Insecten bereiden invasie voor
PZC
Een goed Zeeuwsch onversterflyk leen
Nieuwe raadkaart
Mee de botte biele
èn z'et landschap voo
jaeren gerinaweerd
dinsdag 15 maart 2005
Kanaal in natuurgebied Oranjezon bij Vrouwenpolder. In het duingebied zitten vele soorten bijen.
foto Het Zeeuwse Landschap
Wolken storten zich als zware golven uit over het open
Zeeuwse landschap. De lucht is grijs, wit, donker
blauw of een mengeling daarvan. Je weet nooit precies wat
er zal gebeuren. Zo is het veld wit van hagel of sneeuw en
zo etst de zon uit een azuurblauwe hemel de aarde. Schoor
voetend zet de lente in. Aan de zwarte aarde in bos en veld
is niets te bespeuren. Dat is het voordeel van dit seizoen.
De klaarheid wordt niet doorbroken door een hinderlijk ge
zoem van een vlieg of een manoeuvre van een mug die stie
kem in je benen probeert te prikken. Dat komt nog. De gro
te invasie is in aantocht. Verscholen in allerlei holten, ga
ten en kokers is het insectenlegioen er klaar voor.
Vaak zitten larven van insec
ten in diepe schachten in de
grond. Het zijn meestal larven
van graafwespen of wilde bijen.
De larven van veel keversoorten
leven in hout, soms net onder de
bast van een halve of geheel do
de boom. Andere insectenlarven
zitten verscholen in de modder
of leven op de bodem van een
plas van organisch materiaal.
En als ze er niet zitten, zijn er
wel de eitjes, die wachten tot de
temperatuur wat beter wordt.
De totale insectenpopulatie telt
in Nederland wel meer dan
20.000 soorten.
Niet gering. Het merkwaardige
is, dat alle larven heel erg op el
kaar lijken, om het even of het
nu om een kever- of een bijenlar
ve gaat. En wat te denken van
de ontelbare rupsen die op plan
ten leven. Eigenlijk zijn dat ook
larven. Zij lijken ook op elkaar,
alhoewel de vormen- en kleuren-
variatie bijzonder groot is.
Steeds weer zien we dat ingesne
den rompje. Dit bestaat uit een
basisvorm van altijd 21 segmen
ten met een kop en een staartje.
Het is de basisvorm waaruit alle
insecten uiteindelijk zijn ont
wikkeld. Ze heten ook niet voor
niets 'insecten'. Meer dan de
helft van alle levensvormen op
aarde bestaat uit insecten. De
spinnen zijn niet meegerekend,
die hebben acht poten en een in
sect zes.
De ontwikkeling van larve tot
insect is goed te volgen. Bij een
vlinder en een vlieg gaat dat
heel snel: de rups of de made ver
popt zich en binnen in de pop
voltrekt zich het grote wonder
van een volledige gedaantever
wisseling. Bij andere insecten
gaat het wat langzamer. Bij li
bellenlarven bijvoorbeeld. We
spreken dan van een onvolledi
ge gedaantewisseling.
Het veld ligt er nog steeds verla
ten bij.
Het is nog wachten op voedsel.
Maar wie begint er eerst. Bijen
en hommels, daar kun je in deze
periode wel iets van verwach
ten. Zodra de wilgenbloei be
gint, zijn ze er bij. Wilgen zijn
windbloeiers en moeten het heb
ben van de periode dat de wind
nog door de takken blaast. Ne
derland is een echt wilgenland.
Er zijn vele soorten. Hoge schiet-
wilgen worden afgewisseld door
lage struikvormenden als geoor
de en waterwilgen. Vooral in de
natte duinen komen we veel wil
gensoorten tegen en omdat duin
zand lekker graaft, komen er
naast de honingbijen ook veel
wilde bijensoorten en hommels
voor.
Om het foerageren van bijen op
wilgen te zien, is een wandeling
in de natuur niet altijd nodig.
Een treurwilgje in de tuin geeft
dikwijls al een heel spectrum
van bijensoorten te zien. In de
duinen van bijvoorbeeld natuur
gebied Oranjezon bij Vrouwen-
Bijen foerageren op wilgen.
foto Hannie Joziasse/Het Zeeuwse Landschap
De PZC sponsort Het Zeeuwse
Landschap. In 'Natuurlijk Zee
land' doen medewerkers van deze
stichting verslag van wat er
speelt in de Zeeuwse natuurgebie
den: onverwachte vondsten en bij
zondere gedragingen passeren we
kelijks de revue. En natuurlijk
ook de successen en mislukkingen
in het beheer.
polder zijn echter heel wat meer
soorten te vinden. Zandbijen, zo
als de fraaie zwartrosse zandbij,
zien er zo kleurig uit dat het ver
schil met de honingbij wel di
rect opvalt.
Dat is minder het geval met de
duinzijdebij. Deze lijkt zo be
drieglijk veel op de honingbij,
dat een kenner nog moeite heeft
het verschil te zien. Het beste
verschil levert nog het mannetje
op. Dat is veel pluiziger en klei
ner dan de andere sekse en
vliegt meestal tegelijk met de
vrouwtjes op.
Als we op de leefwijze van de
bijen letten, worden de verschil
len wél markant. De duinzijde-
bijen leven geheel solitair en
van de honingbij kennen we het
sociale leven in de bijenkasten.
De duinzijdebijen graven rechte
schachten in het duinzand tot
wel een halve meter diep en leg
gen daar broed cellen aan. Ze
worden gevuld met stuifmeel
van de manlijke wilgen. Neste
len doen ze meestal wel in groe
pen bij elkaar. Daarom is het
niet moeilijk de bijen tijdens
hun graafwerkzaamheden op te
sporen. Wie goed oplet, kan in
Oranjezon ook een grote bloed-
bij observeren. Zoals de naam al
doet vermoeden, is deze bij hele
maal rood. Het is de broedpara-
siet van de duinzijdebij en is on
geveer net zo groot. De bloedbij
gaat alle nestholletjes van de zij
debij af en probeert er zelf een
eitje in te leggen. Zien we de gro
te bloedbij, dan weten we ook
meteen dat we te maken hebben
met de duinzijdebij en niet met
een honingbij of een van de vele
andere soorten zandbijen die in
de duinen operatief zijn.
Bloeitijd
De bloeitijd van de wilgen is
snel voorbij. De tijd die bijen
hebben om te foerageren, is dus
maar kort. De meeste bijen die
op wilgen vliegen, stoppen daar
eind april al weer mee.
Voor de zomer leggen de duinzij
debijen hun activiteiten weer
stil en wachten ze gewoon een
heel jaar om de levensdraad
weer op te pakken. De larve
wacht al die tijd tot prikkels
hem activeren om precies op
tijd de lente te verwelkomen.
Ron Brouwer
Ron Brouwer is medewerker ex
terne betrekkingen bij Het
Zeeuwse Landschap.
Op de laegere school, 't za
eind jaeren zeventig gewist
kon onze meêster prachtig ver-
tèlle over die mooie boömdieken
in de Zak van Zuud-Beveland.
En zö tegen de vakantie trokke
me mee eêl de klasse op de fiets
de natuur in, op zoek nae plant
jes as de witte dovenetel, zuring
en 't herderstasje.
As kind keek ik mee ontzag op
tegen die 'öge, statige populie
ren. De dieken stonde d'r vol
mee. Heerlijk was 't om op zö'n
diek in 't lange gras te léggen en
langs die bómen omoog te kie
ken nae de lucht. A'j jen ogen
dicht dee, oorde je 't ritselen
van duuzende blaedjes in de
wind. Een mooier, rustgevender
geluud kon'k nie bedienke. Daer
ko'j as kind gewoon blie van
worre.
Noe zie'j as kind vee dingen an
ders dan as volwassene. De her
vormde kèrreke op de Mart in
Èrremuu, bievoorbeeld, was in
m'n kinderogen nie vee kleiner
dan de Sint Pieter in Rome. De
eindexamenleerlingen op de
middelbare school - sommige
uutgedost mee aenekammen en
aore creatieve kapsels - leke wè
reuzen toen a'k daer as brugklas-
sertje voo 't eerst kwam kieke.
Bosbadhoeve was een eindeloos
gróte speeltuun, voo je gevoel
an d'aore kant van Nederland.
As kind kiek je vanuut een ande
ren 'oek, aolles liekt gróter en
verder. Ma ik kan me toch nie
voostèlle dan die torenóge
bómen van vroeger, niks meer
waere dan die luciferoutjes die
an d'r noe staen.
Toen a'k overleste de kleinen
meenam op een fietstocht deu
De Zak, vroeg ik m'n eige lang
af of ik wel êlemael goed zat.
Waere die boómdieken die a'k
me nog zö levendig kon herinne-
re, misschien toch nie èrrehes
aors gewist? Ik wist toch zeker
da'k in de buurte moest weze
van Ouwelande. Daer waere me
in de zesde klasse op school
kamp gewist. Noe ree ik ook wè
over dieken, ma die waere bie-
nae zonder uutzondering be
plant mee miezerige boompjes.
En om die boompjes was iezder
gaos gedraoid, om te vookom-
men dat een schaep of knientje
ze in een paer minuten deu zou
biete. En toen zag ik et. Ier en
daer stonde nog wat dikke
boomstronken verstopt tussen 't
óge gras. En wat verderop zag
ik ze lègge: die mooie bómen in
stikken gezaegd, gereêd voo
transport.
Bie naevraeg ier en daer wier
me verteld dan de bómen die an
d'r eerst stonde, ier van oor
sprong nie thuusore. Dat waere
snelgroeiende Canadese populie
ren, ier vlak nae d'n oorlog ange-
plant om ma wee zö snel meuge-
lijk wat op die dieken 't ebben.
Ze pasten nie echt in 't Zeeuwse
landschap en ook voo de biodi
versiteit was 't nie goed. Aore
bómen zoue meer veugeltjes,
vlinders en aore beêstjes antrek-
ke dan die saoie populieren.
Deu te kiezen voo inheemse soor
ten as eikebómen, beukebómen,
kastanjes en lindebomen zou de
natuur wee worre wat un ooit
was.
Noe eb ik daer natuurlijk nie
voo geleerd en errehes zat et mis
schien best zö weze zö an ze't
mien uutgeleid èn. En over vuuf-
tig of 'onderd jaer, is De Zak
misschien wè nog mooier dan in
de herinneringen uut m'n prille
jeugd. Ma a'k gewoon m'n boer-
everstand gebruuke, bekruupt
me toch et aokelige gevoel dat 'r
eên flink gebrek ao an 'out voo
z'n openaerd. Dat er een vee te
radicale kaalslag is gepleegd, let
terlijk en figuurlijk mee de bot
te biele. Da'j die populieren op
d'n duur wil vervange deu wat
oare bómen, allee. Ma moet dat
dan ao tegeliek? Kon dat nie om
en om, of zö deu de jaeren 'een
zö af en toe es een paer? 't Is
goed dan d'r nog af en toe van
die bordjes staen die an je d'r op
wieze dat et om zo'n beroemde
boömdiek gaet, want zelf zou je
d'r nie mi opkomme. En of ao
die veugeltjes en aore beêstjes
noe zovee holpe bin mee die
nieuwe anplant vraeg ik m'n ei-
ge ook af. Probeer as schaepje of
'aesje op een bloedeête dag mar
es lekker in de lommer te gae ge-
zitte van zö'n kale bezemsteel,
of as veugeltje je nest te bouwen
tussen drie, vier blaedjes.
Ik zan d'r dan ook gin doekjes
om winde: in mien ógen èn ze't
landschap voo jaeren gerina
weerd. 't Is 't er kaal, je kan aol
les in eên keer overzie en de
spanning is daermee weg. Je rae-
kt gewoon een bitje de kluts
kwiet a'j d'r komt.
En sommige dingen wil j'as
mens gewoon nie begriepe. Ik
vond die ouwe bómen, buuten-
landers of nie, geweldig en de
boömdieken Zeêuwser dan
Zeêuws. Ik oan ze zö graog wille
laete zie an m'n dochter van
tweê, die a't d'r dan ook mee d'r
kinderoögjes vol ontzag nae ao
kunne kieke. Wie weet, m'n
klein- of achterkleinguus...
Marjolein de Visser
Agenda
In het Kerkje van Ellesdiek (El-
lewoutsdijk) wordt morgen een
seniorenmiddag gehouden.
Ouderenkoor Zanglust uit Goes
treedt op en Jan en Jopie Min-
naard vertellen verhalen. Aan
vang 14.30 uur, toegang 5,-,
reserveren 0113-351317 of
kerk j e@ellesdiek.nl.
Zondag wordt in het Kerkje van
Ellediek weer een oecumenische
bijeenkomst in het Zeeuws ge
houden. Aanvang: 14.30 uur.
De eerste raadkaart met een
knipoog naar het Jaar van
kastelen en buitenplaatsen was
niet zo moeilijk: Het kasteel
Westhove bij Domburg. Eind de
cember 1915 is de kaart door de
militair W. Vader verzonden
aan zijn familie in Zaamslag,
om te melden dat hij 'goed en
wel' was aangekomen. „Het dob
berde op de boot veel. Doch wij
zijn goed overgekomen. Er wa
ren twee zeezieken."
Westhove tussen Oostkapelle en
Domburg is een van de onge
veer vijftien kastelen die ooit op
Walcheren stonden. Het werd
vermoedelijk begin dertiende
eeuw gebouwd. In de Tweede
Wereldoorlog liep het gebouw
voor de tweede keer zware scha
de op. Restauraties werden uit
gevoerd in 1948 (uitwendig) en
1977 (inwendig) en vorige week
heropende de staatssecretaris
van Cultuur, M. van der Laan,
het andermaal gerestaureerde
kasteel. Westhove doet nu
dienst als hostel van de keten
Stayokay. De oranjerie met om
ringende heemtuin wordt mu
seum voor natuur en landschap
Terramaris.
„Het kasteel moet van voor
1300 zijn, want Floris V heeft er
na gevangenschap in Biervliet
in 1290 vertoefd. Ook Karei V
schijnt er te zijn geweest",
meldt W.P. Woittiez-Zegwaard
uit Breskcns, die eraan toevoegt
dat er voor de ingebruikname
als jeugdherberg een herstel
lingsoord voor kinderen in was
gevestigd. C.P. Fase uit Sint-An-
naland schrijft dat Domburg in
1223 stadsrechten kreeg van
Floris IV en weet dat ook Karei
de Stoute er te gast was.
L. Wouters uit Zoutelande is op
Westhove geboren. „Mijn vader
is jarenlang boswachter ge
weest op deze mooie buiten
plaats, tot hij daar op het eind
van de oorlog bij de Romeinse
brug verongelukte op een mijn,
achtergelaten door de terugtrek
kende Duitsers." Deze inzender
vermoedt dat de meisjes op de
voorgrond van Westkapelle
zijn. „Dat is goed te zien aan de
mutsen. Ze zitten aan de rand
van de bosvijver."
R. Schout uit Middelburg geeft
een citaat uit de Cronijk van
Zeeland uit 1696, waarin op
bladzij 670 een beschrijving
van het kasteel (toen Westho
ven genaamd) staat. Het was in
die tijd eigendom van Johan en
Pieter Boreel. Ook L.G. Reijnier-
se uit Ellewoutsdijk duikt in
een historisch boek, namelijk
de Tegenwoordige Staat van
Zeeland, geschreven door mr.
Pieter Boddaert tussen 1751 en
1753. Die noemt het 'een goed
Zeeuwsch onversterflyk leen,
toekomende aan de Heere Ja
kob van Reigersberg, Heer van
Kouwerve en Krabbendyke, Ge-
kommiteerde Raad en Raad ter
Admiraliteit in Zeeland wegens
Middelburg'.
II. Sijsenaar uit Middelburg
merkt op dat de foto genomen is
iets ten zuidwesten van het Ro
meinse bruggetje. J. Koppe-
jan-van der Meule woonde aan
de Westhovenseweg. „Bij de
inundatie van Walcheren wer
den mijn ouders en oudste zus
sen er met vele andere evacués
opgevangen. Mijn vader heeft
vele jaren de tuin - nu de heem-
tuin en parkeerplaats - in ge
bruik gehad voor de teelt van
groenten. Begin jaren zestig
kwamen in de zomermaanden
groepen kinderen om aan te ster
ken."
L. Mangold uit Middelburg
werkte korte tijd op het kasteel
voor de Nederlandse Jeugdher
bergcentrale en geeft een be
schrijving van de indeling. Er
waren geen een- of tweeper
soonskamers, maar alleen slaap-
ruimten voor vier of meer perso
nen.
Rinus Antonisse
De waardebonnen gaan naar: J.
Lampers, Oostkapelle, C.
Cijsouw, Goes en J. Ravestein,
Driewegen.
De nieuwe raadkaart uit de collectie van Hans
Lindenbergh laat een uit de kluiten gewassen bui
tenhuis zien. De vraag is: in welke plaats staat
dit? Meer bijzonderheden - zoals over de naam, be
woners toen, huidige situatie - zijn van harte wel
kom.
Inzendingen kunnen tot en met uiterlijk zaterdag
19 maart worden gezonden aan: Redactie PZC
Buitengebied, postbus 31, 4460 AA Goes; per fax
0113-315669; per mail redactie@pzc.nl. Drie inzen
ders van een goede oplossing kunnen rekenen op
een waardebon.
