aus was geliefd én omstreden
Paus zorgde voor
een onvergetelijke
reis naar Rome
ol Wojtyla droeg niet voor niets de bijnaam Gods Atleet
edactie bijlagen: 0113-315680
«ww. pzc.nl
-mail:redactie@ pzc.nl
ostbus 31,4460 AA Goes
dvertentie-exploitatie:
oord- en Midden-Zeeland: 0113-315520;
eeuws-Vlaanderen: 0114-372770;
ationaal: 020-4562500.
Siene van 't Westeinde (naast het hoofd van de paus), 13 mei
1981 op het Sint-Pietersplein in Rome, kort voor de aanslag.
foto Agenzia Fotografica Pontificia G. Felici
Paus Johannes Paulus II tijdens een Heilige Mis in het Poolse Krakau, augustus 2002.
door Hans Geleijnse
VATICAANSTAD - Was hij zie
lig of vooral moedig? De zieke
Johannes Paulus II riep in de
laatste jaren van zijn pausschap
i tegenstrijdige gevoelens op. Hoe
wel velen hem als een breekba
re, onverstaanbaar sprekende
oude man zagen, putten miljoe
nen gelovigen juist inspiratie uit
zijn ijzeren wilskracht.
De laatste jaren van zijn paus
schap moeten voor Karol Woj
tyla een kwelling zijn geweest.
De hele wereld zag hem letter
lijk gebukt gaan onder zijn bro
ze gezondheid, veranderen van
een krachtig leider tot een Park-
inson-patient die vaak onver
staanbare woorden brabbelde.
Zijn moedige strijd tegen die
ziekte inspireerde velen; talloze
anderen vonden de beelden van
een kerkvorst waarmee gezeuld
moest worden juist onwaardig
en zielig. Die tegenstrijdige ge
voelens zijn kenmerkend voor
het lange pausschap van Johan
nes Paulus II. Hij was geliefd en
omstreden tegelijk.
Hardnekkig
Er is grote bewondering voor
I zijn niet aflatende strijd tegen
onderdrukking en tirannie, zijn
opkomen voor de zwakken, zijn
ijveren voor vrede. En er is de
kritiek, de irritatie - buiten
maar ook in de kerk - over zijn
even hardnekkige gevecht tegen
de vrouw in het priesterambt, te
gen abortus, tegen voorbehoed
middelen, tegen euthanasie en
tegen huwelijken van homosek
suele paren.
Door zijn ziekte kent de jongere
generatie paus Johannes Paulus
II slechts als een te beklagen
mens. Ouderen weten dat Karol
Wojtyla niet voor niets de bij
naam Gods Atleet droeg. Hij
was een fervent sporter - met
voorkeur voor voetbal en skiën -
en had een ijzersterk gestel. Mis
schien overleefde hij daardoor
de kogels die de Turkse moorde
naar Mehmet All Agca op 13
mei 1981 op hem afvuurde.
In zijn jongste boek 'Herinne
ring en Identiteit' schreef Johan
nes Paulus in diplomatieke be
woordingen dat hij 'tanende ide
ologieën' aan het eind van de vo-
nge eeuw als de instigatoren
van de aanslag zag. Agca, die hij
later in diens Turkse cel op
zocht en heeft vergeven, was vol
gens hem een beroepsmoorde
naar die niet op eigen initiatief
handelde.
Nooit is bewezen dat de op
dracht tot de aanslag uit het
Sovjet-imperium, mogelijk het
Kremlin zelf, kwam. De paus
zelf dacht, gelet op zijn woord
keuze, wel in die richting.
Vreemd is dat niet. Want Johan
nes Paulus II, bij zijn verkiezing
op 16 oktober 1978 de eerste
niet-Italiaanse paus in 455 jaar
kerkgeschiedenis, deed er vanaf
zijn aantreden alles aan om het
communisme te ondermijnen.
Speerpunt werd de vrije vakbe
weging Solidariteit in zijn ge
boorteland Polen. Het Vaticaan
steunde Solidariteit financieel
en moreel. Drie keer reisde de
paus in die periode naar Polen;
bezoeken met uitzinnige mas
sa's gelovigen die het communis
tische bewind van generaal Woj-
ciech Jaruzelski in grote proble
men brachten. Het doel heiligde
de middelen, want de paus wei'k-
te in de (ideologische) strijd te
gen het communisme nauw sa
men met de Amerikaanse presi
dent Ronald Reagan en de Brit
se premier Margaret Thatcher
en hun geheime diensten.
In hun goed gedocumenteerde
boek 'His Holyness John Paul II'
melden Watergate-verslaggever
Carl Bernstein en de Italiaanse
Vaticaan-watcher Marco Politi
dat er sprake was van innige sa
menwerking tussen het Vati
caan en de CIA. De toenmalige
CIA-chef William Casey was re
gelmatig te gast in de pauselijke
vertrekken. Bij die gelegenhe
den werd wederzijds informatie
uitgewisseld. De paus kreeg die
van zijn eigen kerkelijke 'waar
nemers' in het Oostblok.
O verdrijvers onder de historici
menen dat de val van het com
munisme aan Karol Wojtyla te
danken is. Zeker is slechts dat
macht en invloed van het Vati
caan een belangrijke rol heeft
gespeeld.
Productief
De jaren tachtig kunnen daar
om de hoogtijdagen van het
pausschap worden genoemd.
Daarna is het fysiek, maar ook
qua invloed op het wereldtoneel
met de paus slechts minder ge
worden. Na verwijdering van
een kankergezwel in de darmen
in 1992 'werd een jaar later de
ziekte van Parkinson bij hem ge
constateerd, een zichtbaar feit
dat het Vaticaan echter jaren
lang heeft verzwegen.
Karol Wojtyla 1920-2005
1920 - 18 mei 1920: Geboren in Wadowice, Krakau, Polen
1930 - 22 juni 1938: Begint met studie filosofie aan de
universiteit van Krakau
1940 - Oktober 1942: Naar het grootseminarie van Krakau
O om priester te worden
O— 1 november 1946: Tot priester gewijd
1950 - 1946 naar Rome voor studie moraalfilosofie
1948 behaalt doctorstitel in de theologie
O— 1956:Leerstoel Ethiek aan de universiteit van Lublin
196Q 1958: Gewijd tot bisschop van Krakau
O 1964: Gewijd tot aartsbisschop van Krakau
O 1967: Gewijd tot kardinaal
1970 - 1977 Doctoraat aan de Gutenberg-
universiteit in Mainz
16 oktober 1978 Benoemd tot paus
1980 - 13 mei 1981 Neergeschoten op het
O Sint-Pietersplein. Ondergaat operatie
van zes uur
Mei 1985 Op bezoek in Nederland
q April 1986 bezoekt als
eerste Paus een
Joodse Synagoge
1992: Darmkanker
geconstateerd:
Tumor en galblaas
worden verwijderd
1993: Breekt
schouder
1994 Breekt dijbeen.
Krijgt heupprothese
1996 Ondergaat operatie
aan blindedarm
2005: In ziekenhuis
opgenomen wegens
problemen aan de
luchtwegen.
2005: overlijdt op
85-jarige leeftijd
1990 -
"o~-
Johannes Paulus liet zich echter
niet uit het veld slaan. Zijn al
overladen reisprogramma zette
hij onverminderd voort. In to
taal zou hij liefst 104 buiten
landse reizen maken, in kilome
ters dertig keer de omtrek van
de aarde. Ook op ander terrein
was hij zeer productief: de paus
schreef veertien encyclieken - in
theorie de onfeilbare leidraad
voor het leven van meer dan een
miljard katholieken - verklaar
de 1138 mensen zalig en 482 hei
lig, een pauselijk record.
Maar zijn invloed buiten de
kerk taande. De betrekkingen
met Washington bekoelden, om
dat de enig overgebleven super
macht zowel bij de Golfoorlog
van 1991 als de Irak-oorlog van
2003 door het Vaticaan werd be
kritiseerd. Het leidde tot een in
cident met president George
Bush jr., die na waarschuwin
gen door een speciale pauselijke
gezant in Washington („U gaat
deze oorlog niet in met Gods
hulp") bij een audiëntie in het
Vaticaan terugsloeg met het uit
drukken van zijn grote zorg
over de 'reputatie' van de door
pedofiele geestelijken in op
spraak gebrachte Amerikaanse
katholieke kerk.
De paus, persoonlijk diep getrof
fen en woedend over deze 'zon
daren die het priesterambt onte-
ren', kan de woorden van de pro
testant Bush maar op één ma
nier hebben aangevoeld. Hij, de
geestelijk leider die zich op
werpt als het morele geweten
van de wereld, werd op een
zwakke plek aangevallen en in
de verdediging gedrongen.
De ironie wil dat deze paus bij
progressieven, en zeker bij de
Italiaanse linkse familie, juist
populair is vanwege zijn stelling-
name tegen de twee Amerikaan
se oorlogen in het Midden-Oos
ten. Ook zijn uitgesproken kri
tiek op het moderne globale ka
pitalisme, zijn strijd tegen de on
gelijke verdeling van de aardse
rijkdommen en zijn steun voor
de matigende rol van vakbon
den maken hem voor progressie
ven sympathiek.
Tegenmacht
„Van pauselijke lessen over sek
sualiteit en moraal moet ik niets
hebben", zei een Italiaanse de-
monstrante tijdens de door rel
len overschaduwde G8-top in
Genua, twee jaar geleden.
„Maar hij is natuurlijk heel be
langrijk als tegenmacht tegen
het nietsontziende imperialisme
van Bush en Berlusconi."
In en buiten Italië zijn er velen
zoals zij. Tijdens het Jubeljaar
2000, toen .de paus even buiten
Rome een mis opdroeg met tien
duizenden jongeren, waren
soortgelijke geluiden te horen.
Voor veel van deze jongeren was
de paus, met zijn ijzeren wils
kracht en zichtbaar lijden, een
bijna mythische figuur, een mo
derne Jezus. Maar gevraagd of
zij in hun persoonlijke leven
pauselijke verboden op seks
voor het huwelijk, voorbehoed
middelen, abortus en homofiele
relaties opvolgden, was het ant
woord meestal een giechelend
neen.
Verzet tegen onderhandelingen
over toetreding van het islamiti
sche Turkije tot de EU hielp
niet. Een poging van kardinaal
Angelo Sodano (zeg maar de
'premier' van het Vaticaan) om
de omstreden waarnemersstatus
van de kerkstaat bij de Verenig
de Naties op te waarderen tot
een volledig lidmaatschap,
strandde eveneens.
Schuld
Johannes Paulus toonde grote
persoonlijke inzet en moed door
schuld te bekennen voor 'kerke
lijke zonden' uit het verleden,
zoals de Inquisitie, maar ook
door openlijk te spreken over
het christelijk falen om de joden
te beschermen tegen massaver
nietiging van Hitier. Maar een
bezoek aan het Midden-Oosten,
inclusief Israël waarmee onder
foto Vincenzo Pinto/Reuters
zijn pausschap diplomatieke be
trekkingen waren aangeknoopt,
leidde niet tot vrede of betere
verstandhoudingen tussen Ara
bieren en Israëliërs. Evenmin
kan worden gezegd dat zijn his
torische eerste bezoek aan een
moskee in Syrië geleid heeft tot
een betere verstandhouding tus
sen christenen en islamieten.
Er was een zekere symboliek in
het beeld van de ernstig zieke
paus naar wie de politiek, en
waar het om zijn kerkelijk lei
derschap gaat ook een fiks deel
van zijn gelovigen, niet meer se
rieus luistert. Binnen het Vati
caan moet zijn gevreesd dat de
zichtbare fysieke teloorgang
van Johannes Paulus II daaraan
een bijdrage leverde.
Het is niet toevallig dat Sodano
en een andere behoudende Cu
rie-kardinaal, Joseph Ratzinger,
tot vrijwel het laatst benadruk
ten dat de paus nog volledig in
staat was tot het uitoefenen van
zijn functie. Zijn gezondheid
mocht hem dan af en toe parten
spelen, zijn wilskracht en geeste
lijke vermogens waren opti
maal, zo was de boodschap.
Toespelingen
Een groot aantal prelaten dat
boogt op goede persoonlijke con
tacten met de paus heeft de afge
lopen jaren, toen er steeds meer
vragen kwamen over zijn func
tioneren, gesteld dat de paus
nooit zou besluiten tot vrijwillig
aftreden. Gelet op de talrijke
toespelingen die hij maakte op
een pausschap 'tot het einde',
hoeft aan die beweringen niet te
worden getwijfeld. Maar als er
één les is die het Vaticaan kan
trekken uit het overlijden van
deze op twee na langst dienende
paus uit de kerkgeschiedenis, is
het wel dat artikel 322 van de
Vaticaanse canonieke wetge
ving wijziging behoeft. Dat stelt
dat alleen de paus zelf kan be
sluiten tot (vrijwillig) aftreden.
Binnen de rooms-katholieke
kerk zijn er voldoende stemmen
die menen dat er een tijdslimiet
aan het pausschap moet worden
gesteld.
Vroeger gingen de mensen nu
eenmaal eerder dood dan nu en
was een pausschap voor het le
ven net zo betrekkelijk als het le
ven zelf. De enige die daartoe
kan besluiten is de volgende
paus. Wie dat wordt, durft nie
mand te voorspellen, maar twee
zekerheden zijn er: het is een
man en zijn woord is onfeilbaar.
door Ben Jansen
'S-HEERENHOEK - Voor de zeven dames uit 's-Heerenhoek
had het de bekroning van de reis naar Rome moeten worden.
Ze kregen tijdens de audiëntie van de paus op het Sint-Pie
tersplein op woensdag 13 mei 1981 echter de schrik van hun
leven. Enkele minuten nadat ze Johannes Paulus n de hand
hadden gedrukt, pleegde de Turkse terrorist Mehmet Ali Ag
ca een aanslag op de paus. Schoten, gevolgd door geschreeuw,
sirenes en lawaai van helikopters „Ja, het was wel een onver
getelijke reis", kijkt Siene van 't Westeinde terug.
Het is afzien hoor, op de busreis van de rooms-katholieke be-
jaardenbond naar Rome. Chauffeur Arnold Akkermans van
touringcarbedrijf Kras heeft de tocht al vele malen gemaakt,
weet overal de weg en kent alle bezienswaardigheden. Hij
laat het reisgezelschap, onder wie de zeven dames uit 's-Hee
renhoek, alle historische, kerkelijke en toeristische trekpleis
ters van de Eeuwige Stad zien. „Het was kerk in, kerk uit. We
vonden het heel afmattend", zegt oud-kraamverzorgster Sie
ne van 't Westeinde (nu 88 jaar). „Maar we hebben wel veel
gezien."
Vermoeidheid
De vermoeidheid valt van de dames af wanneer het hoogte
punt van de reis zich aandient: de audiëntie van de paus op
het Sint-Pietersplein. Weer komt de ervaring van chauffeur
Akkermans van pas: hij zorgt ervoor dat zijn dames een pri
ma plek op het plein krijgen, pal aan het dranghek dat de rou
te markeert die de paus zal volgen. Dat levert vast mooie
plaatjes op, want vier van de zeven 's-Heerenhoekse dames
gaan in klederdracht.
Zo'n plaats eerste rang heeft ook nadelen. Je moet er vroeg bij
zijn. Dat betekent dat het gezelschap twee uur moet wachten,
samen met de duizenden anderen die een glimp van de paus
willen opvangen. Niet erg, want in mei is de temperatuur in
Rome zeer aangenaam. De mutsen van de klederdrachtdraag
sters schitteren in de zon.
Tegen het eind van de middag stijgt de spanning. Eindelijk
verschijnt de paus. Een dynamische gestalte in wit priesterge
waad, staand achterin een witte jeep. Nee, niet in een kogel
vrije pausmobiel. Dat voertuig wordt pas geïntroduceerd na
de gebeurtenissen die zich even later zullen voltrekken.
De brede Zuid-Bevelandse mutsen ontgaan ook de paus niet.
„Holland", zegt hij wanneer zijn jeep ter hoogte van het
's-Heerenhoekse gezelschap is gekomen. Hij lacht vriendelijk
en drukt alle dames stevig de hand. En weg is hij weer. Er
zijn nog meer gelovigen te begroeten.
De dames uit 's-Heerenhoek blijven een beetje confuus ach
ter. Hoe vroom je ook bent, zo'n ontmoeting doet je wat. Wan
neer de opwinding wat is gezakt, zegt Siene van 't Westeinde
tegen een van de andere dames: „Je moet er toch niet aan den
ken dat hier een bom ontploft of zoiets." „Welnee, dat ge
beurt niet", is de reactie.
Schoten
De woorden zijn nauwelijks uitgesproken of er klinken scho
ten. De jeep met de paus is nog geen honderd meter verder ge
reden. Van 't Westeinde: „Nee, we konden niet zien wat er pre
cies was gebeurd. Uit de consternatie begrepen we dat de
paus was getroffen. Later kregen we meer bijzonderheden
van onze chauffeur. Die had op nog geen twee meter van de
dader gestaan."
Paniek blijft uit op het Sint-Pietersplein. De jeep met de paus
snelt naar de ambulance die bij een van de toegangen tot het
plein altijd klaar staat voor eventuele ongelukken tijdens de
audiëntie. Veiligheidsmensen overmeesteren de dader. Uit de
luidsprekers klinken kort daarop aansporingen voor de paus
te bidden en het plein kalm te verlaten.
De dames uit 's-Heerenhoek zijn ontdaan; enkelen huilen.
Chauffeur Akkermans loodst zijn gezelschap zo snel dat kan
naar de bus en brengt de Nederlanders naar het hotel. Ze zijn
die avond niet meer de deur uitgeweest.
Het bezoek aan Rome was de laatste buitenlandse reis van Sie
ne van 't Westeinde. „Ik vond dat ik wel genoeg had beleefd."
Het korte contact met Johannes Paulus II heeft bij haar geen
bijzondere gevoelens jegens de Heilige Vader opgewekt. Ze
moet bekennen dat ze hem met het oog op zijn al jaren ver
slechterende gezondheid niet bijzonder in haar gebeden heeft
herdacht. Ze vindt het wel opmerkelijk dat de paus de pleger
van de aanslag in de gevangenis heeft opgezocht en hem ver
giffenis heeft geschonken. „Ik weet niet of ik dat zou hebben
gedaan."
Siene van 't Westeinde, nu 88 jaar
foto Willem Mieras
1920 - 2005
