De gevaren zijn
toch al talrijk
Met aanlandige wind zie je veel zeevogels
Een baret verdienen
met stmintochten
door het boerenland
Zwak voor
zwaluwen
dinsdag 19 april 2005
Jacomien Bakker in Colijnsplaat:
nestkasten bij elkaar ophangen."
Al meer dan twintig jaar
kunnen zwaluwen die
in en rond Colijnsplaat ko
men broeden rekenen op de
niet aflatende vechtlust van
Jacomien Bakker. Dorpsge
noten die zwaluwnesten ver
wijderen, krijgen een be
zoekje of - als ze erg hard
leers zijn - een 'lelijke'
brief.
Bakker vindt het gewoon
prachtige vogeltjes, zo sim
pel ligt het. „Op mooie zo
meravonden zitten mijn
man en ik hier buiten in de
tuin en dan zie je ze af en
aan vliegen. Zeg nou zelf:
Wat is er nou leuker dan
een paar zwaluwen in de
lucht?"
Dik twintig jaar geleden ont
vlamde de geboren en geto
gen Colijnsplaatse in woede
toen ze van de buurman hoorde
dat die ergens zwaluwnestjes
had weggestoken. Die kwaad
heid is eigenlijk nooit meer hele
maal overgegaan. „Het slaat
toch nergens op dat mensen nest
jes verwij deren en vervolgens de
jonge vogeltjes doodtrappen?
En dat alleen voor een beetje
poep?"
Want dat is vaak het heikele
punt. De veel voorkomende huis
zwaluwen plakken hun nesten
bij voorkeur onder een overstek
of dakgoot tegen de muur. „Dan
komen er jonge vogeltjes in zo'n
nest en die poepen. Met een beet
je pech heb je dan elke dag vo
gelpoep op je raam of je stoep",
zegt Bakker. „Ik haal daar even
een lapje overheen, maar sommi
ge mensen vinden dat te veel ge
doe."
Nog een probate oplossing: een
illustratie Adri Karman
vrijheid gebruik maken. „Wij
hebben wel een jaar of acht ge
duld moeten hebben voordat de
eerste zwaluwen de kasten ont
dekt hadden", vertelt Bakker.
„Maar als de zwaluwen eenmaal
gesetteld zijn, komen ze elk jaar
terug. Ook de jonkies die hier ge
boren zijn, komen terug om te
broeden."
Zwaluwen mengen bolletjes
klei, die ze langs het water vin
den, met speeksel en daarmee
metselen ze een 'huis'. Ook de
openingen van de nestkasten
worden door de zwaluwparen
vakkundig op maat gemaakt
met klei.
Hoewel de vogels soms ook mid
denin de stad nestelen, broeden
ze bij voorkeur op het platte
land. Daar zijn de meeste insec
ten te vinden. Bakker: „Daarom
zitten ze ook het liefst in de
buurt van vee, mest en water,
want daar vliegt lekker veel
voedsel rond."
Huis- en de boerenzwaluwen
broeden ongeveer twaalf tot zes
tien dagen. Voordat de jongen
uitvliegen, worden ze een week
of drie door hun ouders gevoed.
Gierzwaluwen zitten bijna drie
weken op hun eieren en moeten,
voordat hun kroost uitvliegt,
een week of zes voor voedsel zor
gen. Zijn er veel insecten dan
brengen de vogels wel twee of
drie keer een nestje met jongen
groot.
Met het mooie weer kijkt Bak
ker vol verwachting naar de eer
ste zwaluwen uit. „De boeren
zwaluwen komen in principe
het eerst", meldt ze. „Vorig jaar
waren ze laat, pas tegen eind
april, maar de vogeltjes kunnen
er net zo goed half april al zijn."
Vlak na de boerenzwaluwen ar
riveren de huis- en de gierzwalu
wen.
En dan is het bal. „Heerlijk vind
ik dat", zegt Bakker verge
noegd. „Al die vogeltjes zitten
hier dan om het hardst te tette
ren. Ze roepen hun vrouwtjes en
vrienden om ze te laten weten
dat de nesten er nog hangen."
Ingrid Huibers
Drie recreatieve 'struinrou-
tes' door het boerenland.
Dat is kort samengevat de in
houd van het project
Oost-Zeeuws-Vlaamse Baret-
tochten. Een initiatief van ne
gen boeren, die op deze manier
invulling geven aan het begrip
'verbrede landbouw'.
De boer als aanbieder van re
creatieve activiteiten. Het is een
uitdijend verschijnsel. Platte
landsontwikkeling en -ontslui
ting tegelijk. Het beperkt zich
allang niet meer tot een mi
ni-camping, hoeve-logies, ver
koop van streekproducten en
halteplaats tijdens fiets- en wan
deltochten. Wel staat steeds cen
traal 'het beleven van het platte
land.'
Dat is ook bij de Barettochten
nadrukkelijk aanwezig. Op een
sportieve manier genieten van
het Oost-Zeeuws-Vlaamse
buitengebied. „De weidsheid
van het polderlandschap, de
eindeloze dijken met ruisende
populieren of karakteristieke
knotwilgen, de rustgevende
kreekgebieden met unieke
flora en fauna", luidt de aanbe
veling van de deelnemende boe
ren, die speciaal voor het pro
ject een coöperatie zijn aange
gaan.
De officiële opening van het
project vindt vrijdag plaats
door plattelandsgedeputeerde
Toine Poppelaars (in de Baecker-
mat te Westdorpe). Inmiddels
zijn de eerste proeftochten
achter de rug, vertelt coöpera
tie-voorzitter Herman Vervaet.
„We hebben ook al aan
meldingen binnen. Het gaat lo
pen."
Wie gewoon wil wandelen of
fietsen moet niet aan een Baret-
tocht meedoen. Het bijzondere
is dat ze niet alleen langs ge
baande wegen en paden door
het landschap voeren, maar ook
over akkerranden en weilanden.
Waterpassages worden niet ge
schuwd. Er wordt gebruik ge-
maakt.van mountainbike, kano,
trekvlot, step en zelfs van een
meerpersoons traptrekker. En
dat onder het motto boergon-
disch genieten langs polders en
vlieten.'
Naamgeving
Vervaet noemt het project een
uitstekend voorbeeld van 'bele-
vingslandbouw'. De ruige rou
tes hebben ook voor de naamge
ving gezorgd, legt hij uit. Van
oudsher is een baret een hoofd
deksel dat na een geleverde pres
tatie verdiend kan worden, al
dus Vervaet, als voorbeeld ver
wijzend naar de groene comman
dobaret. Deelnemers aan een
van de drie tochten kunnen ook
een baret verdienen. Bovendien
heeft de baret ook enigszins de
geografische vorm van
Oost-Zeeuws-Vlaanderen. Ie
mand die de baret al heeft en
een nieuwe tocht maakt, krijgt
een insigne.
Dat niet alleen de deelnemende
boeren er brood in zien, blijkt
uit het feit dat het project vorig
jaar uit elf inzendingen werd uit
verkoren tot het beste initiatief
binnen de Zuidelijke Land- en
Tuinbouw Organisatie Zeeland
(ZLTO). Van Vitaal Platteland
Zeeland komt een subsidie van
55.000 euro (voor een deel geld
uit 'Brussel').
Vervaet geeft aan dat er drie af
zonderlijke tochten zijn uitge
zet, elk met eigen 'verrassingen'.
Ze hebben als namen meegekre
gen: Strooptocht (rond Zaam-
slag), Spaans benauwd (rond
Westdorpe, Overslag en de
grens) en Op d'n boerenbuiten
(Absdale, Hengstdijk, Emma-
dorp). Bij de Strooptocht in het
noorden van de regio verplaat
sen de deelnemers zich onder
meer per kano, mountainbike,
step en trekvlot. De tocht
Spaans benauwd, in het zuide
lijk grensgebied, is hoofdzake
lijk fietsen en lopen, waarbij
ook restanten van de
Staats-Spaanse linies uit de
Tachtigjarige Oorlog worden
aangedaan.
Traptrekker
Voor de derde route in het oos
ten van het gebied, Op d'n boe
renbuiten, wordt een traptrek
ker die plaats biedt aan acht per
sonen ingezet. Hier worden dan
ook meer verharde wegen ge
volgd. Het is veruit de langste
route, deels langs de Wester
schelde, die in beginsel in twee
dagen kan worden afgelegd.
Voor overnachtingen is de
schaapskooi bij Emmadorp be
schikbaar.
Per route zijn er drie deelnemen
de bedrijven die de kar trekken.
Ze krijgen ondersteuning van
verschillende kanten. De deelne
mers kunnen in elk geval reke
nen op een lunch en versnaperin
gen onderweg. De waardering
voor het project - en reden om
subsidie te verlenen - ligt met
name op het vlak van de onder
linge samenwerking tussen de
negen boeren en de originele in
steek. Natuurlijk hopen de boe
ren er ook wat geld aan over te
houden.
De initiatiefnemers mikken
vooral op groepsgewijze deelna
me, acht tot 16 personen. Ver
vaet denkt daarbij aan clubs,
(personeels)verenigingen, bedrij
ven, maar een tocht kan ook pri
ma tijdens een sportieve familie
dag worden afgelegd. Indien ge
wenst is een begeleider beschik
baar, maar de deelnemers kun
nen ook met behulp van GPS de
weg zien te vinden. Als zich vol
doende individuele deelnemers
melden, kunnen die gezamenlijk
een tocht ondernemen. Bedoe
ling is in elk geval op 25 juni
een 'eenlingendag' te organise
ren.
Rinus Antonisse
Zie op www.barettochten.nl
voor meer informatie.
„Een zwaluw is een kolonievogel, daarom moet je altijd meerdere
foto Willem Mieras Boerenzwaluw
om het dorp bewoond worden.
In 1992 waren dat er bijvoor
Gierzwaluwen illustratie Adri Karman
plankje tegen de muur ongeveer
een halve meter onder het nest.
„Dan wordt de poep netjes opge
vangen."
Bij de familie waar haar buur
man twintig jaar geleden de
zwaluwnesten moest weghalen,
is Bakker prompt op bezoek ge
gaan. „Ik heb die mensen be
loofd dat ik elke ochtend gratis
en voor niets de ramen zou ko
men zemen als ze de zwaluwnes
ten voortaan lieten hangen en
dat wilden ze gelukkig wel."
Omdat bij Bakker thuis aan de
Westhavenstraat de zwaluwnes
ten steeds van de muur vielen, is
ze op zoek gegaan naar kunst
nesten. Daarvan prijken er nu
een stuk of veertien aan de ge
vel. De eenvoudige ohderko-
mens, twee plankjes en een ce
menten holletje, kunnen bij Bak
ker worden besteld en afge
haald.
Behalve zwaluwen wil Bakker
het liefst alles wat kruipt, loopt,
zwemt of vliegt koesteren en
beschermen. Daarom redde ze
een paar weken terug bijna
honderd salamanders uit een
drinkput die op de nominatie
staat om dichtgegooid te
worden. Daarom ook heeft ze
kippen die zo oud zijn dat ze al
lang geen eieren meer leggen.
„Maar ja, ik kan ze niet slachten
hè."
Cijfers
Om onwillige dorpsgenoten met
harde cijfers om de oren te kun
nen slaan, telt Bakker elk jaar
hoeveel zwaluwnesten er in en
ken en (monumentale) wonin
gen.
„Zwaluwen overwinteren in
Afrika en komen 's zomers
hier", vertelt Bakker. „Ze leg
gen een lange, gevaarlijke tocht
af en dan vind ik dat we ze het
hier op Noord-Beveland een
beetje naar de zin moeten ma
ken."
Wie in Colijnsplaat eens een
beetje op overstekken en dakgo
ten let, ontdekt dat Bakkers
vasthoudendheid z'n vruchten
heeft afgeworpen. Overal han
gen groepjes zwaluwnesten.
„Een zwaluw is een kolonievo
gel", verklaart Bakker. „Daar
om moet je altijd meerdere nest
kasten bij elkaar ophangen." En
dan nog kan het best even duren
voordat de vogels van de gast-
beeld 95, in 1993 104 en in 1994
89. Bijna tien jaar later, in 2003,
telde ze nog maar 51 broedende
zwaluwparen. „Afgelopen zo
mer waren het er 68; dat zijn er
weer zeventien meer. We gaan
dus gelukkig weer de goede
kant op."
In Zeeland komen drie soorten
zwaluwen voor: de huiszwaluw,
de boerenzwaluw en de gierzwa
luw. De huiszwaluw (witte
stuit) bouwt zijn nest graag on
der overstekken en dakgoten.
De boerenzwaluw (roestbruine
keel en diepgevorkte staart) nes
telt het liefst in boerenschuren,
veestallen of carports bij wonin
gen. Gierzwaluwen (sikkelvor
mige vleugels en rode bef) bou
wen hun onderkomen het liefst
direct onder de pannen van ker-
Deel achtentwintig:
Westkapelle
De wind heerst met een
kracht van acht Beaufort
in de Westerscheldemonding.
Stormachtig dus. Dreigende,
zwaar beschuimde golven beu
ken de kust. De woorden 'zwak
ke schakels' krijgen opeens een
andere lading. De onstuimig gol
vende zee weet zich gedekt door
een hoge, zonovergoten hemel
met forse wolkenpartijen. Dit is
Zeeland op zijn breedst.
Nietig tegenover de elementen,
zeezout op de lippen, drijven
woorden van Ida Gerhardt bo
ven: 'Wij horen in dit stroombe-
vochten land van kavels, tussen
dijk en stroom geslagen'. De
mens eigent zich dit wingewest
van wind en water toe en laat
volop sporen in de slik achter.
Steeds moet de natuur - de plan
ten en dieren - inschikken. Bo
venop de naakte Westkappelse
zeedijk, op de Westkaap van
Walcheren, dient ook dat besef
zich aan.
De vogels hebben er geen weet
van. Zij volgen onverstoorbaar
hun door de natuur ingegeven
routes. Dat betekent voor de
trekvogels in voor- en najaar
een lange reis maken. De zee
dijk van Westkapelle, waar de
Schelde na een eveneens lange
tocht de Noordzee ontmoet, is
een uitstekende plek om de trek
van zee- en landvogels te bekij
ken. Vooral op dagen met aan
landige winden kunnen grote
aantallen zeevogels worden
waargenomen.
Bij het oude gietijzeren vuurto
De zeedijk van Westkapelle is een uitstekende plek om de trek van zee- en landvogels te bekijken.
foto Dirk-Jan Gjeltema
ruim 16.000 kleine rietganzen.
„Als er zoveel wind staat dan
zie je bij de landvogels dat ze
even blijven zitten, beschutting
zoeken en wachten op beter
weer", zegt Peeters. „Ik ben er
van overtuigd dat ze het weer
kunnen voorspellen. Bijvoor
beeld ganzen gaan echt voor de
vorst uit en als ze naar het noor
den gaan kun je ervan uitgaan
dat het hier niet meer vriest."
Hij klapt de telescoop weer in.
„Er vliegt heel weinig, moet ik
eerlijk zeggen", klinkt het bijna
verontschuldigend.
Waar blijft de rosse grutto? Nou
ja, nog kansen genoeg om trek
kende vogels te volgen. Peeters
legt uit dat de voorjaarstrek al
in februari begint (grutto, lepe
laar) en tot in mei voortduurt
(gierzwaluw, wielewaal). „De
najaarstrek is opvallender. Die
is korter en massaler in septem
ber en oktober." Vogelbescher
ming is bezig met de campagne
Ontdek de Vogeltrek. Om te la
ten zien hoe belangrijk Neder
land is voor de trekvogels.
De Westerschelde is een onmis
bare schakel voor de vogels,
zegt Peeters. Eigenlijk het hele
jaar door: voor de voorjaarstrek,
als broedgebied (sterns), voor de
najaarstrek en als overwinte-
ringsgebied (wulp, gans). „Na
de Wadden het tweede belang
rijkste vogelgebied van Neder
land", laat hij voor de goede or
de weten. „Mede door het getij
is er veel voedsel. Als er geen
eten was, zouden ze hier niet zit
ten."
Een rol speelt ook dat er in Bel
gië en Frankrijk weinig natte
kustgebieden zijn waar de vo
gels kunnen neerstrijken. De
Westerschelde is wat dat betreft
een belangrijke pleistersplaats
om voor of na een barre reis bij
te tanken. Neem de rosse grutto.
Die vliegt vanuit Mauretanië in
één ruk door naar de Wester
schelde. Aan het eind van zijn
Latijn moet hij op krachten ko
men om de volgende etappe
naar het broedgebied in de noor
delijke toendra's te kunnen af
leggen. En in het najaar begint
het nietige schepsel aan de te
rugtocht.
Vogelbescherming organiseert
samen met andere natuurorgani
saties de campagne De Schelde
Natuurlijk. Ingezet vanwege het
voortdurende natuurverlies in
het Scheldebekken, vooral van
het voor vogels zo belangrijke
intergetij degebied.
Trekkend langs de boorden van
de Schelde blijkt er over een lan
ge reeks van jaren heel wat 'ach
terstallig onderhoud' te zijn ont
staan.
Rinus Antonisse
Dit is de laatste aflevering van
de serie Langs de boorden van
de Schelde.
rentje op de dijk vinden voge
laars elkaar. Westkapelle is
vooral voor de najaarstrek een
gunstige plek, wanneer de vo
gels vanuit het noorden meebui
gen met de kust en de uitsteken
de Westkaap ronden. In het
voorjaar, als de vogels vanuit
het zuiden aanvliegen, is Bres-
kens een uitgelezen waarne
mingspost, daarna waaieren ze
boven de Scheldemonding uit
en een deel vliegt boven Walche
ren. De zeevogels volgen ge
woon de kustroute.
Hans Peeters van Vogelbescher
ming Nederland heeft telescoop
en kijker meegenomen. In de be
schutting en vette hapgeur van
paviljoen Westkaap wachten op
de vogels. Die laten het afweten.
Een enkele zeilende meeuw, een
paar wilde eenden, een aalschol
ver - dat is alles. „Ik zie wel een
visdief, maar die vliegt de ver
keerde kant op", meldt Peeters.
„Die is echt aan het vissen. Dat
gaat gewoon door, ook bij
storm. Zijn lijf is aangepast aan
stormomstandigheden, hele
maal gestroomlijnd."
Waarnemingen tonen aan dat
Westkapelle op andere momen
ten toch heus een drukke vogel-
passagë is. Bijna 250 soorten
zijn in de loop der jaren gesigna
leerd. Soms maar één exem
plaar, zoals de grote burgemees
ter, de lachstern, de grauwe
franjepoot, soms in grote aantal
len.
De lijst van dagrecords ver
meldt bijna 187.000 koperwie
ken in oktober 2003 en bijna
200.000 spreeuwen een jaar eer
der. En in januari vorig jaar
