Stenen voor Popie Jopie
Nederland moest terug onder Vaticaanse tucht
Liever Maria dan
moderne vrouwen
Sasse bloemist kreeg
pauselijke dank
'voor die bloemen'
te gast
Paus bewaarde weinig goede herinneringen aan ons land
door Herman Verbeek
GRONINGEN - Vooral voor de
laatste jaren van Johannes Pau-
lus II, de jaren van zijn ziekte,
wordt alom groot respect geuit.
Tot het eind bleef de leiding in
zijn handen en minderde hij zijn
reizen, audiënties, publicaties
en missen nauwelijks of niet.
Een paus kent geen pensioen.
Hoe zal deze paus door de ge
schiedenis gezien worden? Ge
schiedenis oordeelt pas op lange
termijn. Maar enkele hoofdlij
nen zijn vanaf het begin van dit
pontificaat steeds scherper
zichtbaar geworden. De keuze
van de Pool Karol Wojtyla in
1978 was een enorme verras
sing. Zijn voorganger was maar
30 dagen paus. Er lag dus in het
Vaticaan geen nieuwe kandi
daat op de plank. De Curie werd
overvallen. Dat deze Pool uit
Kraków als paus uit het con
claaf kwam, was een kerkelijke
én een politieke keuze. Kerke
lijk kozen de kardinalen een uit
gesproken conservatief. Dat
wenste de Curie om de openheid
en de vernieuwing van het Twee
de Vaticaans Concilie
(1962-1965) zo veel mogelijk te
kunnen terugdraaien, wat onder
deze paus ook rigoureus is ge
beurd.
Maar de politieke redenen wa
ren van niet minder groot be-
lang. De keuze van de Pool was
een inval van het Westen in het
Oostblok. De CIA moet het met
instemming - en met invloed? -
begroet hebben. De paus heeft
de Muur niet zelf omvergeduwd,
maar de kracht van Lech Wale
sa als actievoerder en leider van
Solidariteit was zonder 'hun'
paus niet mogelijk geweest. En
de Poolse revolutie was het be
gin van het einde van het Sovjet
rijk. Daar kwam bij dat deze
paus. die het heersende commu
nisme aan den lijve heeft onder
vonden, de aangewezen figuur
was om een kruistocht in vooral
de derde wereld te beginnen. De
basisbeweging van christen-so
cialisten in de sloppen en onder
de landloze boeren in La-
tijns-Amerika groeide als kool.
Priesters, zelfs bisschoppen als
Helder Camara, Romero en
Aarns, werden door roomse dic
tators als de generaals Videla en
Pinochet bij het Vaticaan aange
klaagd als marxisten, gevaarlijk
voor de veiligheid van de staat
en voor de kerk die de staat
steunde. Ook Afrika en delen
van Azië moesten voor het socia
lisme, de hoop van de armen,
worden behoed.
Daar ligt een van de voornaam
ste motieven voor de reizen van
deze paus. Daar kwamen bij: de
groeiende secularisatie en het li
beralisme in de rijke Westerse
landen en in de jaren negentig
de religieuze en politieke ge-
wel dsuitbraken in islamlanden.
Deze paus was in zijn eentje een
kruistochtenpaus, die door de
media een mondiaal massapu
bliek bereikte.
Vrij spel
Dat gaf de Curie in het Vaticaan
vaak vrij spel. De kerkelijke ver
nieuwingspraktijk werd op alle
fronten - dogmatisch, ethisch,
ambtelijk en liturgisch - terugge
draaid. Behalve een recordaan
tal kardinalen, benoemde deze
paus, op aangeven van de Curie,
zo'n 600 bisschoppen, zo goed
als allen conservatief, klonen
van de paus zelf.
Nederland is daarvan een duide
lijk voorbeeld. Wijlen kardinaal
Alfrink had bij de Curie een
slechte naam, door zijn progres
sieve conciliestandpunten en
door zijn Pastoraal Concilie in
Noordwijkerhout. Nederland
moest terug onder de Vaticaan
se tucht. De paus zelf gaf daar
toe het bevel toen zijn bezoek
aan ons land in 1985 totaal mis
lukte. De toen opgerichte 8
Mei-beweging heeft deze paus
niet overleefd. De Nederlandse
bisschoppen hebben alle dia
loog in de kerk stopgezet. Simo-
nis, Hurkmans, Wiertz, Eijk,
Punt, het zijn stuk voor stuk
aartsconservatieve bisschoppen.
Zij scholen en benoemen jonge
aartsconservatieve priesters, in
boord en zwart pak. Bisdom
structuren worden ontmanteld,
het bestuur wordt opnieuw en
meer dan ooit gecentraliseerd.
Pastorale centra en dekenaten
worden opgeheven, waar leken
en pastorale werkers, onder hen
veel vrouwen, werden gevormd.
Het leven is sterker dan de leer.
In parochies gaan vernieuwin
gen vaak gewoon door. Het den
ken van sommige mondige kerk
gangers staat niet stil. Maar dit
leidt meer tot versnelde kerkver
lating dan tot kerkvernieuwing.
De Nederlandse kerkprovincie
is zeer zelfdestructief bezig, ge
hoorzaam aan Rome.
De tijd van Johannes Paulus II
was een tijd van teruggang. De
gestorven paus zag de kerk als
een eeuwig onbeweeglijk mas
sief rotsblok. Waar de leer in be
weging komt, de taal, de riten,
de moraal, daar komt zo'n kerk
in gevaar. Uit die angst regeer
de Wojtyla en zal de roomse
kerk ook de komende tijd, door
al zijn conservatieve benoemin
gen, worden geleid. De volgende
paus zal er een zijn uit de stal
van de vorige. GPD
Herman Verbeek (67) is 40 jaar
priester in Groningen en voor
malig politicus (oud-Europarle
mentariër, Groene Fractie). In
1985 publiceerde hij het boek
'Paus of Petrus?', waarin hij aan
toont waarom het pausschap on
verenigbaar is met persoon en
prediking van Jezus van Naza
reth.
maandag 4 april 2005
Paus Johannes Paulus II bekijkt een afbeelding van de Hei
ge Maagd Maria, december 2004. foto Tony Gentile/Reule
VATICAANSTAD - Paus Johannes Paulus II heeft bij hert
ling zijn grote verering voor Maria, de moeder Gods, betooi:
In zijn wapen staat ook de M van Maria.
Dat hij in 1981 in Rome een aanslag door de Turk Mehmet:.
Agca overleefde, heeft hij altijd aan Maria toegeschreven. 0,
die datum in 1917 verscheen de Heilige Maagd voor het eei
aan drie herderskinderen in het Portugese Fatima.
Moeilijker had hij het met de vrouwen, vooral in het Wesie
die dezelfde rechten als de mannen eisen, waaronder het pró
terschap. Het feminisme „heeft zijn wortels in het ontbrek
van echt respect voor de vrouw", zei de paus in zijn bol
'Over de drempel van de hoop' uit 1994. Daarbij verweest
naar zijn eigen opvoeding, die vooral werd gekarakterisee
door een groot respect voor de vrouw, vooral de vrouw ci
moeder is.
Rivaliteit
In 2004 nam het Vaticaan in een document het feminismec
nieuw onder vuur. De strijd voor gelijkheid van de seksenfc
dermijnt het traditionele gezin en schept een klimaat waar.
huwelijken tussen mensen van hetzelfde geslacht wordend
zien als acceptabel, aldus het document. Op de werkvln
moeten vrouwen dezelfde rechten hebben als mannen, nv:
rivaliteit tussen de seksen is volgens het Vaticaan een onza:
effect van het feminisme.
De uit Polen afkomstige paus stelde tegenover het feminist
de Maria-devotie. „Aanvankelijk vond ik dat ik enige afsta::
moest nemen van de Maria-devotie in mijn jeugd en dat;
meer Christus tot het centrum van mijn devotie moest iró
ken." Later kwam Karol Wojtyla tot het inzicht dat jit,
Christus centraal staat in de verering van de Moeder Gods. j
In 1987 publiceerde de paus de encycliek Redemptoris Am
(De moeder van de verlosser). Daarin besteedde hij aandaè
aan de rol van Maria in het mysterie van Christus en haar ad
wezigheid in het leven van de kerk. Tevens kondigde hij kj
Mariajaar, dat in 1988 zou plaatsvinden, aan.
In het pauselijk schrijven Ordinatio Sacerdotalis (De priesta
wijding) uit 1994 sloot de paus de mogelijkheid van vrouwe!
ke priesters definitief uit. De kerk „heeft geen bevoegdhej
vrouwen tot de priesterwijding toe te laten". Alle gelovige;
moeten dit besluit „voorgoed" aanvaarden. Hierover kan vró
gens de paus niet worden gediscussieerd.
Dat vrouwen geen priester kunnen worden, betekent volgoj
de paus geen discriminatie van de vrouw. Hij verwijst nsj
Maria, die weliswaar moeder Gods en moeder van de kerk
maar die niet de zendingsopdracht van de apostelen en ti
priesterlijk ambt heeft ontvangen.
Veel gelovigen zullen de paus dankbaar zijn voor die brief,jj
kardinaal Simonis in een reactie, maar hij besefte ook „date*
ze verklaring vele anderen pijnlijk treft. Onder hen zijn vti
vrouwen die zich met groot elan en toewijding inzetten vod
onze geloofsgemeenschap." ANP
door Rudi Buis
door René Hoonhorst
SAS VAN GENT - Het is al weer een jaar of zes geleden:,
de Sasse bloemist Maarten Torbijn paus Johannes Paulu;
voor het laatst de hand schudde. Maar er gaat geen Pa.
voorbij of hij denkt er aan terug. Het was toch een speciaal;
voel om de rooms-katholieke leider persoonlijk te ontmoet)
Maarten Torbijn (nu 42) was een jaar of tien één van dieit-:-
sen die de paus elke Pasen weer aanzetten tot een harte!
'bedankt voor die bloemen'. Als meester-bloemist uitge
digd door het Bloemenbureau Holland, de promotor van
Nederlandse bloemenindustrie, versierde hij met een gr:
collega's de Sint Pieter en het plein voor de kathedraal.!'
Witte Donderdag tot net voor de hoogmis op eerste paasró
keihard werken. Met als beloning een plek op één van -
bankjes vlak achter de topkardinalen tijdens die mis.
Torbijn: „Dat vond ik misschien nog wel het mooiste. Tienc
zenden mensen die in de kathedraal en op het Pietersp!
een glimp van de paus proberen op te vangen, terwijl ik er:
venop zat. En na de mis ook op audiëntie mocht, waarbij,
paus me telkens persoonlijk te woord stond. En dat is ooka:
teraf nog wel erg speciaal. Ik zie de paus toch als een werei
leider, iets van dezelfde orde als een persoonlijke ontmoet
met George Bush."
De Poolse paus heeft een gezegende leeftijd bereikt enTt-
bijn is dan ook niet echt emotioneel over het verscheiden:.
Johannes Paulus II. Maar hij kijkt de komende tijd onwil
keurig toch wat vaker naar de foto in zijn zaak: de foto m
op de paus hem - Maarten Torbijn uit Sas van Gent - persos
lijk de hand drukt en toespreekt.
DEN HAAG - Een totale misluk
king. Zo bestempelde kardinaal
Simonis het bezoek van paus Jo
hannes Paulus II in 1985 aan Ne
derland. Zijn enige bezoek aan
ons land deed het imago van Ne
derland in Rome geen goed. Ne
derland blijft een lastige kerk
provincie, zich soms begevend
op het randje van ketterij. Want
wie gooit er nou stenen naar de
paus?
Er stond weinig publiek op
Eindhoven Airport. Slechts een
kleine tienduizend belangstel
lenden keken reikhalzend uit
naar de paus, die op zaterdag 11
mei 1985 de grond kuste van
vliegveld Welschap. Bij die te
leurstelling bleef het echter
niet. Onverwacht? Nee, want
het rommelde in Nederland al
lang voordat het vierdaagse
pausbezoek begon.
Toen de Belgen in 1983 kenbaar
maakten dat ze de paus wilden
uitnodigen voor een bezoek, sta
ken ook de Nederlandse bis
schoppen de koppen bij elkaar.
Ze wisten dat het 'geestelijk kli
maat' in Nederland op dat mo
ment verre van ideaal was voor
een bezoek, maar slechts langs
de zijlijn toekijken naar de zui
derburen kon niet. De uitnodi
ging belandde aldus snel in Ro
me.
Het Vaticaan moest bedenkelijk
hebben gekeken. Want trokken
niet juist de Nederlandse katho
lieken de kerkelijke leer in twij
fel? Hielden niet juist de Neder
landers in 1966 een heus eigen
Pastoraal Concilie in Noordwij
kerhout, waarbij onderwerpen
als afschaffing van het celibaat,
vrouwelijke priesters en anticon
ceptie werden besproken. Niet
voor niets verbood Rome in
1970 dat Pastoraal Concilie. Di
rect daarna werden conservatie
ve bisschoppen benoemd, om de
Nederlanders weer wat fatsoen
bij te brengen. En daar waren
de katholieken destijds niet echt
blij mee.
Dreigbrieven
In april 1983 werd duidelijk dat
de paus toch zou komen. Ge
klaag over de kosten (volgens
een raming destijds circa tien
miljoen gulden) volgde snel.
Evenals fel verzet. Drie dagen
voordat de paus landde, op 8
mei, verzamelden ruim tiendui
zend kritische katholieken zich
op het Malieveld in Den Haag.
Later groeide dat uit tot de Acht
Mei Beweging, een groep die
streed voor vernieuwing in de
kerk.
De acties kregen al snel een on
vriendelijk karakter. De organi
satie van het pausbezoek kreeg
dreigbrieven. In Amsterdam
werden posters opgehangen
waarop een beloning van 15.000
gulden werd uitgeloofd voor de
gene die Karol Wojtyla zou liqui
deren. De dreiging was reëel,
want tot de ondertekenaars van
het pamflet behoorde het Mili
tant Autonomen Front, een
groep die in 1982 twee bomaan
slagen had gepleegd. De initia
tiefnemers waren echter nooit
gepakt. Op 11 mei werd nog als
voorproef een pop van de paus
verbrand op de Dam in Amster
dam.
Tijdens een voorbereidingsbij
eenkomst in Rome zag kardi
naal Simonis zich genoodzaakt
de paus hierover in te lichten.
„Toen heb ik gezegd: 'Ik moet
tot mijn spijt zeggen, er hangen
nu aanplakbiljetten waarop
men oproept om u te doden.
Voor 15.000 gulden'. Toen zei
hij tegen mij: 'non molto', dat
is niet veel. Zo'n beetje in de
trant van: ben ik niet meer
waard?", blikte Simonis afgelo
pen zomer terug in het televisie
programma Andere Tijden.
13 mei 1985; Paus Johannes Paulus 11 met bisschop Bar in de pausmobiel op weg naar het Catshuis.
Ludieker was de parodie op het
pausbezoek van Henk Spaan en
Harry Vermeegen, destijds pre
sentatoren van het Vara-pro-
gramma Pisa. Hun liedje 'Popie
Jopie' klonk overal, tot ergernis
van veel gelovigen. In het pro
gramma kwam de paus in het ge
heim een aantal keren alvast
naar Nederland met een sport
vliegtuigje, om stiekem kennis
te maken met Nederland. Spaan
speelde de paus, Vermeegen de
bestuurder van de pausmobiel.
De paus deed van alles: slootje
springen, haringhappen, carna
val vieren, kamperen en bier
drinken...
De tegenvallende belangstelling
in Eindhoven kreeg later op de
dag een vervolg in Den Bosch.
Met de imposante Sint Jans-ba-
siliek en gelegen in het katholie
ke zuiden moésten de straten
daar vol staan, dacht de organi
satie. Maar ze bleven goeddeels
leeg.
Mogelijk was de aanstelling van
de conservatieve bisschop Ter
Sehure, kort voor de komst van
de paus, de oorzaak. Hij was
niet echt. met open armen ont
vangen. Een lokale radiopiraat
slaagde er tijdens de rondtoer in
het liedje 'Popie Jopie' in de
ether te krijgen.
Een dag later stond Utrecht op
het programma. Er was een bij
eenkomst georganiseerd in de
Jaarbeurs. Deze keer geen lege
straten, maar straten vol demon
stranten. Ze gooiden met stenen
en flessen en riepen 'Pope, go ho
me!' De Mobiele Eenheid moest
eraan te pas komen om orde en
rust te herstellen. Uiteindelijk
moest de bus met de paus naar
een achteringang rijden, zodat
hij naar binnen kon. Simonis:
„De paus ging door met zege
nen, uiterlijk onverstoorbaar."
Diverse katholieken spraken
eenmaal in het gebouw de paus
lovend toe. Aanvankelijk ook
Hedwig Wasser, voorzitter van
de Diocesane Missieraad van
het bisdom Groningen. Ze voeg
de echter aan de vooraf afge
sproken tekst een persoonlijke
noot toe. „Gaan we geloofwaar
dig om met de boodschap van
het evangelie, als een opgesto
ken vingertje gepredikt wordt
in plaats van een toegestoken
foto Ruud Hoff/ANP
hand? Als geen ruimte maar uit
sluiting wordt aangezegd aan
ongehuwd samenwonenden, ge-
scheidenen, gehuwde priesters,
homoseksuelen en vrouwen?"
Stilte, boegeroep en zacht ap
plaus; de meningen in de Jaar
beurs bleken verdeeld. Het haal
de de wereldpers. De kritische
woorden van Wasser, later enige
tijd voorzitter van de Acht Mei
Beweging, bleven niet zonder ge
volgen. Zij en haar gezinsleden
werden kort na het pausbezoek
bedreigd. Ze kreeg onder meer
een telefoontje dat er een bom
in haar tuin zou liggen. Onder
zoek van de Explosieven Oprui
mingsdienst wees echter uit dat
het een valse melding betrof.
De overige twee dagen, met on
der meer een bezoek aan toen
malig minister-president Ruud
Lubbers in het Catshuis en aan
Slot Amersfoort, verliepen rusti
ger. Hoewel ook Lubbers lichte
kritiek uitte. „De eigenwaarde
van ieder burger, met histori
sche wortels in onze vrijheids
strijd, is van ruimere betekenis
dan voor de politiek alleen. De
ze houding is bepalend voor de
wijze waarop wij met elkaar om
gaan. Bij datzelfde erfgoed
hoort tolerantie, ruimte, luiste
ren, respect voor iedereen. Ook
voor wie anders denkt, anders
Maar de toon was toch al gezet.
Veel mooie herinneringen aan
Nederland zal de paus niet heb
ben gehad. Ook niet wat betreft
het eten. Want, zo had de organi
satie begrepen, hij hield veel
van de vis tong, het liefst met pu
ree en asperges. Dus kreeg de
paus in vier dagen tijd vijf keer
tong voorgeschoteld. Afgelopen
zomer werd aan kardinaal Simo
nis gevraagd hoe hij zou reage
ren, als de paus kenbaar zou ma
ken nog een keertje naar Neder
land te willen komen. „Dan zou
ik zeggen: 'Heilige Vader, ik wil
een beetje oneerbiedig zijn,
maar God beware me'." GPD
Het echtpaar Torbijn uit Sas van Gent ontmoet de paus
Maastricht; protest tegen het bezoek van de paus.
foto Paul Vreeker/ANP
