•zc
Boer had eigen gasfabriekje
Zelfs vogels kennen de grenzen van De Maire
Restauratie
historische
gasbron
weerwoord
Htn
De Maire
Ljctie bijlagen: 0113-315680
6jjzc.nl
nairredaclïe pzc. nl
*31,4460 AA Goes
Lrtentie-exploitatie:
Sen Midden-Zeeland: 0113-315520;
^«.Vlaanderen: 0114-372770;
«204562500.
q 15 maart 2005
In de tweede helft van de
19de eeuw deed stadsgas
gemaakt uit steenkool in Ne
derland zijn intrede. Vanaf
1951 kwam het aardgas de
huishoudens binnen; het is
nu bijna overal aanwezig.
Op het platteland zorgden
veel boeren voor een eigen
gasvoorziening door middel
van brongas. Ook in Zee
land. Bij boerderij Bouw-
manslust tussen Sint-Maar
tensdijk en Stavenisse
wordt geprobeerd zo'n histo
rische gasbron te restaure
ren.
Het opwekken van biogas
door het verbranden van
(hout)afval bespaart fossiele
brandstof en is duurzaam. De
roep om toepassing van bio
brandstof neemt toe. Zonder
daar veel woorden aan vuil te
maken, pasten boeren in Neder
land al meer dan een eeuw gele
den biogas toe. Ze maakten ge
bruik van het gas dat van natu
re meters diep onder hun laagge
legen grond zit. Ze sloegen bron
nen, vingen het omhoog komen
de methaan op en hadden hun
eigen gasfabriekje.
Naar ruwe schatting zijn er wel
10.000 agrarische gasbronnen
geweest. Met name in de
Noord-Hollandse droogmake
rijen waren er veel. De meeste
verdwenen door de ontsluiting
van het platteland. Aansluiting
op het aardgasnet was uiteinde
lijk vaak goedkoper dan het ei
gen, primitieve brongasketeltje.
Nu zijn er nog ongeveer 150 par
ticuliere gasbronnen in gebruik.
Ze worden beschouwd als cul
tuurhistorisch erfgoed, waard
om te koesteren.
Bij toeval kwam Rudi Geus van
de Stichting Landschapsbeheer
Zeeland (SLZ) er achter dat op
het erf van boerderij Bouwmans-
lust van de familie Vermaas op
Tholen ooit een gasbron in ge
bruik was, eigenlijk drie bron
nen. „Boer Vermaas vertelde
dat ze vroeger een eigen gasvoor
ziening hadden, een soort moe
rasgas. Het werd gebruikt in
huis en in de stal voor verlich
ting, voor verwarming en om op
te koken. Ik was verbaasd, ik
had nooit zoiets gehoord of ge
zien."
Agrariër D. Vermaas weet niet
precies wanneer de bronnen ge
slagen zijn. Zijn familie boert al
generaties lang op Bouwmans-
lust. Hij vermoedt dat de gas
voorziening waarschijnlijk door
zijn grootvader geïnstalleerd is.
„We hebben nog een foto van
omstreeks 1912. Daar staat de
bron op het erf al op." Vermaas
D. Vermaas bij de oude gasbron op het erf van zijn boerderij Bouwmanslust tussen Sint-Maartensdijk en Stavenisse.
Oud gasfabriekje op een boerderij in Noord-Holland, ca. 1900.
foto uit Gasbronnen in Noord-Holland
tekent aan dat de twee andere
bronnen tot twee jaar terug nog
altijd zoet water leverden, dat
hij kon gebruiken voor berege
ning. Door verzanding zijn ze
verstopt geraakt.
Verrassing
Geus ging zich er in verdiepen
en kwam er zodoende achter dat
de gasvoorziening van Bouw
manslust niet op zichzelf stond.
„Via via kwam ik terecht bij de
Vereniging tot Behoud van Gas
bronnen in Noord-Holland.
Daar konden ze er alles over ver
tellen. Het blijkt dat de bronnen
omstreeks 1900 zijn ontstaan. In
sommige polders had bijna elke
boerderij een installatie. Hoe
veel er in Zeeland zijn geweest
is niet bekend. Ik wil wel graag
weten of er behalve die op Bouw
manslust meer zijn geslagen."
In feite was het brongas een aan
gename bijkomende verrassing,
legt Geus uit. Omdat in
Noord-Holland in de lage delen
het oppervlaktewater brak was,
werd dieper gezocht naar zoet
water. Dat bleek er te zitten. Er
werden putten geslagen, waar
door het zoete water naar de op
pervlakte steeg, zodat het onder
meer als drinkwater voor vee
kon worden gebruikt, en voor
koeling van melk en boter.
Geus: „Met het water kwam er
ook gas mee naar boven en men
ontdekte: dat kunnen we gebrui
ken. Er is in Noord-Holland
zelfs een kleinschalige industrie
ontstaan om gasbronnen te ma
ken." De SLZ-medewerker legt
uit dat het gas ondergronds
door vertering van plantenres
ten is gevormd. Er zijn, door de
druk van het zeewater, ook hier
en daar spontane bronnen ge
vormd, die 's winters niet gauw
bevriezen. Met een beetje maz
zel kun je er ijs laten branden.
Het was technisch allemaal niet
zo moeilijk. Er werd een lange
pijp in de grond geslagen, met
gaatjes onderin waardoor van
zelf water omhoog kwam. Dat
bevatte ongeveer tien procent
methaan, dat er aan de opper
vlakte borrelend uitkwam. Het
gas werd opgevangen onder een
soort grote ijzeren emmer, die
op z'n kop in het water stak. Bo
venop die ketel stak een pijpje,
waardoor het gas met een slan
getje naar het huis en stal werd
geleid. Het gas werd ook in de
ketel opgeslagen.
Verzamelketel
Bij Bouwmanslust was sprake
van drie bronnen op achttien
meter diepte en één verzamelke
tel. Tot de Februariramp 1953
werd het gas gebruikt. De boer
derij kwam in het zoute water te
Maart zonder
bloemen,
zonder dauwe
brengt ons
op 't eind
in het nauwe
foto Willem Mieras
staan; de gasvoorziening is niet
meer hersteld. Over de bronnen
ging grond. Boer Vermaas heeft
toen er een fietspad langs de hoe
ve werd aangelegd, de verzamel-
put in de tuin weer opgegraven;
de houten fundering, een stenen
rand en een aantal ijzeren leidin
gen kwamen tevoorschijn.
„Er bleek ook een waterleiding
te lopen, dus het zoete water
werd ook gebruikt", zegt Geus.
Hij hoopt dat de bron zodanig
in ere kan worden hersteld, dat
de gasvoorziening weer functio
neert. „Het is toch iets bijzon
ders en we hebben in Zeeland
een project kleine cultuurhisto
rische elementen waar deze gas
bron prima in past. Het is een
beetje industrieel erfgoed."
De kosten van de restauratie
zijn aanzienlijk. Als het even
kan moet er in de put ook een op-
vangketel terug komen. Daarom
zoekt Geus sponsors; hij heeft
onder meer nutsbedrijf Delta be
naderd. Bedoeling is met vrijwil
ligers de bron op te knappen en
aan de weg een informatiebord
te zetten. Mensen die langs fiet
sen kunnen zo kennis nemen
van de wijze waarop boeren met
biogas aan de slag gingen, lang
voordat het begrip duurzaam
heid was uitgevonden.
Rinus Antonisse
oJAs
Sinds Kodde alleen was,
ging hij steeds vaker
de trap op. Den diek op, bie
de dunen. De golven, hé, de
beweging, zeg maar, de eeu
wigheid.
Over zijn naam had hij nog
nooit nagedacht. Hij dacht
trouwens tegenwoordig zo
weinig mogelijk. Kodde?
Iets met koddebeier of zo?
Dat zeien ze ook vroeger.
Ook riep wel eens iemand -
was dat niet die jongen van
Vader? - koddenaar.
Een koddenaar was een ge
rechtsdienaar. Een kod
debeier een veldwachter,
meer voor het open terrein.
Mensen met kodde''s waren
dat. Een codde is in het mid
deleeuwse Nederlands een
knots, een knuppel, 't Is
niet onmogelijk dat de fami
lienaam Kodde daarvan af
geleid is.
Maar een andere verkla
ring ligt meer voor de
hand. Er is ook een Ger
maanse voornaam Cuddo.
In de 12de en 13de eeuw ko
men die Kodde-namen in
Vlaanderen al voor: Wou
ter, de zoon van Codde, bij
voorbeeld. Het is zelfs mo
gelijk dat er twee Kodde's
met verschillende afleidin
gen bestaan.
David Kodde interesseerde
zich niet voor z'n naam.
Noch schaamte, noch trots
kende hij, noch hechtte hij
aan bezit.
Hij liep gewoon 'n bitje
heen en weer. De zee was
vandaag weer behoorlijk
oneindig. In de verste verte
zag hij de branding en het
hemels licht streek over de
wateren. Toen vond hij in
zijn jaszak een hopje.
Zonder dat zijn hand uit
zijn zak kwam, maakte hij
het papiertje los. Toen hij
het hopje in zijn mond
stak, vloog het papiertje
weg. Landinwaarts.
Lo van Driel
Op de kaart ligt De Maire er
aantrekkelijk bij. Het na
tuurgebied bij Oosterland biedt
volgens de atlas veel water en
dus vast ook veel riet en vogels.
Plan is om te lopen over de dijk
die het natuurgebied omringt.
Met zicht op De Maire.
De tocht begint op het Toren
plein in Oosterland, bij de kerk
toren met het voor Zeeland zo
zeldzame zadeldak. Hier, aan
de rand van het dorp, begint
meteen het natuurgebied. Ten
minste, achter die dijk moet het
liggen. Maar hoe kom je op die
dijk? Een brede sloot ligt er als
een slotgracht omheen. Vanaf
hier is nergens een dam of een
brug te zien. Dan maar langs
een andere kant proberen.
Via de Nieuwstraat en de Lage
Rampertseweg geraak je snel
buiten Oosterland. De weg
buigt echter af in verkeerde
richting; niet naar De Maire
maar richting Ouwerkerk. Nog
een plukje huizen en dan is het
echt gedaan met het dorp.
Door linksaf de Brede Zandweg
in te gaan, kom je weer in de
goede richting. In een wei aan
de ene kant van de weg gakken
en grazen wilde ganzen. Op het
gazon bij het huis aan de ande
re kant lopen tamme ganzen.
Zij hebben een vijver en bergen
winterwortels tot hun beschik
king. Zou er weieens contact
zijn tussen die verschillende
groepen ganzen? Of is het ook
in deze wereld 'wij en zij'?
Ineens loop je vlak langs De
Maire. Maar toch is daar weer
die sloot, dan de dijk en daar
achter het natuurgebied. Hier
kun je wel in het gebied kijken.
Je ziet de kreken, het riet en de
bomen.
Hel gebied is zo'n honderd hec
tare groot. De Maire is eigen
dom van de nazaten van baron
Schimmelpenninck van der
Oye. Hij liet tussen 1945 en
1950 de dijk rond zijn gebied
aanleggen. De baron hield niet
van pottenkijkers. Hij was een
excentrieke man die van het na
tuurgebied zijn levenswerk
maakte. De baron overleed in
2001, op 95-jarige leeftijd.
Het gebied wordt nu beheerd
door een stichting, ooit opge
richt door de baron omdat hij
bang was dat het na zijn dood
in verkeerde handen zou vallen.
Pottenkijkers zijn nog steeds
niet welkom. Maar geldt het
ook voor 'zomaar' een wande
laar? Het kan toch geen kwaad
als die even een kijkje in het ge
Oosterland
.stgat
bied neemt? Maar hoe kom je
erin? Ook hier, zo dichtbij, gaat
het niet lukken. De natte barriè
re blijft maar doorgaan. De Mai
re blijft een onneembare ves
ting. Aan de oostkant van het
gebied misschien?
Links van de Brede Zandweg
ligt een eendenkooi, net buiten
de omdijkte en omwaterde Mai
re. De natuurgebieden vullen
elkaar mooi aan. De kreek naar
de kooi toe loopt aan deze kant
dood op een sloot. De Zandweg,
op zijn beurt, loopt weer dood
op de zeedijk.
Even het klaphek door voor een
kijkje óp de dijk. Het is eb op
het Mastgat. Aan de overkant
ligt het eiland Tholen, maar ner
gens is een kerktoren te vinden
die houvast biedt.
Terug naar de route, linksaf de
Oude Dijk op. Voor het eerst de
ze tocht loop je niet over asfalt
maar over gras, modder en gan-
zenpoep. Het stikt hier van de
ganzen. Niet zo gek met zo'n na
tuurgebied in de buurt. In De
Maire zal het wel veel drukker
zijn. Dat is een superplek voor
vogels. In het natte gebied zijn
jaren terug al enkele broedpa-
ren van de zeldzame roerdomp
en lepelaar gesignaleerd. Hier
op de Oude Dijk zie je daar
niets van. Zelfs de vogels hou
den zich aan de grenzen van het
gebied. Behalve de ganzen dan,
die waaieren uit over de hele
omgeving.
De Oude Dijk buigt steeds ver
der af in oostelijke richting:
steeds verder weg van De Mai
re. Het natuurgebied raakt zelfs
bijna uit zicht. Dit schiet niet
op. Gelukkig kom je vrij snel op
de Hoge Maireweg, die je terug
voert naar natuurgebied en
dorp. Vlak voor Oosterland is er
dé kans om De Maire in te gaan.
Via de oprit van een boerderij
kun je de watergang overbrug
gen en in het gebied komen.
Maar ja, het blijft verboden ge
bied. 'Beschermd natuurgebied.
Verboden toegang' staat er ook
op het bordje aan de overkant
van de oprit. Het bordje nege
ren en gewoon De Maire in
gaan? Nee, toch maar niet. Mis
schien een stukje verderop?
Aan deze oostelijke kant van
het gebied blijkt ineens de in
gang te zijn. Via een oprijlaan
met aan de linkerkant twee brie
venbussen kom je wel een stuk
je het terrein op, maar ook hier
stuit je op een bord 'Verboden
toegang'. Een lelijk stalen hek
doet de rest. Een eindje achter
het hek staan een vervallen wo
ning en een oude schuur. Het
erf is rommelig en staat vol met
oud ijzer. Wat zou de baron hier
van gevonden hebben? De oprij
laan buigt naar rechts en leidt
naar een huis dat duidelijk in
betere staat is. Er komt rook uit
de schoorsteen; de bewoners
zijn dus thuis. Het geblaf van
een hond komt steeds dichter
bij. Toch maar niet verder het
terrein op.
De rondgang loopt ten einde.
Iets verderop, net voorbij het
bord Oosterland, was waar
schijnlijk ooit de 'echte' oprij
laan. Twee hoge gemetselde hek-
palen met gebeeldhouwde leeu
wen herinneren aan betere tij
den. Ze zijn nu de eenzame res
ten van de grandeur van vroe
ger temidden van ongemaaid
gras en onbereikbaar achter een
zwart stalen hek. De grens tus
sen wandelaar en natuurgebied
blijft onoverbrugbaar.
Misschien werkt het hier als bij
Jericho en moet je er zeven keer
omheen.
Carla van de Merbel
Rondgang om De Maire bij Oos
terland, ca. 5 km.
