Kans op Derde-Wereldpaus stijgt
De weg naar de witte rook
PZC
Kardinalen
zijn klaar voor
de opvolging
Johannes Paulus II
had weinig last
van de tegenpausen
9
Gedoodverfde kandidaten voor het pausschap zijn het nooit geworden
Paus benoemt
op valreep
nog bisschoppen
Hoe een nieuwe paus wordt gekozen
maandag 4 april 2005
doorGuido de Bruin
ROME - Gedoodverfde kandida-
j (en voor het pausschap worden
i het nooit, is de boodschap van
de bekende spreuk 'wie als paus
het conclaaf ingaat, komt er als
kardinaal weer uit'. Deson-
danks zijn sommige kardinalen
J kansrijker dan andere. Hieron
der volgen enkele veelgenoemde
namen van zogeheten 'papabili'.
Welke collega de verzamelde
kardinalen tot paus zullen kie
zen, hangt af van het soort paus
dat zij willen. Moet hij vooral
een hoeder van de kerkleer zijn
of is openheid naar andersden
kenden van belang? Is ervaring
in de curie of ervaring als bis
schop 'in het veld' van groter ge
wicht? Hoe zwaar weegt het
land of werelddeel van her
komst? Bovendien is van belang
I of de kardinalen een jonge paus
(en dus een lang pontificaat) of
een oude (tussen) paus willen.
Een gevorderde leeftijd hoeft
dus geen nadeel te zijn.
Historisch gezien is de kans dat
een Italiaan op de pauselijke
troon terechtkomt, overweldi-
gend groot. De laatste niet-Itali-
aanse paus voor Johannes Pau-
lus II was de Nederlander Adria-
nus VI (1522-1523). Het groeien
de getalsmatige aandeel van ge
lovigen uit de Derde Wereld in
de wereldkerk, doet echter de
roep om een paus uit het Zuiden
aanzwellen.
Als het tot die historische pri
meur komt, is Latijns-Amerika,
waar de helft van de een miljard
rooms-katholieken woont, als
herkomstgebied favoriet. De Co
lombiaan Dario Castrillon
Hoyos (75), het aartsconservatie
ve hoofd van de Vaticaanse con
gregatie voor de geestelijkheid,
is een kanshebber maar heeft
zijn leeftijd niet mee. Een ande
re, al even behoudende Colombi
aan in het Romeinse bestuursap
paraat, prefect Alfonso Lopez
Trujillo (69) van de pauselijke
raad voor het gezin, komt ook in
aanmerking. Een rijzende La
tijns-Amerikaanse ster is de
Hondurese kardinaal Oscar Ro
driguez Maradiaga (62). De
aartsbisschop van Tegucigalpa
heeft zich als president van de
wereldwijde beweging voor
scbuldkwij tschelding J ubilee
2000 en als gematigd voorzitter
van de Latijns-Amerikaanse bis
schopsraad een behoudende
maar sociaal bewogen prelaat
getoond. Ook de Mexicaan Nor-
berto Rivera Carrera (62), aarts
bisschop van Mexico-Stad, kan
hoge ogen gooien, evenals zijn
Braziliaanse collega Claudio
Hummes (70), aartsbisschop van
Sao Paulo, Nicolas de Jesüs
López Rodriguez (68), aartsbis
schop van Santo Domingo (Do
minicaanse Republiek) en de Ar
gentijn Jorge Mario Bergoglio
(68), aartsbisschop van Buenos
Aires. De aangewezen persoon
om de eerste zwarte paus in
2000 jaar te worden, is de Nigeri-
aan Francis Arinze (72), hoofd
van de congregatie voor de god
delijke eredienst. Hij heeft cha
risma en heeft als voorzitter van
de pauselijke raad voor de inter
religieuze dialoog (1985-2002)
goede contacten met vooral de
islamitische wereld opgebouwd.
De Zuid-Afrikaan Wilfrid Fox
Napier (64), aartsbisschop van
Durban, maakt ook kans. Dat
Azië genoeg gewicht in de
schaal legt om een paus te leve
ren, lijkt onwaarschijnlijk. Bo-
vendien wekt de Aziatische theo
logie door haar openheid naar
andere godsdiensten argwaan in
VATICAAN - De paus heeft de
afgelopen maand nog zeventien
nieuwe bisschoppen, aartsbis
schoppen en gezanten benoemd.
Ook heeft hij het aftreden van
verscheidene bisschoppen geac
cepteerd. Dat stond vrijdag in
een verklaring van het Vati-
caan.
Johannes Paulus II heeft de be
noemingen op verscheidene da
gen in maart bekrachtigd.
Het is gebruikelijk dat het Vati-
caan documenten van de benoe
mingen 'opspaart' en vervolgens
in een keer openbaar maakt. In
verband met de sterk wisselen
de gezondheidstoestand van de
kerkvorst is dit nu niet gebeurd.
Johannes Paulus II vijzelt met
zijn laatste benoemingen zijn re
cord nog verder op. Tijdens zijn
pontificaat werden tot nu toe
231 kardinalen benoemd, hield
hij 15 bisschoppensynoden, ver
klaarde hij 1338 mensen zalig
en 51 heilig, zegende hij 17,6 mil
joen pelgrimgangers in Rome, el
ke woensdag bijna 1200 keer en
ontving hij 737 persoonlijke au
diënties, los nog van de 245 keer
dat hij staatshoofden ontving.
ANP/RTR/AFP
Rome. De Indiër Ivan Dias (68),
aartsbisschop van Bombay, zou
een outsider kunnen zijn.
Onder de Italianen lijken de kan
sen verkeken voor de oud-aarts
bisschop van Milaan, Carlo Ma
ria Martini (78), de hoop van
pleitbezorgers van een open
kerk. Hij trad in 2002 af en is
ziek. Wordt het een curiekardi
naal uit de kring rond de huidi
ge paus. dan lijkt Giovanni Bat-
tista Re (71) de aangewezen
man. Re had een hoge positie in
het Vaticaanse staatssecreta
riaat voordat hij in 2000 hoofd
van de congregatie voor de bis
schoppen werd. Hij hield eind
2000 een diocesane synode van
het bisdom Breda tegen uit
angst voor progressieve ontspo
ringen onder bisschop Muskens.
Ook Camillo Ruini (74), vica
ris-generaal van het pauselijke
bisdom Rome, valt in de catego
rie vertrouwelingen. Dionigi Tet-
tamanzi (71), sinds 2002 aarts
bisschop van Milaan, i$ een an-
De Nigeriaanse kardinaal Francis Arinze maakt een kleine kans om tot nieuwe paus te worden gekozen. Hij zou dan de vierde Afrikaanse,
maar eerste zwarte kerkvorst worden.
dere Italiaanse kanshebber. Als
moraaltheoloog heeft hij de pu
blicaties van Johannes Paulus II
over de zedenleer mede bepaald.
Verder hebben Tarcisio Bertone
(70), aartsbisschop van Genua,
en Angelo Scola (63), patriarch
van Venetië, goede papieren.
De kwijnende kerk in West-Eu
ropa heeft niet de beste papie
ren om een paus te leveren. De
Duitse 'pantserkardinaal' Jo
seph Ratzinger (77) staat al ja
ren op het lijstje kanshebbers,
maar heeft zijn leeftijd niet
mee. Het hoofd van de congrega
tie voor de geloofsleer is de theo
logische steunpilaar van het pon
tificaat van Johannes Paulus II.
Een andere Europese kandidaat
is aartsbisschop Christoph
Schönborn van Wenen (60), een
scherpzinnig theoloog die de
Oostenrijkse kerk door moeilij
ke tijden heeft geloodst.
De belangrijkste Oost-Europese
troef is de Tsjech Miloslav Vlk
(72), aartsbisschop van Praag en
voormalig voorzitter van de
Raad van Europese bisschoppen
conferenties. Onder het commu
nistisch bewind, toen hij zijn
priesterambt enige tijd niet
mocht uitoefenen, heeft hij zijn
standvastigheid getoond.
Nederland hoeft geen hoop te
koesteren. „Maakt u zich geen
zorgen", antwoordt kardinaal
Simonis steevast als hem wordt
gevraagd of hij kans maakt op
het pausschap.
De naam van de Belgische kardi
naal Godfried Danneels (71),
aartsbisschop van Meche-
len-Brussel, wordt wel wel vaak
genoemd. ANP
De kamerheer van de paus of camerlengo stelt de
dood vast door driemaal de doopnaam van de
paus te roepen.
Daarna breekt hij de pauselijke zegelring - de
Vissersring - en het stempel waarmee de
zegels voor officiële pauselijke documenten worden
gemaakt. Hij verzegelt de pauselijke studeerkamer
en het slaapvertrek, roept 9 dagen van officiële
rouw (de novendialia) uit, regelt de begrafenis
en bereidt het conclaaf voor.
Ten vroegste 15 en ten laatste 20 dagen
na het overlijden van een paus, komen
alle kiesgerechtigde kardinalen bijeen
in de Sixtijnse Kapel om een nieuwe
paus te kiezen.
Tijdens het conclaaf is
communicatie met de buiten
wereld ten strengste
verboden.
De geheime stemming
gebeurt in stilte. Er
wordt alleen gebeden.
Per dag zijn er vier
stemrondes: twee in de
ochtend en twee
's middags. Bij elke
ronde schrijven de
kardinalen de kandidaat
van hun keuze op een
briefje. Een miskelk,
afgedekt met een
schaal, dient als
stembus. Als na 30
stemrondes geen van
de kandidaten de
vereiste tweederde
meerderheid achter
zich heeft gekregen,
is een absolute meer
derheid voldoende.
A/a elke ronde worden de
briefjes in een kachel
verbrand onder toevoeging van
chemicaliën. Vanaf het St. Pietersplein is zwarte
of witte rook te zien. tn het laatste geval is er een paus gekozen.
Habemus Papam: De deken van het kardinalencollege vraagt de nieuwe kerkvorst of hij het ambt wil aan
vaarden en zo ja, welke naam hij kiest. Vervolgens loopt de deken naar het balkon van het Vaticaan en
verkondigt met luide stem: habemus papam (we hebben een paus). De nieuwe paus geeft de wereld
vervolgens zijn apostolische zegen Urbi et Orbi (voor de stad en de wereld). ©graphic news/rd/gpd
door Guido de Bruin
ROME - Na de dood van de paus breken drukke tijden
aan voor zijn camerlengo. het hoofd van de Apostoli
sche Kamer. Deze functionaris, de Spaanse kardinaal
Eduardo Somaio Martinez, regelt de begrafenis, han
delt lopende zaken af en bereidt de verkiezing van de
nieuwe kerkvorst voor.
Vroeger stelde de camerlengo het overlijden van de
paus vast door hem onder het roepen van diens naam
driemaal met een zilveren hamertje op het hoofd te tik
ken. Met die traditie werd in 1978 gebroken. Wat de
camerlengo nog wel doet is het breken van de pauselij
ke vissersring en het stempel waarmee de zegels voor
officiële pauselijke documenten worden gemaakt. Is
dat gebeurd, dan verzegelt hij de privé-vertrekken
van de overleden paus en bereidt hij de negendaagse
rouwperiode voor. Als de paus buiten Rome is overle
den, moet het college van kardinalen zorgdragen voor
een 'waardig' transport van zijn lichaam naar de Sint
Pieter. De camerlengo moet er ook voor zorgen dat de
kardinalen die uit alle windstreken naar Rome komen
om een nieuwe paus te kiezen, worden gehuisvest.
Paus Johannes Paulus II heeft voor hen het redelijk
comfortabele Domus Sanctae Marthae laten bouwen,
zodat de kardinalen niet meer als voorheen in proviso
rische onderkomens in het pauselijk paleis hoeven te
verblijven.
Johannes Paulus II bracht in 1996 in zijn apostolische
constitutie Universi Dominici Gregis enkele verande
ringen in regels voor een pausverkiezing aan. De be
langrijkste daarvan is dat na dertig stemrondes waar
bij geen van de kandidaten de vereiste tweederde
meerderheid achter zich heeft gekregen, een absolute
meerderheid voldoende is. De laatste conclaven waren
er echter niet zoveel rondes nodig. Ook zijn de regels
voor geheimhouding aangescherpt.
De verzamelde kardinalen moeten in voorbereidende
bijeenkomsten met de hand op het evangelie zweren
dat ze de bepalingen van de constitutie zullen naleven
en absoluut stilzwijgen zullen bewaren over alles wat
met de pausverkiezing te maken heeft.
Onder de zaken die zij als tijdelijke bestuurders van
de kerk moeten afhandelen, is de vernietiging van de
vissersring en het zegel van de overleden paus. Het
conclaaf moet minstens vijftien en maximaal twintig
dagen na de dood van de paus beginnen. Alleen kardi
nalen die op de dag van het overlijden van de paus
nog geen 80 jaar oud zijn, mogen eraan deelnemen.
In principe komt iedere gedoopte rooms-katholieke
man voor het ambt in aanmerking. In de afgelopen
vijfhonderd jaar hebben de kardinalen een nieuwe
paus echter steeds uit hun midden gekozen. Plaats
van handeling van het conclaaf is de Sixtijnse kapel,
'waar alles bevorderlijk is voor het bewustzijn van de
aanwezigheid van God', zoals Johannes Paulus II
schreef. Tijdens het conclaaf is communicatie met de
buitenwereld via brieven, telefoon, kranten, tv of an
derszins ten strengste verboden. Betrouwbare technici
controleren de kapel en het slaapverblijf geregeld op
de aanwezigheid van afluisterapparatuur.
Verboden
Allianties van kardinalen, gekonkel en geheim strate
gisch beraad zijn eveneens op straffe van excommuni
catie verboden. In Universi Dominici Gregis roept
paus Johannes Paulus II de kardinalen op zich niet
door vriendschap, aversie, dwang, angst of zucht naar
populariteit te laten leiden, maar slechts 'de glorie
van God en het welzijn van de kerk' in het oog te hou
den. Bij het begin van het conclaaf zweren de kardina
len opnieuw dat ze geheimhouding zullen betrachten
en geen invloed van wereldlijke overheden, groepen of
individuen zullen toelaten.
Voorzitter van het conclaaf is de deken van het college
van kardinalen. Bij elke stemronde schrijven de kardi
nalen de kandidaat van hun keuze op een rechthoekig
briefje met het opschrift Eligo in Summum Pontifi-
cem (Ik kies tot paus). Een miskelk, afgedekt met een
schaal, dient als stembus. De kardinalen gaan een
voor een naar het altaar, leggen hun stembriefje op de
schaal, tillen de schaal op en laten het briefje in de
kelk glijden.
Bij het tellen van de stemmen vouwt de eerste stemop-
nemer een stembriefje open, noteert de naam die erop
staat en geeft het door aan de tweede stemopnemer,
die hetzelfde doet. De derde leest de naam hardop
voor. Na afloop schrijven ze de uitslag op een apart
vel. De laatste stemopnemer rijgt de briefjes aan een
draad terwijl hij de namen voorleest. Na elke ronde
worden de briefjes verbrand. Door iets aan het papier
toe te voegen, levert dat, afhankelijk van de uitslag,
zwarte of witte rook op.
Is er eenmaal een nieuwe paus gekozen, dan moet die
zich niet door de zwaarte van het ambt laten afschrik
ken maar zich nederig schikken naar Gods wil, aldus
Universi Dominici Gregis. De kardinaal-deken vraagt
de nieuwe kerkvorst of hij het ambt wil aanvaarden
en zo ja, welke naam hij kiest. Als hij nog geen bis
schop is, wordt hij onmiddellijk gewijd. De kardi
naal-deken snelt vervolgens naar het balkon van het
Vaticaan en verkondigt met luide stem: Habemus Pa
pam (We hebben een paus). De nieuwbakken kerk
vorst geeft de wereld vervolgens zijn apostolische ze
gen Urbi et Orbi (Voor de stad en de wereld).
Een van de weinige dingen die paus Johannes Paulus I
tijdens zijn pausschap van 25 dagen in 1978 bewerk
stelligde, was de afschaffing van de pauskroning op
de eerste zon- of feestdag na de verkiezing. Tijdens
die plechtigheid kreeg de paus traditiegetrouw een
kroon op het hoofd als teken dat hij 'vader der vor
sten, leider der wereld en plaatsvervanger van Jezus
Christus' was. ANP
Tegenpaus Joy Anna II in 1996.
foto Bernd Settnik/DPA
door onze verslaggever
ROME - Tegenpausen zijn van alle tijden. Ook Johannes Pau
lus II had zo zijn opponenten. Erg serieus waren ze echter
niet te noemen. De voorbije 25 jaar vonden hooggeplaatste
geestelijken geen redenen om met de paus in de slag te gaan
over interpretatieverschillen van bijbelteksten, vraagstukken
des levens of visies op het geestelijk leven van mensen.
Tot schisma's, ware breuken in de kerk, zoals die in de veer
tiende eeuw voorkwamen, toen er pausen zetelden in Rome en
Avignon, is het de voorbije decennia niet gekomen. De tegen
pausen van Johannes Paulus II waren ludiek of op zijn
zachtst gezegd een beetje gek. De Amerikaanse Joy Anna II
die zich in 1996 door 2000 volgelingen liet uitroepen tot tegen
paus in Berlijn, omdat zij en haar aanhang gekant waren te
gen het pausbezoek aan de Duitse hoofdstad, hoort in de eer
ste categorie thuis. In de andere categorie waren er de afgelo
pen twintig jaar elf die zichzelf uitriepen tot paus, tot enige
echte vertegenwoordiger van het ware geloof op aarde. Cle
mente Gomez, die in en rond Sevilla bekend stond als Grego-
rius XVII, had via boodschappen van de Maagd Maria begre
pen dat hij zich als tegenpaus moest uitroepen, omdat de
Spaanse kerk in de hiërarchie van de katholieke kerk niet de
plaats had die zij op grond van vroomheid, loyaliteit en ge
loofsbeleving verdiende. Gomez die door een auto-ongeluk
blind geworden was, erkende Johannes Paulus niet en riep
volgelingen in Andalusië jarenlang op zijn weg te kiezen. Dit
kwam hem in de jaren '80 op een kerkban (excommunicatie)
te staan.
Vrijmetselaar
Ook Amerika had zijn eigen paus. Pius XIII, in gewone men
sentaal Lucian Pulvermacher. De in 1918 geboren Pulverma-
cher was pater in de Capucijnerorde. Tot 1976 werkte hij als
missionaris in het Zuidzeegebied en Australië.
Pulvermacher verliet de kerk, omdat hij vond dat paus Johan
nes XXIII een veel te liberale koers voer. De Amerikaan meen
de bovendien dat die paus een vrijmetselaar was. Pulverma
cher, zwaar conservatief, zowat anti-alles, liet zich in 1978
tot paus benoemen door zijn - kleine - achterban.
Pulvermachers kerkelijke organisatie was beter georgani
seerd dan bij de meeste andere tegenpausen. Hij benoemde
zelfs een Australische volgeling, Gordon Bateman, tot kardi
naal.
Er zijn ook tegenpausen die zo niet genoemd willen worden,
omdat dit zou betekenen dat zij van de juiste weg zijn afgewe
ken. De Amerikaan David Bawden is zo iemand. De in de
Amerikaanse staat Kansas onder de naam bekend staande Mi-
chaël I. Bawden, brak met de Kerk omdat hij van mening was
dat de katholieke theologie omschreven tijdens het Eerste Va
ticaanse Concilie in 1870 de leidraad moest zijn van al het ker
kelijk handelen en denken. In 1990 liet hij zich door zes aan
hangers benoemen tot hoofdherder van de enige echte kerk.
Michael I werd ruim een jaar geleden 'ontdekt' door een came
raploeg van de KRO, die in een reportage aandacht aan hem
en zijn volgelingen besteedde.
door Guido de Bruin
VATICAANSTAD- Na de dood van paus Johannes Paulus II
staan de ruim honderd kardinalen die jonger dan 80 jaar zijn,
voor hun belangrijkste taak. In de Sixtijnse Kapel kiezen zij
tegen de achtergrond van Michelangelo's Laatste Oordeel een
opvolger. Witte rook zal de wachtenden op het Sint Pieter
splein duidelijk maken dat er een nieuwe paus is.
Alleen kardinalen die op de dag van het overlijden van de
paus nog geen 80 jaar oud zijn, mogen deelnemen aan het con
claaf dat de nieuwe paus kiest. Dat zijn er momenteel 119.
In principe komt iedere gedoopte rooms-katholieke man voor
het pausambt in aanmerking. In de afgelopen vijfhonderd
jaar hebben de kardinalen een nieuwe paus echter steeds uit
hun midden gekozen. De kardinalen zijn na de paus de hoog
ste gezagsdragers in de Rooms-Katholieke Kerk.
Ze fungeren als adviseur van de paus en beleidsmaker van de
wereldkerk. Het woord kardinaal stamt van het Latijnse
woord cardo. de pin waarop een deur in de dorpel draait. Oor
spronkelijk was een kardinaal een priester of diaken die in Ro
me was verbonden aan een bepaalde kerk. Ook bisschoppen
van naburige steden die de paus geregeld assisteerden bij
plechtige vieringen in zijn eigen kerk, de Sint Jan van Latera-
nen, werden in Rome kardinaal genoemd.
Langzamerhand kregen deze Romeinse priesters en naburige
bisschoppen een grotere rol als adviseur van de paus. De con
gregaties van het Vaticaan, de 'ministeries' van de wereld
kerk, worden door kardinalen geleid.
Alleen priesters kunnen kardinaal worden. De paus kan ook
niet-bisschoppen, zoals theologen, tot kardinaal verheffen.
Als ze nog geen bisschop zijn, moeten ze volgens het kerkelijk
wetboek na hun benoeming de bisschopswijding ontvangen.
De onderscheidingstekenen van een kardinaal zijn een purper
rode toga, een rode kalot en bonnet met drie punten en een ro
de kardinaalshoed. De hoed wordt niet meer gedragen. Elke
kardinaal krijgt in Rome een zogeheten titelkerk toegewezen.
Die van kardinaal Simonis is de San Clemente. De enige ande
re Nederlandse kardinaal, Willebrands, heeft de San Sebastia-
no als titelkerk. Kardinalen hebben niets over het reilen en
zeilen van hun titelkerk te zeggen. Wel wordt van hen ver
wacht dat ze die aandacht geven door er tijdens hun bezoeken
aan Rome de eucharistie te vierén en geld bijeen te brengen
voor restauraties. ANP.
