Voor Oranje was
Veere een pion
Activiteiten van
maand tot maand
Maximiliaans beker
zaterdag 4 juni 2005 Wj
Drinkt de koningin vrijdag
middag op het Veerse bor
des uit de beker van Maximili
aan of niet? Veere wil een tradi
tie in ere houden en vraagt de
majesteit een dronk uit te bren
gen op de stad. Daarvoor staat
de glanzend gepoetste bokaal,
gevuld met gekoelde Chablis,
klaar. Als de koningin een slok
je neemt, komt dat zonder meer
in de Veerse geschiedenisboe
ken. Tot nu toe gebeurde het
drinken uit de erebeker in beslo
tenheid.
Maximiliaan van Bourgondië
schonk de verguld zilveren be
ker op 2 februari 1551 aan de
stad Veere. De traditie wil dat
de bokaal - waar anderhalve li
ter in kan - 'ad fundum' geleegd
zou moeten worden. Dat zorgt
bij het bezoek van koningin
Juliana in 1950 voor grote hilari
teit. Als burgemeester Den
Beer-Poortugael de majesteit
verzoekt een eredronk uit te
brengen, vraagt zij: „Toch niet
ad fundum burgemeester?" 1
Waarop Den Beer antwoordt I
„Majesteit dat zou niet ongepi
mitteerd zijn, maar u moet noa
verder reizen."
In zijn memoires schrijft de ba
gemeester dat prins Bernhard
zich bezorgd toont over wate
met het restant van de wijn ga
gebeuren. Met goedvinden vai
de prins drinken de burgemee
ter en de raadsleden de bokaal
leeg.
Als koningin Beatrix een teugji
uit de beker neemt, is dat niet
voor het eerst. Op 30 april 198;
dronk zij al uit de kostbare
kelk, die normaal achter slots
grendel wordt bewaard. Prins
Willem-Alexander, die straks
de titel van zijn moeder erft,
heeft in 1996 al kunnen oefene
Bij de viering van 700 jaar
Veere mocht hij de beker aan
zijn mond zetten. Hij had er
twee handen voor nodig om zei
der knoeien te kunnen drinket]
Selma Osnu
Juliana bekijkt de beker van Maximiliaan van Bourgondië. NaJ
haar burgemeester Den Beer-Poortugael en prins Bernhard.
foto Zeeuws Archil
Keizer Karei, oud en af
geleefd, stond op het
punt om zijn regering neer
te leggen. De jonge Willem
van Oranje was een rijzende
ster aan het Brusselse hof.
In Antwerpen werd in dat
jaar de eerste kerkelijke ge
meente naar het model van
Johannes Calvijn gevormd.
Op Sandenburgh bij Veere,
het grootste kasteel van Zee
land, hield de 41-jarige
Maximiliaan van Bourgon
dië hof. We bevinden ons in
1555. Nu 450 jaar geleden.
Een Italiaanse koopman die
in 1529 een tocht over Wal
cheren maakte, trof in Veere - of
Campvere zoals het toen nog
werd genoemd - kooplieden uit
Spanje en Portugal aan. Hij ver
baasde zich over een schip van
buitengewone grootte dat daar
in de haven lag. Het had vijf dek
ken boven elkaar en bevatte
1500 ton. De heer van Veere
werd door hem als de vorst van
het eiland omschreven. Een
Spaanse edelman die twintig
jaar later de stad aandeed, zag
schepen die voornamelijk uit De
nemarken kwamen. Blijkbaar
was Veere toen al op z'n retour
want hij voegt eraan toe dat de
stad vroeger veel welvarender
was dan nu. Hij bewonderde
hier de mooie huizen, het kloos
ter, de kerken en het sterke kas
teel Sandenburgh met grote par
ken en tuinen.
De bewoners van dit kasteel, de
heren van Veere, behoorden tot
de hoge edelen of grand seig
neurs die zich in macht, rijkdom
en maatschappelijk aanzien on
derscheidden van de overige ede
len. De kenmerken van hoge
adel hebben betrekking op
grondbezit, het bekleden van ho
ge functies, lidmaatschap van
de Orde van het Gulden Vlies,
verwantschap met het vorsten
huis en het hofleven. Aan al de
ze kenmerken voldeed de Veerse
heer Maximiliaan van Bourgon
dië. Veere behoorde tot het
oudste bezit uit de familie van
grootmoeder Anna van Borsele.
Via haar was hij ook erfgenaam
van veel Walcherse bezittingen
waaronder de steden Vlissingen,
Domburg en Westkapelle.
Grootvader Philips van
Bourgondië had het familiebezit
uitgebreid met Vlaamse gebie
den zoals de heerlijkheid Beve-
ren. Opa, vader en zoon Van
Bourgondië grossierden in rege-
ringsbanen en bereikten de
hoogste rangen in de toenmalige
marine. Niets stond keizer Ka-
rel V dan ook in weg om het Wal
cherse grondgebied van de
Bourgondiërs van Veere tot
markgraafschap of markizaat
op te waarderen. In de akte van
21 oktober 1555 die bij deze ver
heffing hoort, wordt Maximili
aan nog aangeduid als 'ridder
van onze orde, admiraal ter zee,
stadhouder van Holland, Zee
land en West-Friesland, Voorne,
en Utrecht, heer van Beveren,
van Veere, Vlissingen, Tourne-
hem, Crevecoeur etc.' Vanaf dat
moment mocht hij zich markies
van Veere noemen. Het marki
zaat besloeg het overgrote deel
van Walcheren.
Vergelijking
Een vergelijking te maken met
onze tijd wat betreft wat de mar
kies kon en mocht, is moeilijk.
Het komt in de buurt als men
zich zou voorstellen dat de bur
gemeester van Veere haar jaar
lijks inkomen zou krijgen uit de
opbrengsten van landgoederen
op Walcheren. Dat ze de boetes
van parkeerbonnen en de huur
opbrengst van strandtenten zou
ontvangen. Met dit inkomen zou
ze wel uitgaven moeten doen zo
als het aanleggen van wegen, de
ontvangst van de koningin en
het geven van cadeau's aan on
dernemers die zich in de gemeen
te willen vestigen. Haar ambt
zou daarnaast inhouden dat ze
alle wetsovertreders zelf mocht
berechten. En bovenop dit alles
zouden haar kinderen haar op
volgen. Voor een 21e eeuwer zou
dit ondenkbaar zijn. Aan het
eind van de Middeleeuwen was
dit heel gewoon.
Van alle tijden is wel dat macht
en aanzien met zich meebrengen
dat anderen jou en je geld weten
te vinden. Zo werd kasteel San
denburgh regelmatig bezocht
door de groten der aarde en on
derhield Maximiliaan twee ka
pittels, een raad van geestelij
ken verbonden aan de kerk van
Veere en de kapel van Sanden
burgh. Ook alle geschenken en
feestjes om de Schotse kooplie
den over te halen zich in Veere
te vestigen waren een aanslag
op de huishoudportemonnee
van het gezin Van Bourgondië.
Weliswaar stonden hier inkom
sten uit rechten tegenover maar
deze wogen niet op tegen de uit
gaven. Lang heeft Maximiliaan
niet van zijn markieslijke waar
digheid kunnen genieten. In
1558 stierf hij op zijn Veerse kas
teel Sandenburgh en liet zijn erf
genamen met een flinke schul
denlast achter. Zijn grote ver
guld zilveren beker mocht niet
worden verkocht. Deze zou di
rect na zijn overlijden aan de
stad worden geschonken.
Aangezien niemand zin had de
failliete boedel over te nemen,
werden de bezittingen van de
markies in afzonderlijke delen
geveild. Ook het markizaat
werd opgedeeld. Tot de geïnte
resseerden behoorden Willem
van Oranje en de koning van
Spanje Filips II. Willem wist het
stadje Westkapelle te verwer
ven. Filips hield de belangrijk
ste steden Veere en Vlissingen
voor zichzelf.
In de aanbieding
Ondertussen was de positie van
Willem in de Nederlanden on
houdbaar en liet hij de rechten
op Westkapelle op naam van
zijn zoon Philips Willem zetten.
Ook Filips II had weinig plezier
van Vlissingen en Veere. Ten tij
de van de Opstand tegen de cen
trale regering in Brussel kozen
deze plaatsen, als eerste Zeeuw
se steden, de kant van de prins
van Oranje. Voor de landsheer
Filips II was het ook einde ver
haal en Veere en Vlissingen kwa
men in de aanbieding.
Inmiddels was Willem van Oran
je terug in het land en had te
kennen gegeven dat hij alsnog
in het bezit van deze steden wil
de komen. In juni 1581 kwam
Veere, met Sandenburgh,
Zandijk, Onze Lieve Vrouwepol
der en Domburg tegen de som
ma van 74.500 Carolus-guldens,
'een seer aenmerckelycke som-
me', via enkele tussenpersonen
eindelijk in handen van de Va
der des Vaderlands. Een maand
later werd Vlissingen hieraan
toegevoegd. Vanaf dat moment
tooide hij zich met de titel mar
kies van Veere en Vlissingen.
De uitbreiding van het bezit van
de leden van het geslacht Van
Oranje-Nassau in de zestiende
en zeventiende eeuw waren ren
dabele beleggingen. Grondge
bied, heerlijkheden, landerijen
en rechten, bijvoorbeeld om hier
te jagen en belasting te heffen,
konden door hen worden ver
kocht. Zo deed Willem II, klein
zoon van Willem de Zwijger,
een deel van het oude marki
zaat, namelijk Domburg, over
aan Middelburg.
Het markizaat van Veere en Vlis
singen is des te interessanter om
dat Willem I de stad is gaan ge
bruiken als pion op zijn politie
ke schaakbord. Door zijn toe
doen werden Veere en Vlissin
gen stemhebbend in de Staten
van Zeeland. De markies was de
belangrijkste Zeeuwse edelman
en was als vertegenwoordiger
van deze stand Eerste Edele en
met Veere en Vlissingen aan een
leiband kon hij een belangrijke
politieke rol spelen. Wegens de
verdiensten van de Oranjes voor
de goede zaak werd dit in het be
gin van de Opstand voor lief ge
nomen.
Naarmate de tijd vorderde, ble
ken de Zeeuwse regenten niet
echt gelukkig met deze driedub
bele stem. In periodes dat de
Oranjes niet op het hoogste rege
ringstoneel meespeelden, de
stadhouderloze tijdperken, ver
speelden ze ook hun invloed in
de Staten van Zeeland. Als de
nood aan de man kwam en het
volk om een Oranje riep, werd
het teruggedraaid. Het Veerse
oproer in 1747 toen Zeeland
werd aangevallen door de Fran
sen is daarvan een goed voor
beeld. Flink beschonken Oranje
gezinde Veerenaren hebben
toen de aanzet gegeven tot het
herstel van de dynastie. Getuige
een zeventiende eeuws volks
rijmpje waarin de Middelbur
gers als kooplui, de Vlissingers
als strooplui en de Veerse bevol
king als Nassau-lui werden beti
teld, was de Oranjeliefde hier
het grootst. Tot 1795 kon het
oude regime nog in stand gehou
den worden totdat patriotten ge
steund door het Franse leger het
omverwierpen.
Titel zonder inhoud
In deze Franse tijd was het in
Zeeland gedaan met de macht
van de stadhouders en de mar
kiezen. Wel bleef de titel be
staan, maar nu zonder inhoud.
Tot 1807 voerden de Oranjes
markies van Veere en Vlissingen
vrijwel direct achter hun prin-
sentitels. Daarna volgden aflo
pend naar rang de graafschap
pen en heerlijkheden. Na 1813
werd het in officiële stukken
nooit meer genoemd maar ver
borgen achter 'enz, enz, enz'.
De eeuwen dat de geschiedenis
van Veere nauw verbonden was
met die van de markiezen gaf
ook in de afgelopen halve eeuw
genoeg mogelijkheden om de
liefde en trouw aan het Oranje
huis te laten zien. Uitbundig
werd dit gevierd in 1951 en
1981. Bij deze gelegenheden
heeft de majesteit een slok
Bourgondische wijn uit de be
ker van Maximiliaan gedron
ken. Deze Veerse traditie krijgt
op 10 juni 2005 een vervolg bij
het bezoek van koningin Bea
trix aan het oude markizaat.
Peter Blom
Prins Willem-Alexander dronk in 1996 uit de beker van Maxim!
aan. foto Ruben Ore
Om het 450-jarig bestaan
van het markizaat Veere te
vieren, worden tot eind oktober
verschillende evenementen ge
houden. Een overzicht van
maand tot maand.
Juni
Tentoonstelling over het marki
zaat in het stadhuis. De tentoon
stelling loopt tot eind oktober.
10 juni: Koningin Beatrix be
zoekt Veere voor haar 25-jarig
ambtsjubileum. Op de Torenwal
wapperen vanaf deze dag vlag
gen die ontworpen zijn door
Veerse kunstenaars. Op de basis
scholen in de gemeente Veere be
gint een onderwijsproject over
markizaat Veere.
11 juni: Markizaatmarkt met
verschillende optredens op de
Markt. Historische optocht door
het stadje met Maximiliaan van
Bourgondië.
12 juni: Markizaatconcert in de
Grote Kerk.
26 juni: Hagepreek op het Basti-
Juli
2 juli: Markizaatconcert in de
Grote Kerk.
5 juli: Markizaatmarkt.
9 juli: Ringrijwedstrijd op de
Markt.
12 juli: Markizaatmarkt.
16 juli: Van Loon Hardzeildag
op het Veerse Meer. Markizaat
markt.
19 juli: Markizaatmarkt.
23 juli: Optredens van straatar
tiesten.
26 juli: Markizaatmarkt.
Augustus
2 augustus: Markizaatmarkt.
9 augustus: Markizaatmarkt.
16 augustus: Markizaatmarkt.
18 augustus: Optredens van
straatartiesten.
19 augustus: Power Horse Co&
petition op het Bastion.
23 augustus: Markizaatmarkt.
September
Voortzetting en afsluiting van
het onderwijsproject over mark
zaat Veere op alle Veerse basis
scholen.
Drie koks van de Campveerse
Toren beginnen een kookcursus
waarin historische gerechten
worden bereid. De cursus wok'
gegeven in Nieuw Sanden-
burgh.
2 september: Small Sail Veere I
op het Veerse Meer.
3 september: Small Sail Veere
op het Veerse Meer.
4 september: Markizaatconcertl
in de Grote Kerk.
10 september: Boekenbeurs op
de Markt. Open Monumenten-
dag.
18 september: Jazz by the Sea
op diverse locaties.
19 september: Lezing door prol
dr. P. A. Henderikx in de Kleine
Kerk. De lezing gaat over de be
zittingen van het markizaat
Veere.
Oktober
18 oktober: Lezingensymposic
in de Kleine Kerk over 'Prins
heerlijk leven, historische aspec
ten van het markizaat Veere'.
21 oktober: Breugheliaanse
maaltijd in de Grote Kerk.
22 oktober: Slotdag markizaat
met diverse optredens.
23 oktober: Markizaatconcerk
de Grote Kerk.
Plattegrond Veere.
illustratie uit
Tegenwoordige staat
van Zeeland (1753)
van I. Tirion
Kasteel Sandenburgh illustratie uit Vaderlandse geografie (1791) van W.A. Bachiene Maximiliaan van Bourgondië: de eerste markies van Veere.
illustratie uit Walcherse Arcadia (1715-1717) van M. Gargon
