Van Berk via Hangoor tot Cats
27 Het circus verkommert
29: Chinees in de snackbar
3 1 Nog één keer het bord op schoot
rtVVWpZG.
n:0113-315680
postbus 314460 AA Goes
ILltentiB-exploitatie:
Sen Midden-Zeeland: 0113-315520:
„.Vlaanderen: 0114-372770;
£n.al: 020-4562500.
sterdag 21 mei 2005
Volgende week zaterdag, 28
mei, verschijnt het nieuwe
boek van Marjan Berk. De titel:
Het bloed kruipt. Berk, schrijf
ster en columniste van onder
meer deze krant, beschrijft er de
zoektocht in die ze ondernam
naar haar mogelijke verwant
schap met Jacob Cats. En dus is
het voor een goed deel een
Zeeuws boek geworden. Marjan
Berk kreeg bij haar onderzoek
veel handreikingen. Van behulp
zame archivarissen. En vooral
van de genealoog Jeroen-Martijn
Hangoor.
Hoe zij elkander vonden?
Dat ging zo.
Toen Marjan Berk (1932) in april vo-
rig jaar in het Zeeuws Archief te Mid
delburg op zoek was naar gegevens
over haar vermeende voorvader Jacob
Cats (1577-1660) en daarbij, gewild of
ongewild, een beetje een onbeholpen
indruk maakte, was daar een jonge
man. Jeroen-Martijn Hangoor (1981).
Onbeschroomd doch op beschaafde
toon sprak hij de dame aan en vroeg
haar hoe hij haar van dienst zou kun
nen zijn. Immers Jeroen-Martijn
Hangoor is kind aan huis in het
Zeeuws Archief. Hij heeft een eigen
bureau en doet genealogisch onder
zoek voor particulieren, notarissen,
instellingen en organisaties. Als het
gaat om voorouders weet hij wel waar
hij het zoeken moet.
Berk en Hangoor wisselden wat be
leefdheden uit en gingen minzaam
groetend uiteen.
Later op die dag zat de dame op een
muurtje voor de Zeeuwse Bibliotheek.
Ze had intussen bij het raadplegen
van enige boekwerken meer moed ver
loren dan kennis verzameld en dan is
het altijd prettig op een muurtje te
gaan zitten voor het gebouw waar je
zo dadelijk een lezing moet houden.
Hé; daar had je die jongeman alweer.
Ditmaal stelde hij zich voor: „Robin
son."
Berk giste eens: „Crusoe?"
„Nee. Poeh", antwoordde hij. En hij
leerde Berk dat het een bijzondere be
tekenis heeft als je iemand die je niet
kende op één dag tweemaal ontmoet.
In het late licht van de middag kwam
hij met een gelofte. Hij zou haar, zo zij
dat wenste, helpen met genealogisch
onderzoek. Over Cats. Hij gaf haar
zijn kaartje en zij gingen nogmaals
huns weegs.
Kijk, zo leggen een jongeman die weet
hoe het betaamt en een dame van iets
gevorderde leeftijd die weet wat in
het leven te koop is, contact.
De ontmoeting in april zou leiden tot
een prachtige vorm van samenwer
king, waarvan de weerslag is te vin
den in het nieuwe boek van Berk.
In Het bloed kruipt zijn drie lijnen ver
weven: het familieleven van Marjan
Berk, het leven van Jacob Cats en de
door Hangoor aangedragen gegevens
over de mogelijke verwantschap tus
sen Cats en Berk.
Twijfel
Dat die er zou zijn, leek Marjan Berk
voor de hand liggend. In haar familie
werd er vaak over gesproken en ze
raakte echt overtuigd toen ze enkele
jaren geleden in het gebouw van de Se
naat een portret van Jacob Cats zag.
Geen twijfel mogelijk: haar oudste
zoon had dezelfde gelaatstrekken.
Dus was er alle reden om een speur
tocht te ondernemen naar het leven
van de staatsman/dichter die in Zee
land - Brouwershaven, Middelburg en
Groede - zijn sporen naliet.
Voor Jeroen-Martijn Hangoor was het
van meet af aan zeer de vraag of er
een lijn liep van Cats tot Berk. Hij
meende te weten dat Cats, na het ver
lies van veel van zijn kinderen, twee
dochters overhield die hem kleinkinde
ren brachten. Daarmee zou de Cats-
lijnniet worden doorgetrokken. Niet
temin, wie wetenschappelijk genealo
gie bedrijft, vangt een onderzoek aan
zonder vooringenomenheid. „Ik heb
over mijn twijfel niet meteen iets ge
zegd. Zo'n verhaal dat al heel lang in
een familie de ronde doet, wordt voor
de betrokkenen op een gegeven mo
ment waai-. Wat steeds wordt doorver
teld, is gewoon op een gegeven mo
ment ook zo. Ik vind het ruw en beledi
gend daar dan maar meteen mee af te
rekenen."
Toen Marjan Berk in de loop van het
vorig jaar tot de slotsom was gekomen
dat ze wel wat steun kon gebruiken,
viste ze het visitekaartje van
Jeroen-Martijn op en belde hem. Zo
begon een vraag-en-antwoord-spel
dat veel wetenschappelijk materiaal
alsmede grote wederzijdse sympathie
zou opleveren.
Berk over Hangoor: „Het is alsof hij
eigenlijk niet van deze tijd is. Hij
heeft wat je noemt maintien\ de manie
ren en het vooi'komen van iemand uit
een ander tijdperk. En hij is scherpzin
nig, ontwapenend en geweldig enthou
siasmerend. Ik heb echt aan zijn
hoofd gezeurd om puzzelstukjes die er
toch maar op zouden wijzen dat ik
van Cats afstam en hij nam dat voor
treffelijk op. Zonder een spoor van ir
ritatie en ook zonder een opgejaagde
indruk te maken. Dat past namelijk
niet bij hem."
Hangoor over Berk: „Ja, wat zal ik
over haar zeggen. Jij verdeelt het vrou
welijke deel van de wereld in twee
groepen? Dames en meiden? Daar kan
ik voor Marjan niet mee toe. Zodra je
denkt dat je weet hoe ze in elkaar zit,
laat ze weer iets van zichzelf zien
waar je nooit rekening mee had gehou
den. Ze kan zich heel mooi aanpassen
aan haar omgeving, heeft iets kame
leontisch. Daardoor is ze niet in een
vakje te plaatsen. Ze beweegt zich
makkelijk in allerlei kringen. Bewon
derenswaardig. Marjan kan heel goed
om dingen lachen, heeft ook zelfspot.
En ze is heel ladylike. Ze kan plotse
ling de meest vreselijke, platte dingen
roepen en d<:l lijkt dar nóg netjes Ze
is heel ronduit. Binnen vijf minuten
vertelt ze je van alles en nog wat over
zichzelf. Net als mijn moeder. Die
praat ook tegen elke dikke boom die
ze tegenkomt. Nee, Marjan is niet in
te delen. Wat ze wel heeft en waar ik
erg aan hecht: courtoisie, hoffelijk
heid, iets wat ze zelf aanduidt als
maintien. Ik kan er heel slecht tegen
als mensen slechte manieren hebben.
Een gebrek aan manieren van een ta
felgenoot, dat kan een maaltijd voor
mij compleet bederven."
In de maanden van onderzoek en orde
ning bleken de passie van Berk voor
schrijven en de literatuur en de harts
tocht van Hangoor voor genealogie in
elkaar te vervloeien. Hangoor: „Ik
was bezig met een project over de
Zeeuwse elite en het onderzoek naar
Cats leverde een waardevolle aanvul
ling op mijn bestand op. Het was dus
ook mijn lol. We hebben elkaar een
een beetje opgejut. Het gaat om heel
intrigerend onderzoek. Veel mensen
die zich met genealogie bezighouden,
en dat is een sterk groeiende groep,
zullen zich erin herkennen. Je zoekt
en zoekt en langzaam wordt het beeld
dat je van een familie krijgt comple
ter. Wat voor buitenstaanders een
amorfe materie lijkt, is in werkelijk
heid heel opwindend. Bij het onder
zoek naar het voorgeslacht van Mar
jan Berk had ik mee dat ze uit een libe
raal milieu komt. Haar voorouders
vervulden niet onbelangrijke functies.
Arbeiders, de mensen die de grote mas
sa hebben gevormd, daar is op indivi
duele basis niet veel van terug te vin
den. Er zijn geen familie-archieven en
dus blijft het verleden in dat opzicht
een gesloten boek."
Klootzak
Berk: „Gaandeweg werd mij wel dui
delijk dat ik dat idee over een ver
wantschap met Cats maar beter uit
mijn hoofd kon zetten. Jammer, maar
niet meer dan dat. Mijn naïeve zoek
tocht heeft me toch heel wat opgele
verd. De lezers van het boek zullen
zien hoe intrigerend het zoeken zelf is.
Jeroen-Martijn zegt dat hij dat als in
teressanter en enerverender ervaart
dan het vinden en daar heeft hij gelijk
in. Trouwens, ik heb toch ook veel ge
vonden, zij het geen verwantschap
met Cats. Maar er lopen wel lijnen
naar Kenau Hasselaer Simonsdr., Bel
le van Zuylen, Goltzius, P.C. Hooft en
zelfs naar Willem de Zwijger en
Michiel de Ruyter. En, om te voorko
men dat ik het verwijt krijg iets te heb
ben verzwegen, er zit, eerlijk gezegd
ook een klootzak tussen. Claes van
Rueven, een heel wrede schout uit
Haarlem. Tijdens de Kaas- en Brood
opstand werd een boerenleger gefor
meerd dat, uiteindelijk vergeefs, tegen
de heersende klasse vocht. Van Rue
ven werd gruwelijk vermoord door
een meute Casenbroters. Ze hebben
zijn hoofd afgehakt en in een mandje
bij zijn weduwe thuisbezorgd. Ja, het
is me wat. In emst; ik vind het een
heel aardig idee dat bij mijn voorou
ders nogal wat onverzettelijke mensen
zaten die voor hun principes stonden.
Voor iemand die van nature zo'n
angsthaas is als ik, is dat toch iets om
je gecoiffeerd door te voelen. Ik heb
Het bloed kruipt opgedragen aan mijn
moeder die een heel standvastige, dap
pere vrouw was die haar eigen wegen
wist te banen ondanks tegenslagen.
Zij is jong overleden maar heeft kans
gezien mij toch heel wat mee te geven.
De lijfspreuk van haar familie was
'Virtus Nobilitatis Decus'. 'Moed is
het sieraad van de adel.' Mijn moeder,
Lenie van de Wall, had een wat vrij
moedige vertaling bij de hand: 'Moed
adelt meer dan dukaten.' Ik ben bij
het schrijven van de biografische
schets over het leven van Cats meer
over mijn afkomst aan de weet geko
men en de eigenzinnigheid en dapper
heid die ik ben tegengekomen stem
men me wel tevreden. Ze passen bij de
vertaling die mijn moeder aan die
spreuk gaf. Cats zelf, de bloedverwant
schap mag dan ontbreken, maar van
die man ben ik gaandeweg gaan hou
den. Hij deed, in zijn tijd gezien, iets
wat het cabaret ook heeft. Van alles
en nog wat zeggen en daar dan een mo
raliserende conclusie aan verbinden.
Waardoor het er uitziet of de opsom
ming van zonden, ter inleiding van de
moraal, onoverkomelijk was. Cats
was zeker geen stoffige figuur. Het
beeld van de zedenmeester die hij zou
zijn geweest, is onvolledig; doet hem
geen recht. Hij hield van vx*ouwen,
schreef over seks. Ik heb, ook van een
aantal ondeugende dingen, echt geno
ten. Het verhaal over Cats past bij de
andere lijnen die ik in het boek heb ge
trokken. Het geheel sluit bovendien
mooi aan bij de groeiende belangstel
ling voor genealogie. Waar die mee sa
menhangt, weet ik niet."
Hangoor weet dat wel: „De samenle
ving is sinds de Tweede Wereldoorlog
steeds individualistischer geworden.
Ieder voor zich en god voor ons allen.
Daarmee hangt samen dat mensen
naar een nieuw houvast zijn gaan zoe
ken. Het nut van mijn vak? Wat is het
nut van je schoenen strikken. Het is
belangrijk te weten waar je vandaan
komt. Je kunt jezelf in perspectief
zien en er gebeurtenissen mee in een
kader plaatsen. Heel actueel: wie zich
verdiept in zijn afkomst, komt tot de
ontdekking dat wij in Nederland alle
maal allochtonen zijn. Dat maakt dat
de discussie over integratie en dat
soort kwesties kan worden gerelati
veerd. Mijn naam is een verneder
landsing van het Duitse Von Hangen-
ohr, met daar nog iets achteraan. Wie
wat generaties teruggaat, ontdekt dat
helemaal niet zo makkelijk valt vast
te stellen wat echte Nederlanders nou
eigenlijk zijn."
Mooie emotie
Na vele maanden samenwerking
heerst bij Berk en Hangoor tevreden
heid. En niet alleen vanwege het resul
taat: een licht geschreven schets over
mensenlevens, drijfveren en driften.
Berk: „Samen iets maken, geestdrift
delen, dat geeft een mooie emotie."
Hangoor: „Uiteindelijk is er iets van
vriendschap door ontstaan."
A.J. Snel
De presentatie van het nieuwe boek
'Het bloed kruipt' van Marjan Berk is
zaterdag 28 mei tijdens een bijeen
komst voor genodigden in de Lutherse
Kerk aan de Molenstraat in Groede.
Op die dag wordt op de Markt in Groe
de het bronzen beeld onthuld dat Jo
zef van Mierlo maakte van de raadpen
sionaris en dichter. Daarmee wordt
Cats geëerd om zijn inspanningen
voor de inpoldering van land rond
Groede.
Lezers van de PZC kunnen het nieuwe
boek van Berk, dat bij uitgeverij Atlas
verschijnt, met korting kopen.
Vanaf volgende week zaterdag wor
den bonnen in de krant afgedrukt die
in de boekhandel recht geven op een
reductie van €2,50 op de normale ver
koopprijs van €15,-.
