Hij wilde een voorbeeld stellen PZC Was het een hartinfarct of was het moord? Adrianus VI werd met stenen begroet Heiligverklaringen tekenen de paus Paus liet zijn kerk een rol spelen in de wereldpolitiek maandag 4 april 2005 door Theo Krabbe ROME - Johannes Paulus II le verde een belangrijke bijdrage aan de val van het communisme in Oost-Europa. Van de rooms-katholieke kerk maakte de Poolse paus na jaren van con ciliaire vernieuwing al snel weer een conservatief bolwerk. Maar ook zijn beleid kende tal van dubbelzinnigheden. De Pool Karol Wojtyla was een vat vol tegenstrijdigheden: een ontroerend vriendelijke man, maar als kerkvorst onverbidde lijk streng, hardvochtig en zelfs afschrikwekkend. Paus Johannes Paulus II drukte een belangrijk stempel op de ge schiedenis van de twintigste eeuw en op het katholicisme. Zonder zijn inzet was het com munisme in Oost-Europa moge lijk niet ingestort en het IJzeren Gordijn niet gevallen. Na alle ja ren van vernieuwing maakte hij deze paus van de rooms-katho lieke kerk weer een conservatief bolwerk. Hoewel hij de laatste jaren een zieke, vermoeide en ui terst breekbare indruk achter liet, omschreef één van zijn bio grafen hem ooit als 'een wereld leider met een stalen uithou dingsvermogen en een geheugen als een computer'. Wojtyla leed aan de ziekte van Parkinson, een voortschrijdende neurologische aandoening, en er gingen geruchten over botkan- ker. Niet alleen zijn hoge leef tijd, 84, en de inspanningen van zijn ambt hebben de laatste ja ren zijn gezondheid ernstig on dermijnd. Ook andere ziekten en verwondingen eisten hun tol. In 1981 werd hij in de buik ge schoten bij een aanslag door de Turk Mehmet Ali Agca, die in opdracht van de Sovjet- en Bul gaarse veiligheidsdiensten zou hebben gehandeld. De ware toe dracht daarvan is nooit opgehel derd. Maar die slechte fysieke gesteld heid heeft zijn ijzeren wils kracht nooit kunnen breken. Geen moment heeft hij overwo gen om vroegtijdig zijn ambt neer te leggen. Hij wilde juist een voorbeeld stellen voor alle zieke en oude mensen. Het beleid van Johannes Paulus II is in de afgelopen zevenent wintig jaar dubbelzinnig en te genstrijdig geweest: progressief, gedurfd en moedig op sociaal ge bied en in de internationale poli tiek, maar conservatief, angstig en hardvochtig op kerkelijk ge bied en in de katholieke moraal. Ook zijn persoonlijkheid bevat te diezelfde tweeslachtigheid: vriendelijk, warm, energiek en sportief, maar ook autoritair, hardvochtig en op het laatst van zijn leven gebroken en broos. Steeds weer toonde Wojtyla zijn twee gezichten. Toen op 16 oktober 1978 einde lijk witte rook uit de Sixtijnse Kapel kringelde en de nieuwe paus ('Habemus papam') op het bordes aan het Sint-Pieter- splein in Rome verscheen, stond de wereld versteld: een Pool! Na Paus Johannes Paulus II in 1978; het is voor het eerst dat een paus in het openbaar een sweater draagt. 455 jaar weer eens een niet-Itali- aan aan het hoofd van de rooms-katholieke kerk. Kardinaal Wojtyla van Krakau was in zijn geboorteland ge vormd door het 'Poolse messia nisme': het bewustzijn een spe ciale Slavische roeping te heb ben voor Europa en de wereld. Die Poolse romantiek kende ook de voorspelling van een Slavi sche paus die Europa en de we reld (weer) zou verenigen onder het christendom. Het was deze innerlijke overtuiging, waarmee de nieuwe paus zijn pontificaat vorm gaf. Aanvankelijk werd Wojtyla we reldwijd met sympathie be groet. Maar al snel sloeg die sym pathie bij westerse katholieken om in verguizing, afkeer en zelfs openlijke tegenstand. Zeker toen zij inzagen welk beleid Jo hannes Paulus II, die geen tegen spraak duldde, voerde en welke boodschap hij in toespraken, op zijn buitenlandse reizen en in en cyclieken (officiële kerkelijke documenten met bindende uit spraken) uitdroeg. Speerpunten Vanaf het begin kende die bood schap van paus Johannes Pau lus II drie speerpunten. Aller eerst een aanval op het commu nisme in Oost-Europa, waarbij de geestelijke waarden en de veerkracht van het Poolse katho lieke volk ten voorbeeld werden gesteld. Op de tweede plaats een aanklacht tegen het morele ver val in het Westen (de 'cultuur van de dood'), dat zich uit in za ken als abortus, euthanasie, con sumptiedrang en materialisme. En ten derde trachtte de paus de dialoog met de wereldreligies te ontwikkelen. Daarvoor bracht hij tot drie keer toe geestelijke en spirituele leiders van jodendom, islam, boeddhisme en hindoeïsme sa men om voor de wereldvrede te bidden.Met zijn aanval op het communisme konden de wester se katholieken nog wel instem men. Dit speerpunt werd óok on miskenbaar een succes. Door zijn stille diplomatie en finan ciële steun van het Vaticaan aan de katholieke volksbeweging So lidariteit slaagde hij er in een centrale rol in Polen te spelen in de overgang van communisme naar democratie. Die luidde het begin van de val van het commu nisme in. Later zou Michaïl Gor- batsjov dat in zijn memoires ook ruiterlijk toegeven: „Alles wat de laatste jaren in Oost-Eu ropa gebeurd is, zou onmogelijk zijn geweest zonder deze paus en zonder de belangrijke rol - ook de politieke rol - die hij op wereldniveau speelde." Johan nes Paulus II sloot daarbij een geheim pact met de Amerikaan se president Ronald Reagan, ook een felle anticommunist. In foto ANP ruil voor dollars voor de demo cratische oppositie in Polen be gon hij een kruistocht tegen de marxistisch geïnspireerde bevrij dingstheologie en de duizenden basisgemeenschappen in La tijns-Amerika. In die 'kerk van de armen' zagen de VS een bedreiging van hun politieke, economische en veilig heidsbelangen, direct in hun achtertuin. Reagan verklaarde achteraf over zijn 'heilige allian tie' met de paus: „God stuurt ons sommige mensen op het juis te tijdstip, wanneer we hen het hardst nodig hebben. In het ge val van Johannes Paulus II heeft hij dat gedaan." Juist door zijn stille diplomatie, en zijn per soonlijke en diplomatieke con tacten met wereldleiders als Rea gan, Brezjnjev, Gorbatsjov en Clinton, slaagde deze paus er in om de rooms-katholieke kerk een rol van betekenis te laten spelen in de wereldpolitiek. Wojtyla's strijd tegen het more le verval in het Westen liep ech ter uit op een fiasco. Binnenker kelijk werd zijn gezag, vooral vanwege zijn rigide standpun ten over huwelijk, echtschei ding en seksualiteit, uitgehold. Mede door zijn verzet tegen voorbehoedmiddelen en het ge bruik van condooms tegen aids heeft de Pool zijn kerk in mis schien wel de grootste gezagscri sis ooit gestort. Mislukking Terwijl hij zich inspande voor de bevordering van de interreli gieuze dialoog tussen de wereld godsdiensten, mislukten zijn po gingen om de christelijke ker ken dichter bij elkaar te bren gen. Hij ging niet over tot de er kenning van de ambten en de eu charistische gastvrijheid van de niet-katholieke kerken, on danks alle theologische studie commissies. Jegens de oosterse en protestantse kerken hand haafde hij de superioriteit van de rooms-katholieke kerk. Daar bij bleef het pauselijke ambt de grootste blokkade. Al slaagde hij er wel in de historisch uiterst beladen verhouding van de kerk met het jodendom en de islam enigszins te verbeteren. Als voorvechter voor sociale rechtvaardigheid en mensen rechten schreef Johannes Pau lus geschiedenis. Maar binnen de eigen kerk heeft hij de span ningen en polarisatie hoog laten oplopen. Hij stond geen enkele afwijkende mening toe. Veel theologen en bisschoppen heb ben dat aan den lijve moeten on dervinden: de theologen Edward Schillebeeckx uit Nij megen, de Zwitser Hans Küng, de Amerikaan Charles Curran, de Braziliaan Leonardo Boff. Tissa Balasuriya van Sri Lanka en de bisschoppen Gaillot van Evreux en Huntington van Seattle. Daarmee schiep de paus een verstikkend klimaat, waar in achterdocht, verklikkerij, angst en onvrijheid hoogtij vier den. Aan de discussie over toelating van vrouwen tot het pries terambt trachtte de paus, een groot Maria-vereerder, met een apostolische brief een eind te maken. Waarschijnlijk was dat het grootste falen van zijn ponti ficaat. Door vrouwen, voor altijd van het priesterambt uit te slui ten, negeerde hij de belangrijk ste culturele ontwikkeling van de twintigste eeuw: de vrouwen emancipatie. Onvermoeibaar Maar de kerkelijke protestbewe gingen hebben zich er niet door laten afschrikken. Ze bleven on vermoeibaar ijveren voor ver nieuwing: inspraak van de gelo vigen bij de benoeming van bis schoppen, toelating van vrou wen tot het priesterschap, af schaffing van het verplichte priestercelibaat en een moderne re seksuele moraal. Die hete hangijzers werden steeds onver biddelijk door het Vaticaan van de hand gewezen. GPD Twijfels rond doodsoorzaak van Johannes Paulus 1 zijn nooit helemaal weggenomen door Louis Burgers DEN HAAG - Niet meer dan 33 dagen duurde in 1978 het ponti ficaat van Johannes Paulus I, de voorganger van de nu overleden Poolse paus Johannes Paulus II. De geheimzinnigheid die het Va ticaan kenmerkt, zorgde daarna al snel voor geruchten dat hij vermoord zou zijn. Maar daar voor ontbreekt elk bewijs. Wel verzuchtte Johannes Paulus I ooit tegen kardinaal Wille- brands dat de taak hem zwaar viel. Zwaar genoeg voor een hartinfarct? Het onverwachte overlijden van paus Johannes Paulus I (Albino Luciano) in september 1978 zou een moord zijn geweest. Zuster Vincenza, die hem zijn dagelijk se kop koffie bracht en geen ge hoor kreeg op haar herhaalde kloppen, werd door Radio Vati- cana verzwegen. De pauselijke secretaris werd later opgevoerd als diegene die de dode paus ont dekte Het Vaticaan moest ken nelijk wat verzwijgen. Kortom, een verhaal voor een goede thriller. Die is ook geschreven. In deel III van Francis Ford Coppola's meesterwerk The Godfather vormt de moord op Albino Lu ciano door maffiabaas Al Paci- no een centraal thema. De glim lachende paus, die een spiritue le invulling aan zijn pontificaat wilde geven, wilde malversaties in het Vaticaan niet langer toe dekken. Ook schrijvers als Tho mas Ross en de Britse onder zoeksjournalist David Yallop (in: God's wil of maffia?) gelo ven liever in samenzweringen dan in andere verklaringen. Yal lop maakt het daarbij wel heel bar door te suggereren dat de 'moord' plaatsvond vanwege Lu ciano's streven om geboortebe perking te legaliseren en de fi nanciën te saneren. Luciani ver dient beter. De in 1912 in Canale d'Agordo (Dolomieten) geboren kardinaal koos niet voor niets als pauselij ke wapenspreuk Humilitas (ne derigheid). Juist vanwege zijn nederigheid werd hij gekozen als opvolger van de ietwat pom peuze Paulus VI. Van hem werd verwacht dat hij een geestelijke, spirituele invulling zou geven aan het hoge ambt. Luciano werd 1973 kardinaal van Vene tië om op 28 augustus 1978 tot paus te worden gekozen. In zijn eerste boodschap na zijn selectie bewees de nieuwe paus zich als spiritueel leider. Hij richtte zich tot alle mensen: „In (het) streven gezamenlijk verant woordelijkheid te nemen voor en een antwoord te geven op de huidige schreeuwende proble men is de kerk geroepen de we reld die geestelijke dimensie te geven waarom zo velen vragen." Toen de 110 overgebleven kardi nalen begin oktober voor hun nieuwe conclaaf bijeenkwamen bleek dat zij hun les hadden ge leerd. Zij moesten er ook reke ning mee houden dat een nieu we paus bekend moest zijn met de wijze waarop het centrale be stuursapparaat van de kerk in de praktijk functioneert. Johan nes Paulus I stak niet onder stoe- Johannes Paulus I, voorganger van de nu overleden paus. len of banken dat hij niet wist hoe hij met die taak moest begin nen. Diagnose Daarnaast waren er ook toen al geruchten over een moordaan slag. De toenmalige woordvoer der van het Vaticaan, Romeo Panciroli, gaf toe dat er twijfel bestond aan de doodsoorzaak. De eerste diagnose was dat de paus aan een hartaanval was overleden. Twee specialisten van het San Camillo-ziekenhuis achtten het echter waarschijnlij ker dat een hersenbloeding de doodsoorzaak was. Ook werd al geschreven (zoals door dagblad Corrièra della Se- foto ANP ra) dat er geen ernstige reden was te twijfelen aan een natuur lijke doodsoorzaak. Juist daar om werd het achterwege blijven van een lijkschouwing onbegrij pelijk geacht. Het dagblad La Stampa commentarieerde dat het niet vreemd was als iemand 'door zijn reusachtige taak over weldigd' wordt, 'maar het feit Van een onzer verslaggevers DEN HAAG - De Pool Karei Woytila was in 1978 de eerst niet-Italiaan in 455 jaar die tot paus werd gekozen. Sin4 1522 was dat niet meer gebeurd. Toen werd Adriaan Floris zoon uit Utrecht tot zijn eigen verrassing paus. Adriaan werd op 2 maart 1459 geboren als zoon van eg scheepstimmerman. Hij kreeg zijn opleiding bij de Broedss was professor in Leuven en werd in 1507 benoemd tot hui sot derwijzer van de latere keizer Karei V. Op die manier kwas Adriaan in het centrum van de macht Hij maakte snel promt' tie, werd in 1515 bisschop en twee jaar later kardinaal. Hij was in Catalonië toen hij na de dood van Leo X op 9 jani& ri 1522 als compromiskandidaat plotseling tot paus werdgti kozen. De Romeinen begroetten de benoeming van de 'ba: baar' met gehuil, gefluit en een stenenregen. Het duurde over-' gens nog tot eind augustus eer Adrianus VI (of Hadrianush de door pest getroffen stad aankwam. Er was geen tijd te verliezen om de kerk ingrijpend te hervor men, zo vond hij Niet op de manier van Martin Luther oven- gens, die hij met kracht bestreed, zonder veel succes oven-! gens. Adrianus keerde zich tegen het luxe leventje van de pre laten en probeerde corruptie en misstanden aan te pakker Ook dat viel niet goed. Veel tijd had hij niet want de 'strenge man' Adrianus stierf® op 14 september 1523. Hij werd bijgezet in een monumental praalgraf in Santa Maria dell'Anima, tegenwoordig de Duife kerk in Rome. De kardinalen besloten nooit meer een buite&j lander tot paus te kiezen. Tot 1978. GPD Titus Brandsrria werd in 1985 heilig verklaard. foto ANP door onze verslaggever RIJSWIJK - De kerkvisie van een paus blijkt niet alleen uil zijn encyclieken en benoemingen. Ook door de mannen cd vrouwen die hij tot de eer der altaren verheft, kan hij laten zien, wat voor hem een model van een echte rooms-katholiek dat een lijkschouwing achterwe ge blijft, lijkt wél verdacht.' Die verdenking heeft Johannes Paulus II uiteindelijk willen wegnemen. In 1989 gaf hij de Britse journalist John Comwell toestemming met iedereen te praten die bij het pontificaat van Johannes Paulus I betrok ken was. Cornwell stelde als be langrijkste conclusie vast dat de dood van de pontifex helemaal niet als een verrassing kwam, ze ker niet voor ingewijden. In zijn A thief in the night maakt hij melding van sterk op gezwollen benen en voeten, zo danig dat de paus geen schoe nen meer kon dragen. In het ver leden had hij een embolie gehad en daags voor zijn dood klaagde hij andermaal over ondraaglijke pijn in zijn borst. Maar medi sche verzorging kwam er in die 33 dagen niet. De arts die de overlijdensakte tekende, wist niets van zijn fysieke staat. Daarmee was het gerucht over moord voldoende ontzenuwd. Blijft over de vraag hoe het kon dat de geestelijken in het Vati caan de arme Luciano zo aan zijn eigen lot hebben overgela ten. Bijna dagelijks sprak hij over zijn naderende dood. Mis schien was hij wel te aardig, te weinig ervaren in het leven in een gemeenschap waar de strijd om de macht, wantrouwen en ve nijn hoogtij vieren. Niemand be schermde hem. Het gekonkel deed hem de das om. Een naïeve dorpspastoor zit niet lekker op de stoel van de plaatsvervanger van Christus. GPD Paus Johannes Paulus II had bij zijn keuze van zaligen en hi ligen een voorkeur voor martelaren voor het geloof, of zij nii door rechts of links om het leven waren gebracht. Tot de uit verkorenen behoorden de uit het jodendom katholiek gewoa den Edith Stein en de Poolse priester Maximilaan Kolbe, die in het concentratiekamp Auschwitz naar voren stapte toen een gehuwde man ter dood zou worden gebracht. Maar h| heeft ook 240 religieuzen en andere rooms-katholieken die re publikeinen tijdens de Spaanse Burgeroorlog om het leven brachten, zalig verklaard. Maar ook anderen kwamen in aanmerking. De paus vertaaldt zijn diepe bewondering voor Moeder Teresa bijvoorbeeld in; een zeer snelle zaligverklaring van de non die onder de armen van Calcutta werkte. De eerste Poolse paus in de kerkgeschiedenis heeft een recoil daantal mensen tot de eer der altaren verheven. Het waren meer dan onder het bestuur van alle andere ruim 250 pausen samen. Heilig werden tijdens zijn pontificaat bijna vijfhon derd mensen, van wie meer dan vierhonderd martelaren. Hei aantal zaligen bedraagt ruim 1300, onder wie meer dan dui zend martelaren. Omstreden De meest omstreden besluiten van de paus waren de zaligvefi klaringen van de oprichter van de uiterst conservatieve bewe ging Opus Dei, Josemaria Escriva de Balaguer, en van de ne- gentiende-eeuwse paus Pius IX. De paus had enkele jaren na zijn aantreden zijn waardering voor Opus Dei laten blijken door de beweging tot persoonlijke prelatuur te verheffen Hierdoor viel de beweging rechtstreeks onder zijn gezag ei niet meer onder dat van de plaatselijke bisschop. In 1992. ze ventien jaar na zijn overlijden, werd Escriva de Balaguer za lig verklaard. Al in 2002 volgde na een van de kortste procedu res in de kerkgeschiedenis zijn heiligverklaring. Pius IX, de conservatieve paus die zich tot het uiterste verzet-! te tegen de Italiaanse eenwording en het liberalisme, kreeg? september 2000 deze eer. samen met Johannes X5Ö1I (1958-1963), de paus van het Tweede Vaticaans Concilie Daarmee werd kennelijk geprobeerd zowel conservatieve a|j progressieve katholieken tevreden te stellen. Kaatje Dierkx Ook Nederland had zijn aandeel in de zalig- en heiligverfaffl ringen. Met Kaatje Dierkx uit Ossendrecht, die in 1946 zalig was verklaard, kreeg Nederland in 2000 voor het eerst sinds' 1925 (Petrus Canisius) weer een heilige. De uit Tilburg afkom stige Peerke Donders (1982), Titus Brandsma (1985), ook een slachtoffer van de nazi's, en de Limburger Karei Houbeo (1988) werden zaligverklaard. Opvallend is dat drie van hen in het buitenland werkzaam waren: Dierkx in China, waar zij slachtoffer werd van de Bokseropstand, Donders in Suriname; en Houben in Ierland. Edith Stein was weliswaar een Duitse, maar werd uit het kar- melitessenklooster in het Limburgse Echt naar Auschwitz gfc| deporteerd. Daardoor zien velen haar als een 'halve Neder-j landse'. Stein werd in 1987 zalig en elf jaar later heilig ver-: klaard. Tegen haar verheffing tot de eer der altaren bestond! in joodse kring verzet omdat de nazi's haar niet om haari rooms-katholieke geloof maar om haar joodse afkomst had den vermoord. In oktober 2003 verklaarde de paus de Duitser Arnold Jans sen heilig. Hij was voor de antireligieuze Kulturkampf in[ Duitsland naar Nederland gevlucht, waar hij in Steyl bij Tege- len drie religieuze congregaties stichtte. ANP

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 2005 | | pagina 10