Vreemde kostgangers alom
Het hertenbaasje heeft zich in de nesten gewerkt
Schijngestalte
25
r
ONDERWEG
^4'
dinsdag 28 juni 2005
Voordat er tv was, radio,
en kranten en tijd
schriften mondjesmaat wer
den verspreid, ging het er
heel anders aan toe in de
Zeeuwse samenleving. Ze
ker op het platteland. Als je
het staartje van die tijd
hebt meegemaakt, begrijp
je de verhalen van vroeger
nog wel, zij het met moeite.
De wereld in Zeeland was
vroeger zo klein - men leef
de van dorp tot dorp. Een
dag naar Middelburg, Ter-
neuzen of Zierikzee was al
een belevenis.
erfgoed
Wat moet je in 2005 met het
verhaal van een man die
ging spoken, honderd jaar gele
den? Als het donker was gewor
den wachtte de man op publiek
in het stille weggetje waar hij
woonde. Kwam er een fiets of
een wandelend paartje voorbij,
dan schoot hij tevoorschijn on
der luid gejammer en oehoe-ge
roep, slechts gekleed in een
lang, wit, hemdachtig gewaad.
Als zijn publiek hevig geschrok
ken terugdeinsde en wegvlucht
te, had de man z'n gerief, en
ging tevreden slapen. Hele dor
pen in de Zak van Zuid Beve
land praatten er ondertussen al
maanden over maar de man was
nooit te betrappen. Tot hij eens
een vrijend paartje op de beken
de manier besloop en het meisje
gillend de benen nam. De vrijer,
een stevige vent, heftig gefrus
treerd in wat een beste vrijpar
tij leek te worden, ontstak in
grote woede en ging het spook
achterna. De oude man werd bij
zijn hemdslippen gepakt en
kreeg een zeer stevig pak ram
mel. Jantje de Vlieger meldde
zich de volgende morgen bij de
dokter met ernstige kwetsuren.
Hij is een beetje mank gebleven,
maar heeft nooit meer gespookt.
Toch, vaak als ik over de Brille-
tjesdijk loop ten Zuiden van Nis-
se, moet ik ook altijd even den
ken aan het scharrelaartje Jan.
En als ik het restant van z'n
hoefje bezie, bedenk ik dat het
raar kan lopen. Z'n spulletje is
nu een stiltecentrum waar dolge
draaide managers uit de Rand
stad zich een weekje kunnen ont-
stressen in de rust van het land
schap in de Zak.
Bijnamen
Het dorp was voor velen dé sa
menleving. Want verder dan het
dorp kwamen de mensen nauwe-
Barendje Boonman, circa 1910, een typisch streekfiguur in de Zak van Zuid-Beveland.
lijks. Een kleine wereld waarin
iedereen gewogen en benoemd
werd. Met een bijnaam natuur
lijk. Want die had bijna ieder
een: Jan Vel (verkocht huiden
van konijnen, hazen), Jan Zwir-
te (verbastering van naam), Piet
je Modder (was vuil), Freek
Fiets (rijwielhersteller), d'n
Ingst (hengst - een man die van
geen vrouw kon afblijven), 't Ru-
gesoort( (ragebol, vrouw met
woest uitstaand haar). Bram
van Boven (vrome ouderling die
altijd over de hemel sprak),
Bram Buzze (schilder die met
verf bussen sjouwde), Fluwêêl
(man met femelig stemgeluid), 't
Kalf - onbekend waarvoor de
aanduiding was, maar die hele
familie werd kalf genoemd: het
ouwe kalf, het jonge kalf het
kalfje. Een heel merkwaardige
bijnaam vond ik in de grens
streek zo tussen St. Kruis en St.
Margriete. Daar had vroeger
een vrouw de bijnaam het Kas
teel, en haar dochter heette la
ter: het klein Kasteeltje. Beiden
namen het met de zeden niet zo
nauw en ontvingen vaak man
nenbezoek. Maar waarom zou je
die vrouwen dan met de naam
'Kasteel' aanduiden? Toen las ik
een essay over Guido Gezelle
(dichter en pastoor), die zich
ook met het dialect van het plat
teland rond Brugge had bezigge-
houden en daarover gepubli-
ceerd had. Als voorbeeld van
een van z'n ontdekkingen wordt
gegeven: kasteel - plat voor
vrouwelijk geslachtsorgaan in
dorpen rond Brugge in 1900 en
vroeger. D'r werd niet uitgelegd
waarom men ooit tot die wel
zeer merkwaardige benaming
was gekomen.
Lariekoek
In een beschrijving van het oude
's-Heer Arendskerke op Zuid Be
veland vond ik de lotgevallen
vermeld van Jan Zwirte
(Zweedijk), een boerenman in
een vettig pak, met een onduide
lijk beroep, die op hoogtijdagen
niet een 'libesje' naar het een-
tram van het dorp ging. Een li-
besje was een tafel, beladen met
een soort kruidkoek. Die kon je
kopen, maar bijna iedereen pro
beerde die te winnen. Dat kon
via het 'koek-kappen'. Er werd
een lang stuk koek op een hak
blok gelegd, naast de tafel (een
hakblok zoals voor de slacht
werd gebruikt). Die kruidkoek
heette in de volksmond 'larie
koek'. Twee mannen of vrouwen
moesten dan om beurten probe
ren de koek in tweeën te hak-
ken.Blijkbaar was die koek zo
taai als touw, want meestal
kwam er alleen maar een kerf
in, niet meer. Het hakken werd
extra moeilijk gemaakt omdat
men meestal slingerbijlen ge
bruikte - een bijltje dat aan een
ijzeren knop kon draaien aan
het eind van een steel.
Naaier
Een klassieke combinatie van
beroepen op de meeste Zeeuwse
dorpen was ook het trio: kleer
maker, barbier en caféhouder
(bierhuishouder heette het laat
ste vroeger in officiële stukken).
Piet of Koos of Kees de Naaier
vond je overal wel terug. Zit
tend op z'n tafel verstelde hij
kleren, maakte bombazijnen on-
verslijtbare boerenbroeken,
maakte van oude jurken kinder
jurkjes of van een grote jas een
kleintje. Op zaterdag schoor hij
de mannen van het dorp met een
groot vlijmscherp scheermes.
Daar had hij een speciaal aan
zetstaal voor. Eén keer in de
week - voor de zondag - moest
je geschoren worden. Zaterdag
middag - en/of - avond trokken
veel mannen naar 'de naaier'.
Eerst een paar borrels drinken
tijdens het wachten, het nieuws
van het hele dorp bespreken en
roken tot de gelagkamer annex
scheerwinkel blauwgrijs zag
van de rook. Tenslotte de baard
van een week lang of meer zien
verdwijnen onder een schui
mend sop, en min of meer behen
dig door Piet de naaier laten af
scheren. Een paar bloedende
wondjes kreeg je als souvenir
mee. Dat stipte de barbier met
een stukje aluin aan - dat 'snerk
te' nogal.
De naaier/barbier/herbergier
knipte doorgaans in de week
ook de haren van de jeugd, de
mannen, en als het moest ook
van de vrouwen. Ik herinner mij
dat niet als een onverdeeld ge
noegen, zeker niet als ik logeer
de bij mijn familie op een ander
dorp. Daar was ook zo'n man
met drie beroepen. Knippen kon
hij in ieder geval niet. Hij ragde
over je hoofd heen met een soort
knipmachientje dat met de hand
bediend werd. Dat knipte niet
zozeer - het snokte (rukte) voor
al de haren met bosjes uit je
hoofd. Om te bevorderen dat je
stil zou zitten tijdens de marte
ling, drukte de man z'n dikke
buik stevig tegen je hoofd aan.
Je hoorde de meest ongewenste
geluiden uit des mans buik op
borrelen. Zelfs zestig jaar latei-
kan ik me het gerommel van de
barbier-buik nog al te levendig
herinneren.
Gerard Smallegange
De familie Zwaan aan de Kerkweg 14
in Wemeldinge stelt zaterdag 2 en
zondag 3 juli haar tuin open voor belang
stellenden. Op hun 't Hof Overwellingen
bloeien rozen tegen muren, pergola's en
in het rosarium; er is een kruidentuin en
een aantal vaste plantenborders, waaron
der een hosta- en geraniumborder; er
zijn twee terrassen met kuipplanten; er
staan bijzondere bomen en heesters en er
zijn twee vijvers. Beide dagen geopend
van 13.00 tot 17.00 uur. Toegang €4,-.
IVN Vereniging voor
Natuur- en milieue
ducatie houdt maan
dag 4 juli een excur
sie door het Nollebos
en langs de duinen en
zeedijk bij Vlissin-
gen. De wandeling on
der leiding van een gids begint om 19.30
uur op de boulevard bij het begin van de
Nolledijk, schuin tegenover het Woold-
huis. Deelname kost €1,20 voor volwasse-
nen en kinderen vanaf
12 jaar en €0,50 voor
kinderen tot en met 12
jaar. Meer informatie
via: 0118-470187.
Stichting Het Zeeuw
se Landschap (HZL)
houdt dinsdag 5 juli een avondexcursie
in natuurgebied Oranjezon bij Vrouwen
polder. Het voormalig waterwingebied
heeft een gevarieerd duinlandschap. De
wandelpaden slingeren door de duinen,
duingraslanden, struwelen en loof -en
naaldbos. De excursie begint om 19.15
uur bij de entree van het gebied aan de
Kon. Emmaweg 22, de weg tussen Vrou
wenpolder en Oostkapelle. Parkeren kan
aan het begin van de doodlopende zij
weg, tegenover Uitspanning Oranjezon
en naast camping Oranjezon. Deelname
kost €2,- voor volwassenen en €1,- voor
kinderen tot 16 jaar. Donateurs van HZL
mogen gratis mee.
Zeeuwse reportage
Zeeuwse reportage: Aktueel is de branding,
en natuurlijk het bazalt,
en geen teken van leven geeft de passerende voetstap.
Het zand heeft veel mensenkennis opgedaan,
en 30.000 jaar herinneringen vastgelegd:
geen lamp die deze wiskunde wil lezen.
Ornithologisch of lyrisch klapwiekt de mens voorbij,
schijngeschalte v.d. maan uit zijn agenda;
hem gaat geen licht op.
Hans Verhagen
Is een Zeeuwse reportage een
reportage over Zeeland of een
reportage op z'n Zeeuws of een
reportage van een Zeeuw, in dit
geval van de in Vlissingen gebo
ren dichter Hans Verhagen? De
ze vragen lijken me een geschik
te inleiding tot deze Zeeuwse re
portage.
De 'Zeeuwse Reportage' is geen
gewone reportage in de zin van
een verslag van waargenomen
gebeurtenissen en toestanden
door pers, radio of televisie. Het
verslag is een gedicht of althans
het pretendeert het te zijn, want
het is opgenomen in de dicht
bundel 'Rozen en Motoren'
(1964) van Hans Verhagen. Het
gedicht maakt geen gebruik van
de geijkte stijlmiddelen als vast
metrum, rijm, beeldspraak, vas
te strofe en andere. Wel is er een
indeling in drieën. Er zijn drie
drieregelige strofen, je zou ze
terzinen kunnen noemen, maar
ze zijn qua regellengte willekeu
rig en als zodanig missen ze de
vastheid en regelmaat van bij
voorbeeld de terzinen van Dan
te's Divina Comedia. Wel vindt
de terzine daar haar oorsprong
en hoe vrij ook toegepast, mo
dern is de vorm dus allesbehal
ve.
De driedeling van 'Zeeuwse Re
portage' geeft een duidelijke ge
leding aan de inhoud. De taal is
kaal, dit wil zeggen het is infor
matietaai, zakelijk en feitelijk,
zonder omhaal en versiering. De
dichter lijkt hier op een journa
list, die opsomt en de feiten or
dent. Toch is de dichter hier
meer dan een journalist die zijn
feiten op een rijtje zet.
Hij begint heel ongewoon, om
de titel van het gedicht aan het
begin van de eerste regel te her
halen. Hij wil kennelijk bena
drukken dat hij wel degelijk een
reportage brengt en wel een
Zeeuwse. Dus over Zeeland.
Dan brandt hij los met zijn ver
slag van de actualiteit. 'Aktueel
is de branding en natuurlijk het
bazalt.' Het woordje 'natuurlijk'
brengt de lezer aan het twijfelen
aan de ernst van de reporter.
Neemt hij de lezer in de maling,
neemt hij zijn eigen informatie
niet serieus? Is het de ironie van
een reporter die een beetje de
spot drijft met de clichématige
kant van zijn beroep en de voor
de hand liggende onderwerpen
van zijn verslag? Van een
'Zeeuwse Reportage' verwacht
je ander nieuws dan dat de bran
ding en het bazalt actueel zijn.
Maar vergeet niet dat die actua
liteit in een gedicht staat. Wees
op je hoede, lezer, want dichtere
'liegen de waarheid'. Misschien
is voor hen de actualiteit juist
het tegenovergestelde van wat
wij gewoonlijk voor actueel hou
den. Vanuit dichterlijk oogpunt
zijn de branding en het bazalt
kenmerken bij uitstek van Zee
land, het zijn blijvende kenmer
ken en als zodanig altijd actu
eel. In deze zienswijze past dan
ook helemaal dat de passerende
voetstap niet actueel is. Die is
vluchtig, voorbijgaand en ver
gankelijk. Het blijvende alleen
is van een onvergankelijke actu
aliteit. Dat is de eerste paradox
die de dichter ons voorschotelt,
eenvoudig opgediend in de ge-
braikstaal van de reportage.
De tweede strofe sluit naadloos
aan bij de eerste, al lijkt dat niet
direct zo. Ook het zand is een
symbool van het blijvende, dus
actuele. Het zand heeft in de
loop van het 30.000-jarig be
staan van mensenlijk leven veel
herinneringen opgeslagen en
vastgelegd. Die werkelijkheid
als het ware geabstraheerd en
compact samengedrongen tot
een formule als in de wiskunde,
is met geen lamp te lezen. Het
licht van de mens is niet in staat
die werkelijkheid te lezen, dus
met zijn verstand kan hij de zin
ervan niet verstaan.
Ik vraag me bij het lezen van
branding en bazalt af of Hans
Verhagen het bekende gedicht
van zijn streekgenoot, de in Mid
delburg geboren dichter P.C.
Boutens gekend heeft. Dat luidt:
'Hoe over het bx-andend blind ba
zalt voert mij de weg naar Let
he? O alles te vergeten eer de
avond valt!Waar Boutens een
klaaglied zingt over de zwaarte
van het vergankelijke bestaan,
constateert Hans Verhagen dat
de mens een raadselachtig feno
meen is dat niet in staat is zijn
vergankelijk bestaan te begrij
pen. De mens is niet actueel
maar de aarde (branding, ba
zalt, zand) die voortbestaat, is
van een blijvende actualiteit.
Lyrisch
In de derde strofe volgt de con
clusie. De mens lijkt op een vo
gel die zich luid en kortstondig
laat horen. Hij klapwiekt, dit
wil zeggen: hij maakt even een
driftig en heftig geluid in een po
ging tot vliegen. Of hij probeert
er iets lyi*isch van te maken (zo
als de dichter doet) maar de ho
ge vlucht blijft hem ontzegd. De
mens is niet meer dan een schijn
gestalte van de maan. In zijn le
vensgang bevindt hij zich in het
eerste kwartier of het laatste.
Zelfs deze schijngestalte is hij
niet, hij is niet meer dan een te
kentje ei'van in een agenda. En
agenda betekent dat wat gedaan
moet wox'den. De voorbijgaande
actualiteit van alledag. Hij is
een schijngestalte, een ongrijp
baar wezen. Voor de mens is er
geen licht om zijn wezen te ver
klaren. Uit de kaalslag van de
taal in dit gedicht blijft één feit
recht overeind staan: de mens
kent zichzelf niet. Van 30.000
jaar homo sapiens zijn heeft hij
niets geleerd.
Stamt deze mensvisie uit een
ver calvinistisch erfgoed? Bij
bels gegrond is deze visie zeker.
Hans Verhagen is een Zeeuw,
hij moet bekend zijn met 'Het
Boek, genaamd Prediker': 'Het
ene geslacht komt, het andei*e
geslacht gaat, alleen de aarde
blijft.'
Is dit een moderne reportage?
Het heeft er de schijn van. Ik
zou het de schijngestalte van
een modern gedicht kunnen noe
men. Om bij de bijbel te blijven:
'Oude wijn in nieuwe zakken'.
Lou Vleugelhof
KINDERBOERDERIJ
De kinderboerderij aan
de Evertsenlaan in Ter-
neuzen is een drukbe
zochte plek. Even brood
brengen voor de dieren,
even eruit met de kinde
ren, even een ommetje
maken. Verstandelijk ge
handicapten van de
stichting Tragel verzor
gen de dieren en onder
houden de stallen. In de
ze rubriek wordt weke
lijks bericht over het wel
en wee op de Terneuzen-
se kinderboerderij.
Ook op de kinderboerderij is
het op warme dagen zuch
ten geblazen. Gas terug, alles
op het gemak en vooral niets
doen wat ook wel later kan. Ac
tiviteitenbegeleidsters Andrea
en Angelique namen een groot
deel van de Tragel-cliënten een
dag mee naar de nabijgelegen
Otheense kreek, om daar wat
verkoeling te zoeken.
„Prachtig hoe ze daar naar toe
gingen", vertelt kantinebeheers
ter Lia. „Ik had twee bood
schappentassen met drinken en
eten gevuld, maar die waren te
zwaar om te tillen. Toen hebben
ze maar een .ezel meegenomen
om de boel te sjouwen."
Toch zijn er ook bij tropische
temperaturen zaken die niet
kunnen blijven liggen. De nuk
ken van een dier kunnen nu een
maal op de meest ongelukkige
momenten om actie vragen. En
dat is 't nou net, dat is in dit ge
val heel erg lastig. Het herten
baasje heeft zichzelf twee we
ken geleden behoorlijk in de
nesten gewerkt, maar laat zich
niet graag behandelen. Eigen
lijk lijkt hij wel een beetje op
Bulletje, de bij de kleintjes uit
de jaren negentig ongetwijfeld
nog bekende stier die bij Henny
Huismans Mini Playbackshow
als jurylid loeide. Die had name
lijk ook allerlei rótzooi aan zijn
horens hangen. Goed, alle gek
heid op een stokje, het hert zit
er maar mooi mee. „Hij zat met
zijn gewei vast in het schrik
draad. Op een gegeven moment
heeft hij zich losgetrokken,
maar het lint is aan zijn gewei
blijven hangen", vertelt Angeli
que.
„Het draad is helemaal rond
zijn gewei gewikkeld. We heb
ben daar al veel telefoontjes en
opmerkingen van passanten
over gehad. Er is zelfs drie keer
naar de politie gebeld. Maar we
kunnen eigenlijk niets doen. Dit
hert laat zich niet benaderen."
Het hert is met zijn gewei vast komen te zitten in het schrikdraad.
Hij heeft zich losgetrokken, maar het lint is aan zijn gewei blijven
hangen. foto Peter Nicolai
Het schrikdraad langs het hek
werk weghalen is geen optie,
omdat de herten het gaas an
ders kapot schuren. Telkens
nieuw gaas spannen is een te
kostbaar grapje voor de kinder
boerderij. Verdoven is wel een
mogelijkheid, maar dat zou wei
eens trauma's tot gevolg kun
nen hebben, weet Angelique.
Dus moet het dier zijn veertien
vrouwtjes nu maar met zijn ver
sierde gewei imponeren. Dat
gaat soms wat ongelukkig, om
dat hij op het draad stapt. Ange
lique: „Toch willen we hem
vooralsnog zo laten lopen, maar
als het toch nog voor veel pro
blemen zorgt, halen we er een
specialist bij. Die komt sowieso
elk najaar, om de nieuwe man
netjes te schieten. Nee, niet af
schieten hoor! Ze krijgen een
verdovend schot. Er mag echt
maar één mannetje in de kudde
zijn, anders wordt het bonje.
Dat schieten is echt een specia
lisme. Hij doet dat altijd vanuit
een terreinwagen. Die dieren
vliegen natuurlijk alle kanten
op, maar hij probeert ze tot op
een paar meter te naderen. Als
hij zeker weet dat-ie niet kan
missen, schiet hij. Misschieten
is vooral niet de bedoeling,
want die pijltjes zijn ontzettend
duur."
Ook André, clusterhoofd dagbe
steding van Tragel werd in het
weekend twee keer door bezorg
de passanten gebeld. „Is hele
maal niet erg, het is toch een te
ken dat hier een stukje sociale
controle is. Ik ben alleen maar
blij dat er alert op dit soort din
gen wordt gereageerd."
De herten zijn eigenlijk maar
een groep apart op de boerderij.
Een grote weide is hun domein,
aaien en knuffelen vinden ze
maar niets en alleen voor brood
of groenvoer komen ze richting
de afrastering. En echt grip op
de hertenpopulatie hebben de
beheerders ook al niet. André:
„We kunnen niet controleren
welk dier wel of niet gedekt is.
Dus blijft het elk jaar weer een
verrassing hoeveej kleintjes er
op komst zijn." Lia denkt zo het
hare van de herten: „Ze zijn
mooi om te zien, het is leuk om
ze brood te geven, maar liefde
heb je er niet van."
Raymond de Frel
