gewo
ne Zeester is Asterius Rubens,
wat zoveel betekent als rode
ster. Zeesterren behoren tot de
familie van de stekelhuidigen.
De leden van deze familie heb
ben een onderhuids skelet dat is
opgebouwd uit talrijke kalk-
plaatjes. Sommige van deze
kalkplaatjes dragen de stekels.
De buisvoetjes zijn gevuld met
vloeistof en verbonden met een
inwendig watervaatstelsel. Dat
werkt als een soort hydraulisch
systeem. De voetjes kunnen
enorm veel kracht zetten en de
schelp van bijvoorbeeld een mos
sel opentrekken.
Een Gewone Zeester heeft
meestal een doorsnee van vijf
tot vijftien centimeter, met uit
schieters naar meer dan veertig
centimeter, en heeft vijf armen.
In elk van de vijf armen zit een
gelijke set organen. Als een zees
ter een van zijn armen kwijt
raakt, repareert hij zichzelf als
het ware. De arm groeit op
nieuw aan en de zeester is weer
als nieuw. Hierin zijn de zeester
ren, ten opzichte van de andere
leden van de familie stekelhuidi
gen, uniek.
Aan het onderlichaam bevinden
zich per arm vier rijen voetjes
met zuignapjes. Die gebruikt hij
volop. De zeester houdt zich
hiermee vast op de bodem en
kan zich er mee voortbewegen.
Daarnaast gebruikt hij de zuig
nappen bij het vergaren van
voedsel.
De kleur van Gewone Zeester
ren varieert van lichtbruin naar
roze tot paars. De onderkant is
meestal crèmekleurig. Ze heb
ben kleine witte stekels. De zee
sterren leven op de zandbodem
en op steenachtige bodems. De
jonge zeesterretjes leven van zee
pokken en gaan later op jacht
naar weekdieren. De mossel is
hun voornaamste voedsel, maar
ze eten ook slakken, kleine
zee-egels, heremietkreeften en
krabben.
De zeester gaat op de schelp van
zijn prooi zitten en dan begint
een strijd die enkele uren kan
duren. Met zijn zuignapjes pro
beert de zeester de kleppen
open te trekken, maar de mossel
probeert uit alle macht zijn
schelp gesloten te houden. Dit
gaat net zolang door tot het
weekdier moe wordt en de strijd
op moet geven. Dan laat de zees
ter zijn maag, tussen de schalen
door, in de schelp zakken. De
prooi wordt met spijsverterings
sappen bedekt, zacht gemaakt
en verdwijnt direct in de zeester-
renmaag.
Joke Sanderse
Het strand biedt een grote
variëteit aan schelpen: Oes
ter- en mosselschelpen, krukels
(alikruiken), muiltjes, tafelmes
heften, gewone boormossels en
gewone strandschelpen. Maar er
liggen ook dode kwallen, stuk
ken van krabben, een rugschild
van een inktvis en verlaten huis
jes van wulken. Voor de meeu
wen is er genoeg om hun kostje
bij elkaar te scharrelen.
Op sommige stranden zijn bij
zondere dingen te vinden.
Haaientanden bijvoorbeeld.
Geen parelwitte tanden, maar
zwarte fossiele haaientanden.
Fossiele haaientanden zijn te
vinden langs de Zeeuws Vlaam
se kust, van Cadzand tot Groe
de. Ook bij de Kaloot op Zuid-
Beveland worden regelmatig fos
siele resten gevonden, waaron
der haaientanden.
Deze tanden zijn ongeveer zes
miljoen jaar oud. Haaien heb
ben nogal wat tanden. Mensen
wisselen één keer en daar moe
ten ze het de rest van hun leven
mee doen. Bij haaien is dat een
heel ander verhaal. Die hebben
enkele rijen reserve tanden
staan. Sommige haaien hebben
zelfs drie of vier rijen. Ze verslij
ten dan ook een paar duizend
tanden tijdens hun haaienleven.
Een haaientand gaat twee we
ken mee en wordt dan vervan
gen door een tand uit de rij er
achter. Die schuift gewoon een
plaats naar voren.
In de ondiepe plassen op het
strand zijn kleine garnaaltjes te
zien. Ze zwermden razendsnel
•en-zijn bijna doorzichtig en on
Haaientanden zijn ondermeer langs de kust van Zeeuws-Vlaanderen te vinden. foto Peter Nicolai
De raadkaart van vorige
week leek wel op een schil
derijtje, maar het was toch echt
een ingekleurde foto uit 1903. J.
Joosse uit Grijpskerke is een
van de (vele) inzenders die de
juiste oplossing aandraagt. „Het
Arnekanaal bij Arnemuiden. Op
't oat, ofwel het havenhoofd. De
foto is van van na 1873, toen is
het kanaal geopend in verband
met de aanleg van de spoorweg
over het Sloe."
Te zien is de kade waar visleur-
sters de viskorven schuren, al
dus Joosse. „Aan de kade wordt
een turfschip gelost. Het lijkt
met een giek of voorloper van
een kraan te gebeuren. De tur
ven werden geteld door de ge
meentebode. Die moest dus op
zijn tellen passen. Op de achter
grond de scheepswerf van Meer
man, die pas voor één euro is ver
kocht aan de gemeente Middel
burg."
Volgens T. Poortvliet uit Kle-
verskerke is de vrouw in kleder
dracht bij het water Jaon
Schroevers. „Zij werkte bij een
visvrouw, Jaon Grootjans-Mar-
teijn en had oppas over drie kin
deren van haar voor een kwartje
per week. Links op de foto staan
vier huisjes, bewoond door Gil
de (voddenkoopman), H. Boone
(schoenmaker), oom en tante J.
Bliek (schilder) en twee onge
de achtergrond bij scheepswerf
Meerman. „Deze zogenaamde
kaapstander werd gebruikt voor
het uit het water trekken, hetzij
door mankracht of paarden
kracht, van een schip op de slee
helling. Bijna twee eeuwen lang
zijn er op de werf hoogaarzen ge
bouwd voor de vissers in de wij
de omtrek. De hoogaarzen van
Meerman waren beroemd om
hun goede vorm en snelle
vaart."
De vissersvrouwen die poseren
voor de fotograaf moesten hard
werken voor weinig geld, meldt
C. F. Stevense uit Middelburg.
„Ze moesten met hun juk en
manden eerst met het overzet
veer van veerman La Soe naar
de overkant van de Arne, kosten
twee cent, en dan dwars door de
weilanden en akkers over zeven
bruggetjes naar de stad. Iedere
leurster had haar eigen wijk in
de stad, dus geen concurrentie.
Armoe was troef, op de vissers
schepen stond niet voor niets
ARM."
Rinus Antonisse
De winnaars van de waardebon
nen zijn:
J. Janse, Nieuw- en Sint-Joos-
land, K. van de Gruiter, Arne
muiden en J. de Reiger, Arne
muiden.
een juk op hun schouders ven
ten in Goes, Middelburg Vlis-
singen en soms tot in Brabant."
W. Goedhart uit Arnemuiden
schrijft dat de oudere man (in
streekdracht) op de foto Bentje
de Quellerij heette. J. J. Bliek
uit Goes speelde in zijn jonge ja
ren veel op de kaai. „Mijn groot
ouders woonden in het hoekhuis
op de Zuidwal. Dit huis is afge
broken en op de hoek is nu de fri-
teszaak de Krab. Vroeger, maar
later dan op de foto, was er op
de kaai nog een weegbrug voor
de wagens met suikerbieten die
in schepen aan de loswal wer
den geladen."
C. P. Fase uit Sint-Annaland at
tendeert op de kromme mast, op
trouwde dames (Stiene en Line).
Hoe ik dit allemaal weet? Jaon
Schroevers trouwde en werd me
vrouw Krijger-Schroevers. Zij
is later mijn schoonmoeder ge
worden."
H. M. de Troije uit Arnemuiden
wijst erop dat het deel van de ka
de waar de mensen staan, aange
duid werd als de zaete (nu Mo
lendijk). Op de site van de histo
rische vereniging Arnemuiden
(www.arnehistorie.com) staat
de foto onder de naam 'kade
met turfschip in 1903.' W. P.
Woittiez-Zegwerd vestigt de
aandacht op de geblokte visman
den op de foto, typerend voor Ar
nemuiden. „De vrouwen gingen
met twee van deze manden aan
Uit de collectie van Hans Lindenbergh op
nieuw een ingekleurde foto.
De vraag is: om welke buurtschap gaat het?
Nadere bijzonderheden over de situatie toen en
nu zijn van harte welkom.
Oplossingen kunnen tot en met uiterlijk zaterdag
9 juli worden gestuurd naar:
Redactie PZC Buitengebied, postbus 30, 4460 AA
Goes; fax 0113-315669; e-mail redactie@pzc.nl.
Onder inzenders van goede oplossingen worden
drie waardebonnen verdeeld.
