Hoe vrijheid
werd geketend
Zeeuws Slavernij Moment
Redactie bijlagen: 0113-315680
www.pzc.nl
E-mail:redactie@ pzc.nl
Postbus 31, 4460 AA Goes
Advertentie-exploitatie:
Noord- en Midden-Zeeland: 0113-315520;
Zeeuws-Vlaanderen: 0114-372770;
-Nationaal: 020-4562500.
woensdag 4 mei 2005
De comeback van de coverband
Senegalese danseres, met de hoogaars in restauratie en de voormalige timmerfabriek als decor. foto's Mechteld Jansen
Konmakandra-koor, met in het midden Misi Bethania.
et wordt een bijzondere voorstelling op een bijzondere plek.
Tot eind deze maand wordt vrijwel dagelijks in de voormalige
timmerfabriek op het Scheldeterrein in Vlissingen de voorstel
ling Zeeuws Slavernij Moment opgevoerd, een theaterproductie die de
bezoeker op indringende wijze confronteert met een te vaak verloochend
hoofdstuk in de geschiedenis.
Gids Anansi (Sergio IJssel) bungelt boven het danspodium, dat een wereldkaart van
de slavernij is.
"fen'i lirflT
Het beeld is intrigerend. Vijf Sene
galese dansers in kleurrijke kle
dij vormen een levend sculptuur. Ze
gaan uiteen en dansen hun passen,
machtig en krachtig. De sierlijke be
wegingen worden echter ineens inge
toomd door de boeien die denkbeeldig
om hun handen worden geslagen.
Langzaam maar zeker dooft de geest
drift. De vrijheid is geketend.
De hoogaars die in de timmerfabriek
wordt gerestaureerd, vormt het onge-
regisseerde maar toch volmaakte de
cor van deze openingsscène van
Zeeuws Slavernij Moment. Het va
rend verleden wordt opnieuw vormge
geven, zoals op het podium een wrang
maar onvervreemdbaar deel van de
historie artistiek gestalte krijgt, in
een gebouw dat verval ademt, ruikt
naar andere tijden en industrieel erf
goed is geworden.
Aan een takel hangt Anansi (Sergio
IJssel), 'uw gids'. Hij neemt de bezoe
kers mee naar november 1596, als een
schip dat op de Portugezen is buitge
maakt de haven van Middelburg in
vaart. Aan boord zijn ongeveer hon
derd gevangen genomen Afrikaanse
mannen, vrouwen en kinderen. De sla
vernij bestaat formeel nog niet en dus
mogen ze niet worden verkocht. Wel
komt er een 'kijkdag'.
„Je bent een neger aan het eind van
de middeleeuwen en je wordt gedropt
in Middelburg, wat zou er dan gebeu
ren?", vraagt Anansi, die bungelt bo
ven een wereldkaart van de slavernij,
waarop begrippen zoals tolerantie, sla
vernij, armoede en rijkdom de wind
richtingen bepalen. „Je wordt tentoon
gesteld, mishandeld, verkracht. Je
bent nog minder dan een dier. Vermen
ging mocht niet plaatsvinden. Heeft
het Zeeuws Meisje soms een kroes
kop?"
Theatrale bazaar
Zeeuws Slavernij Moment is vooral
theater om te ondergaan, te beleven
en te ontdekken. Als vooraf te veel
wordt verklapt over de inhoud en
vormgeving, gaat onvermijdelijk een
deel van het effect verloren. Het is
geen traditionele voorstelling maar
een 'theatertentoonstelling', waarbij
muziek, dans, acteren, vertelkunst,
nieuwe media, poppenspel en beelden
de kunst in elkaar grijpen, evenals he
den en verleden. Theatre Embassy, de
initiatiefnemer van de productie,
spreekt zelf van een 'theatrale bazaar'
en een 'hedendaags exposé' over het
slavernij verleden
Theatre Embassy is niet zozeer een
theatergroep maar in de eerste plaats
een stichting die theater en ontwikke
lingssamenwerking met elkaar ver
bindt. Zij zet projecten op waarin
theatermakers uit Azië, Afrika en La-
tijns-Amerika samenwerken, zodat
ontmoetingen ontstaan tussen kunste
naars met uiteenlopende achtergron
den. De producties die eruit voortko
men gaan over wezenlijke sociale
kwesties.
De opvoeringen op de Vlissingse
scheepswerf komen voort uit de voor
stelling SlavernijMomentNu, die Thea
tre Embassy in 2003 op de verlaten
NDSM-werf in Amsterdam-Noord
maakte. Toch is het zeker geen herha
lingsoefening. „Het is een verdieping
van de vorige voorstelling", zegt thea
termaker Berith Danse, beide keren
verantwoordelijk voor de regie. „We
hebben er veel meer uitgehaald."
De omstandigheden zijn ook totaal an
ders. „In Amsterdam moesten we een
locatie bouwen. Hier stond al de oude
timmerfabriek. Die maakt de situatie
heel bijzonder en zorgt ervoor dat de
atmosfeer van de voorstelling veel di-
verseris."
Zeeland
Op een aantal onderdelen is de produc
tie ook specifiek toegesneden op Zee
land, door bijvoorbeeld te verwijzen
naar de eerste aankomst van Afrika
nen in de provincie en door vooral de
geschiedenis van de Middelburgsche
Commercie Compagnie aan te halen.
In het informatieboekje dat bezoekers
ontvangen, samengesteld door Dienke
Hondius, worden meer Zeeuwse histo
rische achtergronden van de slavernij
belicht. Ook voor de bezetting van de
voorstelling is voor een deel gezocht
naar een regionale invulling. Vrijwilli
gers - waar nog een groot tekort aan
is - leveren in en rondom de voorstel
ling een bijdrage.
Een opvallende rol is weggelegd voor
de Surinaamse toneelvereniging Ama
zone uit Vlissingen. „We zijn ge
vraagd door Theatre Embassy", zegt
Herbert Veira. De groep heeft een be
langrijk aandeel in een ontroerende
scène, geschreven en geregisseerd
door de bekende Surinaamse auteur
Thea Doelwijt.
Daarin gaat een meisje, opgegroeid in
Nederland, op zoek naar haar diepge
legen Surinaamse wortels en belandt
bij de vrouwen uit een ver verleden
met wie zij zich toch nauw verbonden
weet, in het bijzonder Misi Bethania.
Er worden prachtige oude slavenliede-
ren gezongen, maar ook nieuwe liede
ren van Doelwijt over de herwonnen
vrijheid
„Voor mij is het niet vreemd om met
zo'n productie mee te doen, aangezien
ik al sinds mijn veertiende met thea
ter bezig ben", zegt Veira (45). „Voor
de jongere mensen in de groep is dit
wel een hele ervaring. Het wordt een
bijzondere, indrukwekkende voorstel
ling, waar heel veel in zit. Het stuk
gaat over samenleven en daarmee niet
alleen over het verleden, maar ook
over het heden en de toekomst."
Zeeuws Slavernij Moment bevat een
veelheid aan scènes, verspreid over
het gehele complex, die allemaal ra
ken aan memorabele momenten uit
het slavernijverleden, aan verhalen
die zich diep in de cultuur hebben ge
nesteld, veelal op de grens van waar
heid en mythe. Zo komt de achttien-
de-eeuwse plantagehoudster Susanna
du Plessis aan, die vele slaven gruwe
lijk zou hebben mishandeld en ver
moord. De scène wordt gecombineerd
met een Miss Alida-verkiezing.
Terrorist
Heel anders is, bijvoorbeeld, de ver
beelding van een verdedigingswerk
dat in een moeras werd gebouwd door
de marrons, de bosnegers, slaven die
op de vlucht waren geslagen. „Dat wa
ren toen vrijheidsstrijdei's, mensen die
nu terrorist zouden worden ge
noemd", zegt Berith Danse. Cynisch
daarentegen is het Spel van de Gou
den Eeuw. „Grijp uw kans, vul uw
zakken", sneert de regisseuse.
Danse wil met Zeeuws Slavernij Mo
ment 'de beladen geschiedenis een
nieuw gezicht' geven. Zij vindt dat die
zwarte bladzijde onder ogen moet wor
den gezien en wie dat aandurft, merkt
ook welke culturele rijkdom er onmis
kenbaar uit voort is gekomen. „De
voorstelling spreekt niet in termen
van schuldig of niet-schuldig. Ik wil
het juist open laten en hoop dat men
sen de nieuwsgierigheid hebben om er
onbevooroordeeld en onbevangen
naar te kijken."
Tegelijkertijd wordt er telkens, direct
of indirect, een verband gelegd met
het heden. Nog steeds worden vrou
wen en kinderen verkocht en elders
uitgebuit, de armoedeproblematiek is
onverminderd actueel en racisme frus
treert en ontwricht permanent samen
levingen, zegt Danse. „Het is belang
rijk te weten hoe oneerlijk de wereld
nog steeds verdeeld is."
Rolf Bosboom
Zeeuws Slavernij Moment, in de oude
timmerfabriek op het Scheldeterrein
in Vlissingen (ingang Glacisstraat).
Vanavond try-out, morgen première,
daarna dagelijks voorstellingen tot en
met 29 mei, behalve op maandagen.
Aanvang: 20.30 uur.
Regie: Berith Danse. Acteurs: Caroli
ne van Leerdam, Naomi Antonius, Ser
gio IJssel, lzaira Kersten en Joseph To-
jo. Verder metPape Assane Sow (cho
reografie), dansgroep Yaay Naffi, Kon
makandra-koor en theatergroep Ama
zone.
Kaartverkoop: 0900-3300033.
www.theaterverkoopzeeland.nl, aan
de kassa van de schouwburgen in Vlis
singen, Middelburg en Goes én op loca
tie.
