Geldzucht mens
deed paus pijn
Globetrotter predikte
vrede op aarde
De paus in het Vaticaan, januari 2003. foto Alessandro Bianchi/EPA
foto AP
maandag 4 april 2005
Johannes Paulus II had in 2000 een historische ontmoeting met de Palestijnse leider Arafat.
door onze verslaggever
door Guido de Bruin
Eén van de eerste pauselijke reizen: aankomst in Dublin, september
1979. fotoUPI
RIJSWIJK - Paus Johannes Paulus II gaat de boeken in als
een zeer reislustige kerkleider. Op talloze plaatsen in de hele
wereld predikte hij een boodschap van vrede, gerechtigheid
en verzoening. Ook greep hij veel bezoeken aan om - vaak in
direct - kritiek te uiten op de heersende politieke en morele
opvattingen.
De pauselijke globetrotter maakte 104 reizen buiten Ita
lië. De eerste, in januari 1979, voerde hem naar de Domi
nicaanse Republiek, Mexico en de Bahama's. Dat was
ruim drie maanden, nadat hij tot rooms-katholiek kerklei
der was gekozen. Tijdens de tweede buitenlandse reis, in
juni 1979, bracht hij een bezoek aan zijn toen nog commu
nistische geboorteland Polen. In de jaren daarna kwam
hij daar nog zeven keer terug, voor het laatst in 2002.
De paus heeft in totaal 129 landen bezocht. Hij legde vol
gens de Vaticaanse statistieken bijna 1,2 miljoen kilome
ter af, wat neerkomt op 29 keer de omtrek van de aarde
en ruim drie keer de afstand tussen de aarde en de maan.
Plet reizen viel hem de laatste jaren steeds zwaarder, en
de tekenen van de ziekte van Parkinson waren hem steeds
duidelijker aan te zien. Tijdens zijn bezoek aan het Fran
se bedevaartsoord Lourdes in augustus 2004 maakte hij
vooral indruk als zieke onder de zieken.
Het historische bezoek van zeven dagen aan Jordanië, de
Palestijnse Gebieden en Israël in het Heilig Jaar 2000
vormt een van de vele hoogtepunten in het reisverleden
van de paus. In Bethlehem, de geboortestad van Jezus,
hield de paus een krachtig pleidooi voor het recht van de
Palestijnen op een eigen vaderland.
In het holocaustmuseum Yad Vashem in Jeruzalem maak
te de kerkleider grote indruk door diepe droefenis te ui
ten over de „verschrikkelijke tragedie van de shoah". Een
schuldbelijdenis over het zwijgen van de Rooms-Katholie-
ke Kerk in de Tweede Wereldoorlog bleef tot teleurstel
ling van sommige joodse woordvoerders uit. Wel bad de
paus later bij de Klaagmuur om vergiffenis te vragen
voor het lijden dat het joodse volk is aangedaan.
Waar Johannes Paulus II op de meeste plaatsen kon reke
nen op een enthousiast onthaal door grote menigten,
moest hij het in mei 1985 in Nederland doen met een zeer
lauwe ontvangst. In ons land was het pausbezoek aanlei
ding voor de oprichting van de vernieuwingsgezinde Acht
Mei Beweging, die in 2003 is opgeheven.
Begin 1998 schreef de paus geschiedenis door een pasto
raal bezoek te brengen aan Cuba. Tot grote vreugde van
Cubaanse ballingen wees hij het communistische bewind
op de noodzaak van (religieuze) vrijheid. In het bijzijn
van ruim 200.000 mensen riep hij de regering ook op de
mensenrechten op het eiland te respecteren.
Tijdens een gesprek met de Cubaanse president Fidel Cas
tro deed de paus het verzoek om gratie te verlenen aan ge
vangenen die om hun godsdienstige of politieke overtui
ging vast zitten. Dat had effect. Ruim een week na het
pausbezoek werd bekend dat Cuba tientallen politieke ge
vangenen had vrijgelaten.
In 2001 reisde de paus in de voetsporen van de apostel
Paulus naar Griekenland, Syrië en Malta. Hij vroeg in
Athene vergiffenis voor wat rooms-katholieken de ortho
doxen hebben aangedaan. Ook tijdens eerdere historische
bezoeken aan orthodoxe landen als Roemenië en Oekraï
ne sloeg hij steeds een verzoenende toon jegens de ortho
doxe kerken aan. In Syrië bezocht hij als eerste paus in de
geschiedenis een moskee.
Een reis naar Rusland - een droom van de paus - bleef uit.
De Russisch-Orthodoxe Kerk hield zo'n bezoek tegen. Ze
beschuldigt het Vaticaan er vooral van dat het zich sinds
de val van het communisme in Rusland bezighoudt met
het winnen van zieltjes op orthodox grondgebied. ANP
Bezoek aan Midden-Amerika, 1983.
Ontmoeting met bokser Mohammed Ali in 1982.
RIJSWIJK - Vrede moet het zelfstandig naamwoord zijn dat
paus Johannes Paulus in zijn duizenden toespraken en bood
schappen het meest heeft gebezigd. Gerechtigheid zou wel
eens een goede tweede kunnen zijn. Een duidelijke moraal is
wat voor de paus kwesties van vrede, gerechtigheid en ethiek
met elkaar verbindt
Als vredesapostel deed de paus zich krachtig gelden in
zijn oppositie tegen de oorlog van de Verenigde Staten en
Groot-Brittannië tegen Irak in 2003. Vele oproepen aan
strijdende partijen waar ook ter wereld om de wapens
neer te leggen, waren daaraan voorafgegaan. Zo riep hij
in 1999 op tot beëindiging van de Navo-bombardementen
op Servië.
AJs 'sociale paus' waarschuwde Johannes Paulus II keer
op keer tegen een ongebreideld kapitalisme, waarin geen
oog is voor hogere waarden dan geld en consumptie.
Steeds nam hij het ook op voor de miljoenen armen die
het slachtoffer zijn van de globalisering. De beweging
voor kwijtschelding van de schulden van de Derde-We
reldlanden had in hem een krachtig woordvoerder.
In een waarlijk humane economie moet volgens de paus
de waardigheid van de mens voorop staan. Globalisering
kan goed zijn, vond hij, als die maar leidt tot een nieuwe
wereldgemeenschap, die is gebaseerd op gerechtigheid, ge
lijkwaardigheid en solidariteit. Vriend en vijand zijn het
er over eens dat de Poolse paus een grote rol heeft ge
speeld in de ineenstorting van het ook door hem verfoeide
communisme.
De val van de marxistische regimes betekent echter geen
'eenzijdige overwinning' van het kapitalisme, waarschuw
de hij in 1991 in zijn encycliek Centesimus Annus. Hij
pleit daarin voor een sociale markteconomie, waarin niet
alles aan de markt wordt overgelaten.
Het deed de paus verdriet dat de bevolking van de jonge
postcommunistische staten in Oost-Europa zich onge
remd overgeeft aan het slechtste dat het kapitalisme
voortbrengt: geldzucht en consumptiedrift.
Tijdens zijn vele bezoeken aan Oost-Europese landen
voelde de paus zich geroepen om tegen materialisme en
ongebreidelde consumptie te waai-schuwen en te wijzen
op hogere waai'den als inkeer en solidariteit.
Economie was voor de paus uiteindelijk een kwestie van
moraal, net als puur ethische kwesties als euthanasie,
abortus en geboortebeperking. Critici die de paus prijzen
om zijn sociale gezicht, hebben vaak geen goed wooixl
over voor zijn vei-zet tegen abortus en condooms. Voox-al
de rol die het Vaticaan als waarnemer speelde bij de
VN-Bevolkingsconferentie in Cairo (1994) en de VN-Vi-ou-
wenconfei-entie in Peking (1995), moet het bij hen ontgel
den. Dat zelfs het indammen van de aids-epidemie voor
de paus geen reden was om condooms toe te staan, verbijs
tert velen.
Voor de paus ging het in al die kwesties om de menselijke
waardigheid. Een economie die de waardigheid van men
sen schendt door niet in hun basisbehoeften te voorzien,
was voor hem net zo erg als voorbehoedmiddelen, die
vrije seks mogelijk maken en mensen degraderen tot ob
jecten van seksuele lust.
Niet condooms, maar trouw en kuisheid zijn het ant-
wooi-d op aids, is daai'om de boodschap die hij onvennoei-
baar verkondigde.ANP
foto UPI
In 1995 kwam de Patriarch van Constantinopel in Vaticaanstad op. bezoek. foto EPA
foto ANP
De paus ontmoet president Mobutu van Zaïre tijdens zijn Afrikaan
se tournee in 1980. foto UPI
