Jij hebt veel te grote oren
Slechts vliegen op weg naar het plaklint
EIGENLIJK
Allard
Schroder
25
Roman fleuve van Erik Vlaminck
W.F. Hermans:
l-3-'91
woensdag 23 maart 2005
et Het Schismatie
ke Schrijven sluit
Erik Vlaminck
zijn roman fleuve af. De Bel
gische auteur schreef zes ro
mans over zijn familie. „Ik
heb helemaal geen speciale
familie. Geheime geschiede
nissen heb je in iedere fami
lie. Dat is universeel.
Erik Vlaminck (1954) denkt
even na. „Dat is een mooi
woord, etterbakje, dat gebrui
ken wij niet in Vlaanderen. Of
ik me in mijn boeken afficheer
als etterbakje? Ik schrijf naar de
realiteit, dus ook de onaangena
me kanten van karakters komen
dan bovendrijven. Ook die van
mijzelf."
Dat Vlaminck ook onaangena
me trekjes van zichzelf laat zien
heeft te maken met zijn werkwij
ze. „Ik ben een verhalenvertel
ler, én een auteur met maar heel
weinig fantasie. Ik moet alles
meemaken, voelen, horen, zien.
Pas dan kan ik schrijven. Ik er
ger me aan romans waarin de au
teur zichzelf op een piëdestal
zet. Zo'n Jef Geeraerts. Die per
sonen uit zijn boeken, meestal is
het Geeraerts zelf, dat zijn van
die enorme helden, hè? Daar
worden alleen maar heldhaftige
dingen over verteld. Zo kan ik
niet schrijven."
Niet dat de Erik uit de roman
reeks van Vlaminck een onuit
staanbaar personage is, maar
hij heeft weinig mededogen met
zijn buurjongen Stanny. Stan-
ny, die in een psychiatrische in
stelling terecht komt, en Erik,
die daar werkt, zijn de hoofdper
sonages in Het Schismatieke
Schrijven, het laatste deel van
de zesdelige serie (deels autobio
grafische) romans waarin Erik
Vlaminck (1954) zijn familie por
tretteert.
De reeks fraaie romans schetst
de geschiedenis van twee Vlaam
se families waaruit de hoofdper
soon - net als hij Erik geheten -
geboren is, en de reflectie op het
leven van die hoofdpersoon. De
romans zijn gestoeld op geheime
geschiedenissen binnen zijn fa
milie. Onderdrukt verlangen,
overspel, collaboratie, zelf
moord. „Toen ik die verhalen
ontdekte, wist ik dat ik mijn on
derwerp had. Er komt wel eens
een lezer op me af die zegt: Wat
een geluk dat u zo'n familie
hebt. Maar ik heb helemaal
geen speciale familie. Geheime
geschiedenissen heb je in iedere
familie. Dat is universeel. Je
moet er alleen naar op zoek,
naar vragen."
Aanhoudster
Verzwegen verleden, noemt Vla
minck dat. „Ik hoorde mijn moe
der eens fluisteren tegen mijn
vader. Opdat de kinderen het
niet zouden horen. Ik hoorde
het toch en dacht dat het daar
om belangrijke verhalen moes
ten zijn. Die scène vind je terug
in het eerste deel van de reeks,
Quatertemperdagen. Daarin
fluistert mijn moeder tegen mijn
vader dat ze gehoord heeft dat
haar vader een aanhoudster
had. Een minnares, ja. Wat is
dat? vroeg ik. Jij hebt veel te gro
te oren, zei mijn vader toen. Dat
begreep ik ook niet. Toen ben ik
in de spiegel gaan kijken of ik
grote oren had. Maar goed, Qua
tertemperdagen, en eigenlijk de
hele reeks, is opgehangen aan
verzwegen geschiedenissen."
Niet voor niets staat er op alle
zes delen het woord 'roman'. En
foto Peter Elenbaas/GPD
De zesdelige romancyclus van Erik Vlaminck
heeft - anders dan bij andere roman fleuves - geen
overkoepelende titel. Elk boek is zelfstandig te le-
Quatertemperdagen (1992) - Over Vlamincks fami
lie van moeders kant in het Vlaanderen van rond
de eeuwwisseling en ten tijde van de Eerste We
reldoorlog. Het boek is doordrenkt van misère,
van oorlog, van baren en sterven, maar ook van
bier, van rauwe volkshumor, van tubaklanken en
van schoonheid.
Wolven huilen (1994) - Vlaminck gaat op zoek
naar de halfbroer van zijn grootmoeder, Fons Huy-
brechts. Deze blijkt samen met Liza Schrijvers,
de mysterieuze vrouw die de verboden liefde was
van zijn grootvader, na de oorlog naar Canada te
zijn gevlucht. Fons en Liza, belast met een oor
logsverleden, bezitten geweren omdat de oorlog
niet vergeten of verwerkt is.
Stanny, een stil leven (1996) - Het verhaal van
Stanny, een jongen die er getuige van is hoe zijn
geboortedorp moet wijken voor de haven van Ant
werpen. Na zijn gedwongen verhuizing wordt hij
het slachtoffer van de wreedheid van zijn nieuwe
klasgenootjes en buurjongen Erik. En thuis heeft
hij weinig te verwachten van zijn doodzieke moe
der en contactarme vader.
De portrettentrekker (1998) - Opa Henri Vla
minck en zijn zus Virginie brengen hun jeugd
door in een verarmd, kinderrijk gezin in Diest.
Het zijn 'gewone' mensen met een 'gewone' levens
loop. Maar hoe kon een baby overlijden in de oven-
la van een keukenkachel? Waarom bestaat er van
de vader van Henri en Virginie geen enkel por
tret? Houten schoenen (2000) - Als de kleine Erik
ontdekt dat de Tweede Wereldoorlog een belang
rijke rol heeft gespeeld in het leven van zijn va
der, laat dit hem niet meer met rust. Pas wanneer
hij volwassen is, kan hij op zoek gaan naar ant
woorden op deze vragen. Wat heeft de oorlog met
Georges, zijn vader, gedaan? Welk familiegeheim
is al die tijd verzwegen? En hoe zijn die gebeurte
nissen van toen van invloed op wat er van Erik
Vlaminck zelf is geworden?
Het schismatieke schrijven (2005) - Vlaminck be
schrijft hoe zijn hoofdpersoon schrijver wil wor
den en daarom gaat werken in een psychiatrisch
centrum. Een jeugdvriendje (Stanny) blijkt er pa
tiënt te zijn en de confrontatie geeft een dramati
sche wending aan beider leven. Plet verhaal speelt
zich af tegen de achtergrond van het utopische
linkse engagement in de tweede helft van de jaren
zeventig van het verzet tegen een dorps en katho
liek normenstelsel en van de wantoestanden in de
Vlaamse psychiatrie.
het motto in Quatertemperda
gen is van György Konrad: 'Ik
zal de auteur ontslaan van de
verplichting de feiten waar
heidsgetrouw te registreren. De
werkelijkheid is onbeschrijfe
lijk en het onthullen van pri-
vé-geheimen heeft een kwalijk
luchtje. Het zou geen pas geven
familieleden, die geen schrijver
zijn, op papier te koeioneren.'
Het heeft zes jaar geduurd voor
Vlaminck Het schismatieke
schrijven kon schrijven. „Dit
boek was het moeilijkst om te
schrijven. Het zat directer op
mijn vel. Het was het meest per
soonlijke boek. Ik ben pas be
gonnen met schrijven toen ieder
een die in het boek voorkomt,
dood was. Dat heeft met mijn
schrijversethiek te maken. Dat
ik die mensen niet mee het bad
in trek."
Vlaminck deed ook, zoals hij het
noemt, 'naakte historische re
search'. „Als in Houten schoe
nen in 1943 een ei acht frank
kost, kostte een ei in 1943 ook
acht frank. En daar is de 'emo
tionele research', zoals ik dat
noem. Voor het schrijven van
Houten schoenen, over de tocht
die mijn vader vanuit Duitsland
maakte terug naar huis, heb ik
die tocht ook gemaakt. Voor on
derweg had ik boeken bij me
over hoe arbeiders in de Tweede
Wereldoorlog in Duitsland heb
ben gewerkt. Hoe het was tij
dens de bombardementen. Want
mijn vader heeft nooit iets over
de oorlog verteld."
Schrappen
Wat opvalt aan Vlamincks reeks
boeken, is dat ze niet dik zijn.
Vergeleken met A La Recherche
Du Temps Perdu (Marcel
Proust), A Dance To The Music
Of Time (Anthony Powell) of
Der Mann Ohne Eigenschaften
(Robert Musil) is Vlamincks ro
man fleuve wat omvang betreft
meer een anti-roman fleuve.
Dat heeft te maken met Vlamin
cks manier van schrijven.
„Mijn schrijfprocede bestaat uit
schrappen. Soms heb ik een
boek van 250 pagina's. Ik her
schrijf niets,* ik schrap alleen. In
eerste instantie schrijf ik met
mijn Caran d'Ache vulpen. Ik
schrijf zo snel als ik denk, van
daar. Daar is niet tegenaan te
typen. Daarna ga ik op de com
puter schrijven. Nu sta ik op het
punt de Nobelprijs voor Litera
tuur te winnen, denk ik dan.
Maar als ik dan twee dagen la
ter passages teruglees denk ik:
moet ik hier mijn brood mee ver
dienen? Wat een kloteboek! Suk
kelaar! Da's telkens weer schrik
ken. En ga ik weer schrappen."
Erik Vlaminck heeft altijd
schrijver willen worden. „In het
zesde leerjaar kwam er een me
neer van het beroepskeuzebu
reau in de klas om te vragen wat
we wilden worden. Ik zei: schrij
ver en wielrenner. Moest ik bij
de directeur komen. Ze dachten
dat ik de paljas aan het uithan
gen was. Als jongen keek ik op
naar mannen die goed verhalen
konden vertellen. En de kleine
successen die ze daarmee boek
ten. Mijn grootvaders waren goe
de vertellers. Ik zag dat ze iets
terugkregen: gelach, applaus.
Appreciëring. Dat wilde ik
ook."
„Ik ben van de post '68 genera
tie. Ik had grote plannnen om de
wereld te veranderen. Ik dacht
dat schrijven daar een middel
toe was, heb daar een tijd in ge
loofd. Ik ben ook ooit in een psy
chiatrische inrichting gaan wer
ken omdat ik dacht dat ik daar
als schrijver genoeg stof kon op
doen om een roman te schrijven.
En ook om een aanklacht te for
muleren tegen de staat België
omtrent de toestanden in de
zorg. Dat waren idealen van de
post '68-generatie. Maar ik heb
toen ervaren dat het geen pas
geeft om van patiënten zomaar
romanpersonages te maken. Ik
heb meer veranderd door daar
een aantal jaren te werken dan
er een boek over te schrijven."
Erik Vlaminck heeft lang in de
luwte geschreven. Aan zijn stijl
gewerkt. „Pas toen ik aan Qua
tertemperdagen schreef had ik
het gevoel dat ik schreef zoals ik
zou willen schrijven. Dat ik
schreef waar ik over dertig jaar
nog trots op kan zijn."
Maarten Moll
Erik Vlaminck: Het schismatieke
schrijven - Uitgeverij Wereldbiblio
theek, 14,50
veroorzaakte de aankondi
ging van zijn komst al onrust.
Op veel plaatsen waar hij immers verscheen waren er incidenten.
Zijn reputatie vergde hoe dan ook veel overleg.
De dag zelf is in zekere zin onvergetelijk, hoewel er zelden nog over
gepraat wordt. Veel dingen zijn te persoonlijk en niet alles moet
toch in de krant?
Nooit meer slapen was toen 25 jaar geleden verschenen. De biblio
theken zouden een reizende tentoonstelling samenstellen en Her
mans zou bij de opening aanwezig zijn. 's Avonds wilde hij wel in
het openbaar optreden. Alleen in Vlissingen. Zijn roman Au Pair
was zojuist gepubliceerd en de hoofdpersoon is een meisje uit Vlis
singen: Paulina. Dat zal een rol gespeeld hebben.
Ze kwamen met de trein uit Parijs. Halverwege de middag, wat te
kort voor de opening van de tentoonstelling. Hella Haasse zat in de
zelfde trein. Ze ging Hei-mans 's avonds interviewen.
Een betrekkelijk lange man in winterjas, schuchter en verlegen ach
teraan. Plastic tasje, scheve tred. Mevrouw Hermans: klein, mooi ge
kleed, hoed, charmant en gereserveerd hartelijk. Naar de tentoon
stelling voor de opening? Nee, eerst naar het hotel. Brittania, dat
toen nog niet van alle glorie ontdaan was. Een uur wachten. Het
programma gaat schuiven.
Bij de kerk televisie, pers en fotografen. Mevrouw Hermans in de au
to: 'er moeten er weer veel van ons eten'. In de kerk de genodigden,
lijdzaam. Toespraken, Hermans en zijn vrouw op de eerste rij. De
vleesgeworden knorrigheid, zo lijkt hij op de foto's. In werkelijk
heid was hij de vriendelijkheid zelve, geestig, op zijn gemak. Dat
veranderde als fotografen in zijn buurt kwamen of een onbekende
contact zocht.
Terug naar Brittania om te eten. De schrijver heeft echter zijn eigen
programma. In de lobby wacht de directeur van de Bezige Bij, want
Hermans heeft het manuscript bij zich van De laatste roker, een
bundel verhalen. Contracten van
overhandiging worden getekend.
In veelvoud.
Met Mevrouw Hermans voor het
raam van Brittania. Ze vertelt,
over de reis naar Turkije die in
Homme's Hoest is gebruikt. Over
een woedeaanval toen op een va
kantie de schrijfmachine kapot ging. 'Het is een moeilijke man, me
neer!' Zijn boeken leest ze niet. 'Dat is zijn wereld'. 'Hij gebruikt
soms persoonlijke dingen, die hoef ik niet te lezen.'
Tijdens het eten vertelt Hermans geanimeerd over een rol die hij
aan zijn typemachine heeft gemaakt, zodat hij er geen papier meer
in moet draaien. Hella Haasse doet nog alles met de vulpen. Het
avondprogramma zal uren later beginnen.
De geluidsinstallatie is bedroevend en Hermans en Haasse zijn niet
te verstaan. Bovendien hoest hij voortdurend. Er wordt niet gesig
neerd en vragen kunnen alleen schriftelijk ingediend worden. In de
pauze nemen we ze door. Hij schrapt bijna alles en vraagt of we
geen andere kunnen verzinnen. We hebben wat achter de hand. Ie
mand uit het publiek heeft een filosofische verhandeling ingele
verd. Hij geeft mild commentaar, vraagt een paar dingen die hij ver
geten is. Ook over zijn boeken. Het optreden is geen succes. Als hij
na afloop de eerste druk van Nooit meer slapen ziet, wil hij er spon
taan wat in schrijven.
Op de eerste rij vlak bij het podium zit een jongetje van een jaar of
dertien jaar. Hij duikt ook 's avonds op bij de nazit in Brittania.
Hermans, zeer ontspannen, vertelt.
Plotseling zoekt hij contact in de marge van het gezelschap. Die jon
gen volgt hem overal, zegt hij. Of we voor die knaap onderdak kun
nen regelen en morgen de terugreis? Zonder dat iemand het ziet,
stopt hij een fors bedrag to^. Voor eventuele kosten.
Lo van Driél
proza
Hedda Martens: Iemandsland.
Iemand heeft al tijden een bril
nodig, iemand heeft altijd wil
len vliegen, iemand heeft al
maandenlang geen enkel plezier
gevoeld, iemand vraagt zich stel
selmatig af wat de mensen van
hem denken, iemand zou nooit
van zijn leven meer een piano
willen aanraken, iemand heeft
aan zijn opvoeding een ernstige
levensangst overgehouden. De
verhalen in deze nieuwe bundel
van Hedda Martens beginnen al
le met dit soort intrigerende zin
nen. In totaal bevat het boek
vijftig licht melancholische ver
halen in een uiterst precieze
taal. Martens (1947) publiceerde
eerder Sjibbolet en andere ver
halen en Een naald op het wa
ter. Uitgeverij Querido, 180
pag., 19,95.
Dorrit Willumsen: De Gentse
bruid - Isabella, de dochter van
Filips van Bourgondië, groeit op
aan het Gentse hof van haar tan
te Margaretha, de landvoogdes
der Nederlanden. Ze wordt op
haar dertiende uitgehuwelijkt
aan Christiaan II, de koning van
Denemarken. Deze hoopt zo de
diplomatieke banden met de Ne
derlanden aan te halen. In bed
geeft hij echter de voorkeur aan
zijn maïtresse Duveke, wier moe
der de scepter zwaait aan het
hof. Het brengt Isabella tot de
verzuchting: „Ik sta gewoon
voor gek omdat de koning de
voorkeur geeft aan de dochter
van een banketbakster boven
het kleinkind van keizer Maxi-
miliaan. Mijn heer komt zijn ver
plichtingen niet na en mijn hele
familie beschouwt de ontbreken
de geslachtsdaad als een verne
dering." In dit geromantiseerde
verhaal van Isabella's leven
wordt een levendig beeld ge
schetst van het Deense hof in
het zestiende-eeuwse Europa.
Vertaling Kor de Vries. Uitg. De
Arbeiderspers, 266 pag., 17,95.
Peter de Zwaan: Hoerenjong.
Als zijn directeur hem heeft ont
slagen, heeft sportjournalist Ab
Ruin 'de tijd aan zichzelf'. En
die wil hij gebruiken. Geen colle
ga neemt nog contact met hem
op en zelfs een afscheidsreceptie
is hem niet gegund. Maar hij zal
ze krijgen. Alles heeft hij in de
loop der jaren verzameld over
zijn ex-collega's: wie te veel
drinkt, vreemd gaat, sjoemelt
met zijn declaraties of in de
baas zijn tijd naar pornosites
surfde. Ab Ruin werkt een plan
uit, om al die informatie in zijn
voordeel te gebruiken. Maar
dan valt er een dode en dat was
niet de bedoeling. Peter de
Zwaan (1944) is voormalig jour
nalist en won met Het alibibu
reau de Gouden Strop.
Uitgeverij De Boekerij, 237
pag., 14,95.
Schroder vertelt in zijn nieuwe
Jioek Favonius over een driehoeksver-
waarin de titelfiguur een hoofdrol
*11. Het verhaal over de teloorgang van
jnuwelijk is buitenkant, zoals ook dat hu-
jihelf en de vrouw met wie Favonius in
Kit verenigd was tot de buitenkant van
westaan behoren. Daaronder wacht een
Smacht af om uit te breken en alle ze-
™en van het geordende burgermansbe-
te laten afbladderen als waren ze de
^schilfertjes verf op door en door ver
fhout.
favonius, een welgedane en geslaagde
«jnian van achter in de dertig, bestijgt
dag de trap van de echtelijke wo-
sj'aarop nog ruim tweehonderdduizend
'hypotheek rust. Bijna boven stokt zijn
Daar ligt zijn vrouw Vita, haar hoofd
ontblote onderlijf van Garmer, colle-
■^genoot bij de rugbyclub en naar hij
^«prekend heeft aangenomen al le-
*®g zijn beste vriend. Ontdaan sluipt
f us het huis uit, voelt moordlust opko-
;tn verschaft zich een pistool. Voor hij
111 loekomt zich op het overspelige stel
^eken, wordt Garmers ontzielde
uit de rivier opgevist. Slachtoffer
r°ofmoord door een hoertje en haar
Allard Schroder foto Tessa Posthuma de Boer
pooier, zo wijst justitieel onderzoek uit. Het
zal niets afdoen aan Favonius' besluit om
zich van Vita te laten scheiden.
Kan het banaler? Banaler dan in deze weer
gave kan het zeker niet. Misschien dat Al
lard Schroder het breed uitgewerkte relaas
van de fatale driehoek Favonius-Vita-Gar-
mer daarom 'een burgerroman' heeft ge
noemd. Enigszins misleidend is die onderti
tel wel.
Favonius' kruisweg, met de ontdekking van
Vita's ontrouw als een van de eerste staties,
begint op het moment dat hij door zijn ba
zen wordt belast met de voorbereidingen
van een omvangrijk nieuwbouwproject. Op
weg naar de provincieplaats waar hij voor
een week of wat gedetacheerd wordt, rijden
hij en zijn assistent Koertz zich met hun au
to vast in een landschap dat door aanhou
dende herfstregens bezig is in een modder
poel te veranderen.
Profetie
Ze vinden onderdak in de vervallen dorps
herberg van Overlethe, alweer een naam die
te denken geeft: in de Griekse onderwereld
is de Lethe immers de rivier die de zielen
van de overledenen vergetelheid schenkt.
Binnen de muren van De Fransche Lelie
wordt het gestrande tweetal verwelkomd
met een ware onheilsboodschap. Herm, de
schijnbaar achterlijke zoon van de slonzige
waardin Jeanne maar in werkelijkheid een
vermomde god Hermes (in de Oudheid de ge
leider van de doden), geeft luidkeels te ken
nen dat Favonius en Koertz niet meer zijn
dan 'vliegen op weg naar het plaklint'. Voor
Favonius wordt die profetie maar al te zeer
bewaai-heid.
Na zijn ontdekking dat Vita en Garmer hem
al sinds lang hebben bedrogen, blijft hij bi]
Jeanne hangen en raakt tegen wil en dank
verstrikt in een verhouding waarin zij sla
vin en meesteres tegelijk is.
Herm en Jeanne zijn niet de enige demonen
in deze zompige en morsige onderwereld.
Favonius loopt ook op tegen de gesjeesde
chemicus Schmitt die XTC-achtige pillen
fabriceert, de sloper Koops die maar al te
zeer baat heeft bij de afbraak van het platte
land omdat het zijn steenver-
gruizer aan de gang houdt, de eenogige, een-
benige en incestueuze femme fatale Louise
de Besse die hem aan het pistool helpt, en
Louise's halfbroer Alberik Bellarmin, een
topcrimineel die als een tweelingbroer op
Favonius lijkt en daarmee zijn vleesgewor
den schaduwkant is, de Ander die met al die
andere infernale krachten heeft geloerd op
een gelegenheid het deksel van de ketel te
lichten en orde in chaos te doen verkeren.
Allard Schroder heeft een gewone en her
kenbare realiteit tot uitgangspunt gekozen
voor een roman die van aanhef tot slot
baadt in het schemerlicht dat gloort vanaf
een overzijde die niet van deze wereld is.
Nieuwsfeiten die nog vooraan in ons geheu
gen liggen, zoals de dreiging van aanzwel
lend rivierwater waartegen dijken niet be
stand lijken te zijn, onthullingen van bouw
fraudes die hebben laten zien hoe onderne
mers en overheden voor geen enkele vorm
van corruptie meer terugschrikken, de slui
pende Vinex-verloedering van polders en
dorpskernen die aan de vraatzucht van pla
nologen en projectontwikkelaars worden op
geofferd: het wordt allemaal ingepast in een
hallucinante geschiedenis die de banaliteit
verhevigt tot een huiveringwekkende my
the. Het bijzondere is dat Schroder zich
daarbij nooit opwerpt tot woordvoerder van
maatschappelijk verontwaardigden en ver
ontrusten, maar zich weet te beperken tot
een suggestief uitvergroten van het alledaag
se kwaad.
Steenwoestijn
Dat Nederland verwordt tot een onbehaag
lijke steenwoestijn is voor hem van secun
dair belang. Waar het hem werkelijk om
gaat, blijkt uit een slotbespiegeling van Vita
die tijdens Garmers uitvaart beseft dat zij
en alle andere begrafenisgasten kleine en on
beduidende mensen zijn. 'Ja, nietig waren
ze, alleen in hun dromen of hun nachtmer
ries waren ze wel eens groot. Hun eigen klei
ne hel kwelde hem goddank slechts inner
lijk, daarbuiten was het allerergste afge
dekt door verzekeringen, pensioenen en het
manhaftig dragen van het kleine verdriet en
door het relatievet van vriendjes en colle
ga's die monsterlijke bloemstukken op je
kist kwamen leggen als het zover was.' Het
kan niet kervender worden gezegd.
Jaap Goedegebuure
Allard Schroder Favonius, een burgerroman - De
Bezige Bij, 350 blz., 19,90.
