PZC
De Atocha-trein, een jaar later
ederland en België horen bij elkaar
In Afrika spelen de
grootste humanitaire
crises ter wereld
7
jeel Madrileense forensen hebben aanslagen nog steeds niet verwerkt
Bibliotheek wist sigaret Sartre
Friteszak met ingebouwde vork
Hond moet getuigen in moordzaak
Weinig last van staking België
Dorpstribunalen in Rwanda
vrijdag 11 maart 2005
|)e treinen naar Madrid rijden
op tijd, maar veel Madri
forensen kampen nog met
zoals Juan Castro.
fVaak. als ik me weer rot voel,
ik er eerst een of twee ver
voordat ik instap.An-
eren zetten sinds het bloedbad
een jaar geleden, op 11
2004, helemaal geen stap
in een trein.
Henk van den Boom
jöADRfl) - Voor het station van
Mcala de Henares, ongeveer op
je plek waar de witte bestelau
to van de terroristen heeft ge-
liaau, zijn werklieden hard be
ng de laatste hand te leggen aan
liet herdenkingsmonument voor
Je 191 slachtoffers.
jaar later. De trein is vol.
ambtenaren, studenten,
vooral arbeiders, onder
veel immigranten, gaan op
naar een nieuwe werkdag
de Spaanse hoofdstad. Op het
gezicht lijkt alles nor-
de haast van de vroege
Maar achter de strakke
Eichten groeit de angst naar-
te de fatale datum nadert.
probeer er zo weinig moge
lijk aan te denken, maar dat
fokt niet", zegt Juan (61). Zijn
Medepassagiers luisteren zwij
gend mee als hij vertelt hoe zijn
trouw 'dank zij God' als door
ten wonder werd gered, omdat
vijf minuten te laat was. Dat
luk hadden zijn veertig plaats-
loten niet, die hun leven ver
in een van de vier treinen,
al die anderen die gewond
ten. Lichamelijk of geeste-
Navelstreng
Santa Eugenia, een voorstad
Madrid wordt de trein nog
aller. Op dit station stond de
reede hein die door de terroris-
ften werd opgeblazen. „In bijna
ielke straat hier is wel een slacht-
[offer gevallen", zegt Juan. Dat
(geldt ook voor Vallecas, weer
len station verder. Ooit was dit
jeen dorp, vlakbij Madrid. Nu is
k opgeslokt door enorme
[Woonblokken. De trein is de na
velstreng die de mensen met de
stad verbindt, maar een jaar ge
leden werd die levensader plot
seling doorgesneden.
Ingeklemd tussen de flats ligt
nog de oude dorpskern met de
kerk in het midden. Mensen
doen er gewoon hun boodschap
pen, maar in het veel te krappe
zaaltje van het cultureel cen
trum zitten nationale en interna
tionale media samengepropt te
luisteren naar de persconferen
tie van de slachtoffers.
Hun lijden en verdriet hebben
een stem en een gezicht gekre
gen, die van Pilar Manjon. De
voorzitster van de Associatie
van slachtoffers is een bekend
heid geworden. Door politici
wordt ze gevreesd, omdat haar
striemende verwijten de verlam
mende bureaucratische hulpver
lening, de ambtelijke onmacht
en het partijpolitieke geruzie ge
nadeloos blootleggen. „Wij wil
len snelle hulp en heldere ant
woorden op onze vragen. Geen
steun die tot stand komt na een
eindeloze bureaucratische lij
densweg langs koude loketten."
Pilar verloor zelf haar twintigja
rige zoon Daniel, die onderweg
was naar de universiteit. Als al
leenstaande werkende moeder
had ze er alles voor over om
haar twee zonen een goede oplei
ding te geven. Nu voert ze, sa
men met de andere nabestaan
den en gewonden van 11 maart,
een moeizame strijd om weer te
rug te keren naar een normaal le
ven.
De trein rijdt verder, naar Esta-
cion del Pozo. Juan wijst de
plaats aan waar de derde trein
is ontploft. „Als ik het me goed
herinner, zijn hier 76 mensen ge
dood." Er is nu niets meer te
zien. De perrons zien er netjes
uit. Opgeknapt voor de korte
herdenking van 11 maart.
Om 7.38 uur rijdt de trein uit Al-
cala de Henares station Atocha
binnen. Nu geen rugzakken aan
boord met de dodelijke lading
die het leven van de Madrilenen
op zo'n gruwelijke wijze door el
kaar heeft geschud. Juan stapt
zwijgend uit en verdwijnt tus
sen de massa mensen die zich
naar hun werk haasten, of naar
een ander perron waar destijds
de vierde dodentrein stond.
Woorden
In een stille hoek van de immen
se stationshal is het project
'Ruimte voor Woorden' (Espacio
de Palabras), bestaande uit twee
grote computerschermen waar
op beelden voorbij komen van
die elfde maart. Reizigers kun
nen er hun boodschap achterla
ten, samen met een digitale
handafdruk. 56.674 mensen heb
ben op deze manier hun solidari
teit tot uitdrukking gebracht.
Isabel kijkt lang naar de wisse
lende impressies op het scherm.
Ze tikt een paar woorden en
wist ze dan weer. „Ik kan mijn
gevoelens niet onder controle
krijgen. De ene keer is het woe
de, dan weer onmacht en ver
driet." Ze is 21 en gaat regelma
tig 'even langs deze plek van so
lidariteit' als ze toch op de trein
moet wachten. „Ik heb er ge
woon behoefte aan." Zelf heeft
ze geen familie of vrienden ver
loren. „Wel een zus van een
vriend van mijn broer, Laura.
Die is haar beide benen kwijt en
onherstelbaar doof aan beide
oren door de explosie." Op
nieuw begint ze te typen, heel
snel met tien vingers: „Op de elf
de maart gingen we allemaal
een beetje dood." GPD
PARIJS - De Nationale Bibliotheek van Frankrijk heeft
de filosoof Jean-Paul Sartre na zijn dood diens sigaret
ontnomen.
De kettingroker is op een poster voor een expositie over
zijn werk en leven te zien zonder sigaret, omdat de Natio
nale Bibliotheek geen aanklacht wil wegens overtreding
van de tabakswet.Sartre (1905-1980) rookte volgens de
overlevering twee pakjes sigaretten per dag en stak boven
dien regelmatig een pijp op. De tentoonstelling over de
existentialistische filosoof, schrijver en journalist duurt
nog tot 21 augustus. ANP
BRUSSEL - Geen kat in de zak, maar een gat in de zak.
Om te voorkomen dat de koper van een zakje frites nog
op zoek moet naar een vorkje heeft de Vlaamse ontwerper
Roel Vandebeek een verpakking ontworpen waaruit een
houten vork is weg te duwen.
De ruimte die vrijkomt door het wegduwen van het vork
je is zo klein dat er geen al te groot gat ontstaat, waar
door de frites ook niet op straat vallen. Vandebeek zei gis
teren in de Vlaamse krant Het Belang van Limburg dat
hij zijn 'forkbag' binnenkort op grote schaal hoopt te ex
ploiteren. ANP
BENTONVILLE - De aanklagers van een gerechtshof in
de Amerikaanse staat Arkansas hebben een hond als ge
tuige opgeroepen in een moordonderzoek. Het hondje
Murphy Smith mocht het gerechtshof echter niet betre
den 'omdat honden daar niet toegestaan zijn', meldde de
Arkansas Democrat Gazette.
De politie dacht dat Murphy Smith een belangrijke getui
ge was, omdat de hoofdverdachte van een moordzaak, Al
bert K. Smith, hem vanuit de gevangenis een brief
schreef. Albert Smith is de eigenaar van Murphy. Toen
bleek dat het om een hondje ging, realiseerden de aankla
gers zich dat zij de plank hadden misgeslagen. ANP
AMSTERDAM - De Nederlandse luchtvaart heeft giste
ren weinig hinder ondervonden van de onverwachte sta
king van Belgische luchtverkeersleiders. Volgens een
woordvoerster van de Luchtverkeersleiding Nederland
was er alleen sprake van iets langere reistijden doordat
toestellen moesten omvliegen.
Tussen half twaalf en half twee mochten geen vliegtuigen
door het Belgische luchtruim vliegen. Ook konden toestel
len niet landen of opstijgen vanaf de Belgische luchtha
vens. De toestand was gisteravond weer normaal. ANP
KIGALI - Traditionele dorpstribunalen in het Afrikaanse
Rwanda buigen zich sinds gisteren over de tienduizenden
verdachten van de volkenmoord van 1994. Het is de be
doeling dat uiteindelijk ongeveer 12.000 van deze zoge
noemde gacaca's de daders gaan berechten.
De rechtspraak op het platteland moet de rechtbanken
ontlasten. Een gacaca kan als hoogste straf levenslang op
leggen. ANP/DPA
fan Istendael schrijft boek over de voordelen van een groot land
elgié bestaat 175 jaar. Dat wordt ge-
erd. maar niet door iedereen. De Brus-
else schrijver Geert van Istendael bij-
mbeeld is van oordeel dat Nederland
jië nooit hadden moeten schei-
ien.
oorPascaleThewissen
IRUSSEL - Hij haat 1830. In dat jaar
intdeed België zich van Nederland,
'out, helemaal fout, vindt de Brus-
|se schrijver Geert van Istendael. Sa-
non met Luxemburg waren we anno
10D5 het rijkste land van Europa ge
mest.
Is België bij Nederland was gebleven,
'as de Nederlandse taal niet zo Hol-
ands geweest en de Nederlandse keu-
[enminder belabberd. Hoewel. Van Is-
is verzot op Hollandse kaas en
apucijners. „En op haring, poffertjes
'Haagse hopjes", zegt hij. Maar die
itterbal. Bitterballen, luidt zijn oor-
ad, 'dienen, uiteraard samen met
tóneken, geklasseerd te worden in de
ategorie van nationale vergiften'. Dan
[ever frituren op z'n Belgisch: smoute-
Pllen, bouletten en caracollen (slak-
ten)- Als België en Nederland bij el-
taar waren gebleven waren de biergla
zen in het Noorden niet zo klein en za-
de Belgen misschien vaker op de
iets. Dan hadden de Nederlanders mis
kien meer tact en deden Belgen vaker
inn mond open.
j0 kan hij nog wel tientallen voordelen
ledenken waarom België en Nederland
e^aar hadden moeten blijven. Ik
vind niet één nadeel, schrijft Van Isten-
p in zijn boek Mijn Nederland, dat
eze week bij uitgeverij Atlas is ver-
nen;. Uitgerekend in het jaar dat
«Jgiëzijn 175-jarig bestaan viert, ver-
de (Brusselse) schrijver zijn liefde
por Nederland in een boek. Dat is toe-
zegt Van Istendael, maar daarom
iet minder gedurfd.
[ederlanders mogen dan erg op de
ajungen gesteld zijn. in België je
«de betuigen voor Nederland is
°eken in de kerk. Van Istendael
eeft dat aan den lijve ondervonden.
hij als kind samen met zijn
- 5, na zes jaar Utrecht, terugkeer-
naar België, was het gezin verkaas-
7 »Zri ik drie woorden, dan ant-
folland we* ieman<d: smerige
jk,re^an§ heb ik heimwee gehad naar
erland' zegt de Belgische schrij-
Bas later kwam het besef dat hij
iif^n Was ^an ^Vi zelf dacht. Toen
upv 19J9 voor een studie-opdracht te-
nan naar naar Amsterdam, en
nen zag lopen met kralenkettingen
De Brusselse schrijver Geert van Istendael presenteert op de expo Made in Belgium in Brussel zijn boek Mijn Nederland.
„Geef ik in België een lezing, dan weet ik dat het publiek me bij het vragenuurtje angstig zal aanstaren. Krijg ik toch een
vraag, dan komt die altijd snel en altijd, ik heb nog nooit een uitzondering genoteerd, van de enige Nederlander in de zaal."
foto Eric Herchaft/GPD
lp blote
voeten en de weeë geur van
l uc nccc vein
!ploil°°„L^aCht hij nog: wat zijn we in
Dat was een
restant Holland diep in mij. Een on
wrikbaar onderdeel van de Nederland
se identiteit is dit waandenkbeeld: wij
zijn andere volkeren altijd een heel
eind vooruit." Nog zo'n typisch Hol
lands kwaaltje: „Luidkeels je mening
geven, ook als je helemaal geen mening
hebt."
„Geef ik in België een lezing, dan weet
ik dat het pubhek me bij het vragenuur
tje angstig zal aanstaren. Krijg ik toch
een vraag, dan komt die altijd snel en
altijd, ik heb nog nooit een uitzonde
ring genoteerd, van de enige Nederlan
der in de zaal. Vraag is niet helemaal
het juiste woord, hij legt ons haarfijn
uit hoe het met ons staat."
Beerenburg
Nederland is ook Lennaert Nijgh, Ot en
Sien, André Hazes, Johan Hendrik van
Dale en Godfried Bomans. En Boude-
wijn de Groot, die Nederlands spreekt
zoals de taal gesproken moet worden,
volgens Van Istendael, die hem al bijna
veertig jaar probeert te imiteren. Neder
land, dat is Beerenburg van weduwe
Joustra. Ja, vooral die.
België. Dat is Leffe, Kriek en Duvel.
Jacques Brei, K3, Johan Verminnen en
Francis Goya. Ook dat was een Belg, zo
wordt duidelijk op de tentoonstel
ling Made in Belgium, die deze week
werd geopend in de Dexia-toren in
Brussel. De expo is een overzicht, een
soort van etalage, van alles wat België
de wereld te bieden heeft. België is
manneken pis, Eddy Merckx, Justine
Henin en Kim Clijsters. België is Hugo
Claus, Georges Simenon, Horta en Mag-
ritte, Rubens en Bruegel. Suske en Wis-
ke, Lucky Luke en Kuifje. Made in Bel
gium toont waar een klein land groot
in kan zijn.
Het begint met een reconstructie van
De Stomme van Portici, de opera die de
aanzet gaf tot de opstand. Opgejut
door de opstandige teksten op het po
dium, stormden enkele heethoofden de
Brusselse Muntschouwburg uit, plun
derden de Staatsuitgeverij en staken
het huis van de minister van Taalzaken
in brand. Een maand later riepen de
Belgen de onafhankelijkheid uit.
De uitstalling eindigt - twee kilometer,
verdeeld over vijf verdiepingen, en vier
duizend artefacten verder - met een fri
tuur. Zo is daar het zwaard van kruis
vaarder Godfried van Bouillon, door
gaans bewaard in de heilige grafkerk
in Jeruzalem, maar nu voor het eerst te
zien in België, evenals de lijkwade van
Karei de Grote. Ook zijn er 75 originele
schilderijen te zien van Belgische mees
ters.
Critici vinden dat de expositie niet het
hedendaagse België weerspiegelt. Dat
het allemaal net iets te positief is. Mare
Dutroux en de Bende van Nijvel zijn
ook Made in Belgium maar op de ten
toonstelling niet terug te vinden. Voor
Congo is een minuscuul hoekje inge
ruimd. Ook de taalstrijd, die afgelopen
weekeinde opnieuw oplaaide in de
Brusselse randgemeenten, is nergens te
rug te vinden.
Typisch Belgische zaken als ruimtelij
ke wanorde komen niet aan bod. Die
ruimtelijke wanorde die zo schril con
trasteert met bijvoorbeeld de architec
tonische eenheidsworst Almere. Geert
van Istendael heeft er een uur rondgelo
pen en wilde nog maar één ding: zich
voor een auto werpen, maar dat kan
niet want het centrum is autovrij. „Dat
is in Nederland wel weer goed gere
geld." Wat is mooi? Amsterdam, vindt
hij. Net zo mooi als Parijs, Rome en
Praag. Lelijk is de nieuwe architectuur
die Nederland heeft ingeblikt. Dan
komt toch even zijn Belgisch chauvinis
me bovendrijven. Mooi, stelt hij, is het
Bonnefantenrnuseum in Maastricht.
„Maar Maastricht ligt half in België, en
de architect is Aldo Rossi uit Milaan."
Exotischer
Het is één van de weinige keren dat in
zijn boek een zuidelijke stad aan bod
komt. „Ik geef toe dat ik vooral boven
de grote rivieren ben gebleven. Omdat
dat gedeelte van Nederland voor mij
veel exotischer is. In Brabant praten ze
bijna Vlaams. Pas boven de rivieren
werd ik me er echt van bewust dat ik
een buitenlander, een Belg, ben. Na
tuurlijk zijn Limburg, Noord-Brabant
en Zeeuws-Vlaanderen ook écht Neder
lands. Zodra ik de grens oversteek, zie
ik een naambordje naast de voordeur
bel prijken. Dat is heel on-Belgisch."
In zijn boek gaat Van Istendael wel in
op ernstiger zaken. Zoals de jodenver
volging. Volgens hem heeft Nederland
zijn joden veel slechter beschermd dan
menig ander bezet land in de Tweede
Wereldoorlog. De cijfers, zegt hij, lie
gen er niet om. In 1940 woonden in Ne
derland twee keer zoveel joden als in
België. Nu evenveel. Volgens hem is Ne
derland 'met een knoertharde klap te
gen de grenzen van zijn verdraagzaam
heid aan gebotst'. „Het is oorlog, zei
een minister. Dat hoor je ook roepen
bij de rechtervleugel van ons Vlaams
Belang, voorheen Vlaams Blok."
Nee, het is allang niet meer zo dat
rechtsextremisme alleen in Vlaanderen
voet aan de grond heeft gekregen en Ne-
deiiandse politici verbaal de sterkste
zijn. Integendeel. De Hasseltse socialist
Steve Stevaert wint het, zo bleek ooit
tijdens een discussie in Het Lagerhuis,
makkelijk van Marcel van Dam. Vlaan
deren heeft zijn minderwaardigheids
complex van zich afgeschud en Neder
land is niet langer (zelfverklaard) gids-
land.„Samen zou het een veel evenwich-
ter land zijn geweest dan België en Ne
derland elk afzonderlijk." Dan beseft
hij: „Ik kan de klok niet terugdraaien."
De expositie Made in Belgium is nog tot
september te bezichtigen in het Dexia Art
Center, aan de Schilknaapstraat 50 in
Brussel, vlakbij de Sint. Hubertusgale-
rijen, en is elke dag geopend van 10.00 tot
19.00 uur. Op woensdag is de tentoonstel
ling tot 22.00 uur geopend.
van onze redactie buitenland
LONDEN - De bloedige con
flicten in de Democratische
Republiek Congo (DRC), Soe
dan en Oeganda zijn de groot
ste vergeten humanitaire cri
ses in de wereld. Hoewel deze
conflicten veel meer mensen
levens kosten dan de tsunami
in Azië, wordt er buiten Afri
ka nauwelijks aandacht aan
besteed. Dat bleek uit een on
derzoek van persbureau Reu
ters, dat meer dan honderd
academici, journalisten, hulp
verleners en activisten vroeg
naar hun ervaringen.
„De grootste humanitaire cri
sis sinds de Holocaust",
noemt John O'Shea van de Ier
se hulpinstantie Goal de oor
log in de DRC. „Het beste
voorbeeld op aarde van de
verschrikkingen die mensen
elkaar kunnen aandoen." De
strijd in Congo heeft inmid
dels miljoenen mensen het le
ven gekost, tien maal zoveel
als de tsunami in Azië, maar
slechts weinig mensen in de
wereld lijken zich er druk om
te maken. „Afrika heeft iede
re maand met de vernietigen
de effecten van wel twee tsu
nami's per maand te maken,
maar dat lijkt niemand te de
ren", meent Amy Slorach van
de Britse hulporganisatie
Tearfund.
Leed
De deskundigen verwijten
vooral de westerse media cri
ses in landen die er voor de
grootmachten strategisch niet
zoveel toe doen, stelselmatig
te negeren, ondanks het onbe
schrijfelijke leed dat er
heerst. Dat geldt naast Congo
ook voor Soedan en het noor
den van Oeganda, waar al 18
jaar op grote schaal mannen,
vrouwen en kinderen worden
gedood en verkracht.
Ook zijn in Oeganda zeker
20.000 kinderen ontvoerd
door de rebellengroep het Le
ger van de Heer (LRA) en ge
dwongen mee te vechten, ter
wijl een groot deel van de be
volking uit hun huizen is ver
jaagd. Het gaat in totaal om
honderdduizenden doden en
zeker 2 miljoen ontheemden.
„Zoals zoveel mensen, had ik
absoluut geen idee van de om
vang van dit conflict", zegt
filmster Hellen Mirren, die
met de hulporganisatie Ox-
fam naar Noord-Oeganda
reisde.
In Soedan concentreert het ge
wapend geweld zich in het
zuiden en de westelijke pro
vincie Darfoer. „Darfoer is in
middels van de voorpagina's
van kranten verdwenen, hoe
wel de situatie verandert van
slecht tot afschuwelijk",
meent VN-hulpcoördinator
Jan Egeland. Andere verge
ten humanitaire crises die
worden genoemd zijn Libe
ria, Sierra-Leone, Ivoorkust,
Tsjetsjenië, Nepal en Haïti.
Zo zijn in de westelijke Soeda-
nese provincie Darfoer veel
meer dan zeventigduizend do
den gevallen, zoals steeds
wordt gemeld. Het werkelijke
aantal doden ligt 'vele malen
hoger', zegt Egeland. „Hoe
veel het er precies zijn, weet
ik niet. Misschien drie keer
meer, of vijf keer? Zeker is
wel dat het geweld en ziekten
aan veel meer dan 70.000 men
sen het leven hebben gekost.
Want met name in die gebie
den waar we niet zijn, vallen
de doden", aldus de VN-func-
tionaris. Buiten de vluchtelin
genkampen gaat het moorden
en verkrachten volgens hem
voort. Egeland, net terug van
een bezoek aan Soedan, er
gert zich eraan dat het tien
maanden duurde voordat
Afrikaanse landen 'slechts'
tweeduizend vredestroepen
naar Darfoer stuurden om de
gewelddadigheden in de pro
vincie te stoppen. Hij pleit er
voor op korte termijn nog
eens achtduizend soldaten te
sturen.
Darfoer kampt sinds februari
2003 met een gewapende
strijd tussen ï'ebellengroepen
en het Soedanese leger, dat ge
steund wordt door Arabische
milities, de Janjaweed. In de
VN-Veiligheidsraad wordt al
enige tijd gesproken over
sancties tegen het regime in
Khartoem dat verantwoorde
lijk wordt gehouden voor de
crisis in Darfoer. Vooral Rus
land, China en Algerije verzet
ten zich ertegen. GPD/RTR
Mensen wachten op het Madrileense station Atocha op de trein. Vandaag wordt herdacht dat vorig jaar bij aanslagen op vier treinen 191 mensen werden gedood en meer dan
1500 gewond raakten. foto Susana Vera/RTR
